Biographisch woordenboek der Nederlanden. Bijvoegsel

[Mr. Reinier Cornelis Bakhuizen Ten Brink]

BAKHUIZEN TEN BRINK (Mr. Reinier Cornelis), den 26^sten Febr. 1810 te Amsterdam geboren, genoot aan het gymnasium dezer stad, onder den rector Zillesen, zijn eerste opleiding tot de wetenschap. Daarop hoorde hij, bestemd voor het predikambt, de lessen der hoogleeraren van het athenaeum, vooral die van van Lennep, wiens aandenken hij later gevierd heeft in een artikel in den Konst- en Letterbode. Na te Amsterdam een poos gestudeerd te hebben, vertrok hij naar Leiden, om aldaar zijne studiën te voltooijen. Hier gaf hij zich hartstogtelijk aan de genoegens over die de akademiestad toen aanbood en hij had in dat studentikoos leven geheel kunnen ondergaan, had hij niet te Leiden twee mannen gevonden die hem voor de wetenschap behielden, Bake en Geel. Wat hij aan den eerste te danken had, heeft deze in warme taal uitgesproken in zijn Ter nagedachtenis van H.C. Bakhuizen van den Brink. (Jaarb. der Kon. Akad. van Wetenschappen 1865.), en wat de andere voor hem was, blijkt uit zijne brieven en erkent hij zelf in zijne Epistola critica ad Jacobum Geelium, opgenomen in Deel V der Symbola litteraria. Geheel verdiept in de studie der Grieken, liet hij die der godgeleerdheid varen, maar daarentegen verbond hij aan de philologie de studie der wijsbegeerte. Daarvan getuigt o.a. zijne in 1842 geschrevene dissertatio continens varias lectiones de historia philosophiae antiquae. Na zijne promotie kwam hij nog eens naar de akademiestad terug en hield daar toen eenige voorlezingen om de geschiedenis der wijsbegeerte, die zoo gewaardeerd werden, dat men er aan dacht om hem den leerstoel dier wetenschap te Leiden op te dragen.

Volgens zijn biografist liggen tusschen zijn eersten studiecursus te Leiden en zijne promotie eenige jaren, die hij te Amsterdam doorbragt. Hij begon daar zijn loopbaan als schrijver. Die loopbaan deelt zich van zelf in drie tijdperken, het eerste toen hij bij uitsluitend philologie en fraaije letteren beoefende, het tweede waar hij buitenslands eerst Grieksche codices, daarna allengs meer andere opzocht, het derde toen hij eerst in België, vervolgens aan het rijksarchief de geschiedenis des vaderlands tot het hoofdonderwerp zijner studiën

[p. 59]

koos, en waarin hij tot aan zijn dood toe met ijver volhard heeft.

Bakhuizen's eerste optreding als schrijver viel juist in een tijd van reactie of omwenteling in onze letterkunde, toen te Leiden een club opstond, die zich den naam van het Jonge Holland toeëigende, te Utrecht door de Gekortwiekte Faam sprak en zich te Amsterdam het tijdschrift de Gids (1837) vestigde, Bakhuizen werd een der eerste deelgenooten van het laatste en wierp zich met alle kracht, maar ook met allen overmoed, die hem eigen was, in het strijdperk. De eerste aanval was tegen de oude Letteroefeningen, vervolgens tegen de Muzen-Almanakken. In den aanvang schreef hij anoniem, gaf ook eenige novellen en had de hand in die van anderen, met zijn naam verschenen, in den eersten Jaargang van de Gids, Vondel met roskam en rommetpot en de beoordeeling der nieuwe uitgave van Hooft's Warenar, door den hoogleeraar de Vries. Ook arbeidde hij aan het jaarboekje Tesselschade, aan den Vriend des Vaderlands en waarschijnlijk aan andere tijdschriften. Een jaar na zijne promotie begaf hij zich over België naar Duitschland. Blijkens zijne briefwisseling met Geel en Bake, bezocht hij ten bate der philologie, het nazien en het naauwkeurig collationeren van vooral Grieksche codices, de bibliotheken te Bonn, Heidelberg, Wolfenbuttel, Berlijn, Breslau, Krakau, Praag en Weenen en mogelijk nog andere en geraakte bij die gelegenbeid met de coryphaeën der wetenschap b.v. Welcker, Ritschl, Brandes, Jahn, Schneidewind, Hase, Ohmel, enz. bekend, legde zich te Praag en Weenen, waar hij zich het laatste ophield, zoo op het Boheemsch toe, dat hij op reis de novellen van Tijl, toen de meest gevierde geschiedschrijver, kon lezen. Het was te Luik, maar vooral te Weenen, dat hij van de studie der letteren tot die der geschiedenis overging. Te Weenen ontdekte hij o.a. twee handschriften, die hem boven anderen aantrokken. Het eene een bundel stukken over 's prinsen krijgstogt in 1568, het andere een register, de briefwisselinge bevattende tusschen Philips II en de landvoogdes Margaretha. Van het eerste maakte hij uittreksels, dat hij zich later ten nutte maakte, het laatste schreef hij af ter uitgave; dit plan kwam echter niet tot rijpheid. Hij hield zich sedert uitsluitend met het opsporen en lezen van bronnen, vooral voor de geschiedeni van den opstand tegen Spanje, bezig. Gelijk Kluit en de zijnen de staatsgezinde traditie, zooveel het grafelijk tijdvak aanging, opruimden, zoo daagde hij de Geuzentraditie voor de vierschaar. Zoo onderzocht hij in zijne cartons over de geschiedenis van den Nederlandschen vrijheidsoorlog den toestand van den opgestanen adel, zijn gewigt, zijne bedoe-

[p. 60]

lingen en wat zijne plaats is in den grooten kampstrijd. Een ander onderzoek betreft den bekenden Geuzenhoofdman van Brederode. Een andere heeft den tienden penning ten onderwerp, naar aanleiding van een gelijktijdig vlugschrift te Weenen bewaard. Andreas Bourlette en Nicolaas de Hammes zijn de titels van twee andere opstellen, maar de eerste leent slechts zijn naam voor een kritisch verhaal van 's prinsen togt over de Maas in 1568 en den roekeloozen aanslag op Luik, door prof. Borgnet in het Fransch overgezet en in de Revue nationale van 1847 en 1848 uitgegeven. Eindelijk behoort hiertoe nog zijn werkje over het huwelijk van Willem I en Anna van Saksen, waarop zijn in het Fransch geschreven opstel Rubens à Siegen een toevoegsel is. Jammer dat zijne te Brussel gedane nasporingen nopens de inquisitie niet door hem zijn bewerkt.

Gedurende zijn verblijf in Belgie ondersteunde hem de Nederlandsche regering, die eindelijk zijne bekwaamheden had leeren waarderen in zijnen arbeid, en ontving meermalen van hem hoogstbelangrijke rapporten betreffende het archiefwezen en de nog ongebruikte bronnen voor de geschiedenis onzer vrijheid, die door de Jonge en Groen van Prinsterer zeer gewaardeerd werden; bovendien had hij eenen aangenamen letterkundigen omgang met bekwame en geestige Belgische geleerden, en schreef ook nu en dan in Belgische maandwerken, o.a. la rétraite de Charles Quint, analyse d'un Ms. Espagnol contemporain, in Compte rendu de la Comm.-royale d'histoire. 1850.

Niet lang daarna keerde hij naar Holland terug en vestigde hij zich te Leiden, en in 1851 werd hij als ambtenaar bij 's Rijks archief te 's Hage aangesteld. Zijne taak was een bij de regering ingekomen overzigt van de Nederlandsche archieven om te werken en volledig te maken. Op raad van den rijksarchivaris werd besloten zich vooreerst tot het Rijks archief en de overige te 's Hage berustende verzamelingen te bepalen, en in 1854 verscheen het eerste stuk van het overzigt, nog voor dat de archieven uit het oude lokaal naar 's konings gewezen paleis op het Plein was overgebragt en geordend. Na het overlijden van den rijksarchivaris J.C. de Jonge, volgde hij hem in die betrekking op. Doch de ijver waarmede hij zijn taak vervulde, belette hem niet belangrijke vruchten van zijn pen aan het publiek mede te deelen.

Hiertoe behoort zijn doorwrochte verhandeling over de beteekenis van het woord visscherij, in vroegere stukken zijn opstel over het eiland Marken of Markerhoofd in de Vrije Fries, de eerste staatsvergadering van Holland en zijne Hecmundensia in het tijdschrift het Rijksarchief.

De roep zijner buitengewone talenten deed hem ook voor

[p. 61]

andere werkzaamheden zoeken. Zoo werd hem in 1861 het lidmaatschap van den hoogen raad van adel opgedragen en gelijk vroeger die der commissie voor internationale ruiling. In 1858 benoemde hem de regering tot afgevaardigde op het internationaal congres voor den letterkundigen eigendom te Brussel. In 1863 droeg zij hem met anderen het examen der aspirant-commiesen van staat op, in 1855 en 1864 dat der aspiranten voor het middelbaar onderwijs. In 1861 werd hij tot curator van het Haagsche gymnasium benoemd en nam ook werkzaam deel aan de volledige hervorming dier instelling. Hij was lid van verschillende letterk. genootschappen, doch voor geen wetenschappelijk ligchaam arbeidde hij ijveriger dan voor de Kon. Akademie van Wetenschappen te Amsterdam. Belangrijk vooral waren de rapporten over Simplicius, over de bronnen voor de Nederlandsche krijgsgeschiedenis, over het Charterboek, over Leoninus, over den letterkundigen eigendom, zijn uitvoerig gemotiveerd voorstel tot het bearbeiden der geschiedenis van onzen waterstaat, en zijn Leven van John Bake.

Hij overleed den 15^den Julij 1865.

Zie L. Ph. C. van den Bergh, ter gedachtenis van Mr. R.C. Bakhuizen van den Brink, in Jaarboek van de Kov. Akademie van Wetenschappen, gevestigd te Amsterdam 1866 (waaraan wij onze sehets ontleenden); Spect. 225, 238, 393; Backhuizen ten Brink, door C. Busken Huet, Sept. 1869, No. 349.