Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Eerste stuk

[Albert Schultens]

SCHULTENS (Albert) den 23 Augustus 1686 te Groningen geboren, openbaarde reeds in kinderlijken leeftijd zijn ongemeenen aanleg, en was nog geen veertien jaren oud, toen hij als student aan de akademie zijner geboortestad werd ingeschreven. Wel was hij bestemd om eenmaal het leeraarsambt in de Hervormde kerk te bekleeden en werden zijne studiën daar naar ingerigt, doch vooral vond het hebreeuwsch in hem een ijverigen beoefenaar, en reeds toen vereenigde hij daarmede een grondige studie der overige oostersche talen, vooral van het arabisch, dat naar zijne overtuiging bij de verklaring van het O.T. te veel was verwaarloosd. Na verdediging van eene dissertatio de Utilitate linguae Arabicae in interpretanda sacra scriptura onder den hoogleeraar Braunius (1706), begaf hij zich naar Leiden, waar Salomon van Til hem belangrijke arabische handschriften mededeelde, en hem het vooruitzigt werd geopend, dat men den rijken schat der academische boekerij voor hem ontsluiten zou. Van Leiden begaf hij zich naar Utrecht, waar hij huisgenoot was van Hadrianus Reeland, op wiens raad hij zijne Animadversones in Jobum in het licht gaf. Schultens was nu 22 jaren oud, keerde naar Groningen terug, werd proponent, in 1709 doctor in de godgeleerdheid en gaf zijne Animadversiones criticae ad varia loca V.T. in het licht. Reeds was de aandacht op dezen jeugdigen geleerde gevestigd, en zulks niet minder toen de oostersche letterschat te Leiden voor hem werd geopend,

[p. 527]

en hij zich aldaar gedurende twee jaren met het naauwkeurig onderzoeken en bestudeeren der handschriften doorbragt. Intusschen werd hij in 1711 tot predikant te Wassenaar beroepen, waar hij echter niet lang bleef, daar hij reeds in 1713 tot hoogleeraar in de hebreeuwsche taal te Franeker beroepen werd. Den 9 November van dat jaar aanvaardde hij zijn post met een Oratio de fontibus, quibus, et quibus omnis linguae Hebraeae notitia manavit, horumque vitiis et defectibus. Vier jaren later werd hem ook het ambt van academie prediker opgedragen. Hier was Schultens op zijn plaats, krachtig bevorderde hij, en moedigde hij de beoefening der arabische taal aan, begon zijne school een heilzamen invloed op de verklaring van het O.V. uit te oefenen en was hij voor de Semitische 't geen Tiberius Hemsterhuis voor de grieksche letterkunde was. Zestien jaren had de Friesche hoogeschool hem bezeten, toen hij (in 1729) tot regent van het statencollegie te Leiden benoemd werd, terwijl hem de titel van Intrepres legati Warneriani werd opgedragen, en hem vrijheid geschonken het oostersch te onderwijzen. Drie jaren later benoemden curatoren hem tot hoogleeraar in de oostersche letterkunde en den 20 Junij 1732 aanvaardde hij deze betrekking met eene Oratio de linguae Arabioue antiquissima origine, intima ae sororia cum linguae Hebr. cognatione nullisque secules praeflorata puritate. Later werd hem ook het onderwijs in de hebreeuwsche oudheden opgedragen, dat hij den 26 September 1740 inwijdde met eene Oratio de tabernaculo Mosis. Schultens was niet alleen de hervormer der hebreeuwsche taal-studie, zoowel door zijn voortreffelijk onderwijs als geleerde schriften, maar ontwikkelde en bewees het gevoelen dat men de oostersche taalstudie eigenlijk niet met het hebreeuwsch maar met het arabisch behoorde aan te vangen. Op deze wijze werd een belangrijken tak van wetenschap teweeggebragt, die gewigtigen en heilzamen invloed op de verklaring van het O.T. moest hebben. Velen juichten hem toe, doch ook niet weinigen konden het dulden dat de oude en zwakkere methode door hem werd verworpen. Hij had hierin geen voorganger gehad, alleen Christiaan Rau had daartoe eenige wenken gegegeven. Tot zijne voornaamste tegenstanders behoorden Driessen, Taco Hajo van den Honert, en vooral de beroemde Johannes Jacobus Reiske, hoogleeraar in het arabisch te Leipzig. Al deze tegenstanders konden de kracht der waarheid, die Schultens aan zijne zijde had, wel voor een oogenblik belemmeren maar niet verbreken. Zijn school had reeds mannen gekweekt, die zijn helder inzien over het vooroordeel zouden doen zegepralen. Hij mogt dat nog niet beleven, maar gerustelijk kon hij deze taak aan zijne leerlingen toevertrouwen.

Volgens getuigenis zijner tijdgenooten was Schultens een

[p. 528]

braaf, regtschapen en edel mensch, die aan echt godsdienstigen zin zijne beschaving paarde. Vier malen was hij gehuwd, eerst met Elizabeth Dozy, die hem eene dochter en den beroemden Jan Jacob (die volgt) schonk.

Hij overleed den 26 Januarij 1756.

Hij gaf in het licht:

Animadversiones philologicae in Jobum, cum Specimine Observationum Arabicarum, in totum Vetus Instrumentum. Traj. Bat. 1708. 8^o.

Animadversiones phil. et crït. ad varia loca Vet. Testaments. Amst. 1709. 8^o.

Originum Hebraearum T. II. Quorum prior cum adiecta Orat. inaug. Francquerana. Franeq. 1724. 4^o.

Alter, cum vindiciis Tomi I. nec non Libri de defectibus hodiernis L. Hebraeae et brevibus Stricturïs in Considerationes ad novam versionem L. Jobi adversus cl. Driessenium; duabus item Orationibus infra commemorandis. L.B. 1736. 4^o. (Driessen deed zijne tegenspraak hooren in Dissert. de veris causis et auxiliis interpretandi linguam Hebraeam biblicam et conside rationes ad novam versionem Jobi, in causa linguae Hebr. adversus Arabismi abusum. Fran. 1737, en In Linguae Hebr. bibl. interiora et Tristitia Arab. iterum detersa sermoni biblico. Gron. 1739.

Vindiciae Originum Hebr. et opusculi de defect. hodiernis linguae Hebraeae eorumdemque resarciendorum tutissima via ac ratione. L.B. 1738. 4^o.

Excursus tres ad caput I viae veteris et regiae Hebr. continentis scricturas ad dissertationem histor. de lingua primaeva. L.B. 1737, tegen F.H.v.d. Honert's derde uitgaaf van Christus afkomst uyt David. 1737, en diens Dissertatio de lingua primaeva. 1738.

Haririi tres priores consessus Notis illustrati. Franeq. 1731. 4^o.

Consessus IV. V. VI. cum Monumentis vetustioribus Arabiae, Notis illustrati. L.B. 1740. 4^o.

Vita et res gestae Saladini, auctore Bohadinosive Sjeddadi: Nec non excerptamen ex historia universali Abilcedae. Itemque Specimen ex historia maiore Saladini, Amadodini Ispahanensis. Omnia cum Lat. versione; et postrema, cum Notis. Accedunt Index et Commentarius Geographicus. L.B. 1732. fol.

Florilegium Sententiarum Arabicarum cum vers. et notis et clavis mutationis Elementorum, qua dialecti L. Hebraeae, ae praerentim Arabicae, aliquando ab Hebraea deflectant. Adjecta nova editione Rudimentorum L. Arab. Thomae. Erpenii. L.B. 1733. 4^o.

Liber Jobi, cum nova versione et commentario perpetuo Ibiit, 1737. 4^o. 2 voll. in 't Fr. door E. de Joncourt, J. Sacre-

[p. 529]

laire, Allemande. Ibid. 1748. 4^o. Eng. door Rich. Grey.

Institutiones ad Fundamenta L. Hebraeae. Ibid. 1737. 4^o.

Claudiopoli 1743. 4^o. Leidae. 1756. 4^o.

Vetus et Regia Via Hebraïzandi; asserta contra novam, et metaphysicam hodiernam. Ibid. 1738. 4^o.

Excursus tres ad Caput I. Viae veteris et regiae Hebr. continentis stricturas ad dissertationem hist. de Lingua primaeva. etc. Ibid. 1739. 4^o.

Proverbia Salomonis; cum versione integra ad Hebraeam fontem expressa et Commentario. Ibid. 1748. 4^o. Praemissa ampla Praefatio, qua refutatur sententia Rabinorum de Lingua Sancta.

Th. Erpenii Grammatica Arabica cum Fabulis Locmani et sententiis quibusdam Arabicis. Accedunt Cl. Schultensii Excerpta Anthologiae veterum Arabiae Poëtarum, Lat. conversa et Notis illustrata, nec non Praefatio, imaginariam Linguam, Scriptionem et Lineam sanctam judaeorum confutans. Ibid. 1748. 4^o.

Epistolae duae ad amplissimum F.O. Menckenium (hoofdredacteur der Acta eruditorum, welke zijn vader Otto Mencke in 1682 had aangevangen) quibus nuperae recensiones grammaticae Erpen. cum praefat. et accessionibus ex Hamasa et comment. in Proverbia Salomonis sub examen devocantur. L.B. 1749, tegen het scherp oordeel over zijne methode en geschriften door Reiske uitgesproken in Actis erud. Lips. aani 1748. p. 690 seqq. et anni 1749. p. 5. seqq.

Orationes pro studiis humanitatis. Franeq. 1720.

Oratio de linguae Arabicae origine antiquissima. Ibid. 1729.

Oratio de regina Sabbaeorum. L.B. 1740.

Oratio funeb. in obitum Lamberti Bos. Franeq. 1718.

Oratio funeb. in obitum Campegii Vitringae. Ibid. 1722.

Oratio funeb. in obitum Hermanni Boerhavii. L.B. 1738; door zijn zoon J.J. Schultens in het Holl. vertaald. Leid. 1739.

Disputatio de verbis et sententiis ambigua et duplici significatione valentibus. Franeq. 1726, 1727.

De Muliere sedente in Epha, Zach. V:5-11. Ibid. 1725.

A. Schultens, Commentarius in Jobum in compendium redactus cum observat. crit. et. exeget. G.J.L. Vogel. Halae. 1773. 1774. 2 vol.

A. Schultens Commentarius in Proverbia in compendium redactus cum observ. crit. G.J.L. Vogel et auct. interpretationibus G.A. Telleri et Praefat. J.S. Semleri. Halae. 1769.

Disputatio in locum Marci XIII:32. Gron. 1709.

De utilitate linguae Arabicae in interpret. S. Scriptura. Ibid. 1706.

Opera minora. L.B. et Leov. 1769.

Institutiones Aramaeae p. 1-332, (het eenige dat daarvan

[p. 530]

gedrukt is). Ook is er slechts een gedeelte uitgegeven van zijn Historia Joctanidarum en Lexicon Hebraeicum.

Joh. Bareuth vertaalde en gaf in het licht zijne dictaten op den Heidelb. Catechismns. Dordr. 1777. 4^o.

Zie Vriemoet, Ath. Fris., p. 762 seqq.; Saxe, Onom,, T. VI. p. 102, 103, Anal., 638; Ernesti, Nova Biblioth. Theol., T. III. Part. VIII. n^o. VI. p. 756-759. T. X. Part. II. n^o. VII. p. 185, 186, T. X. Part. I. n^o. I. p. 1-11; Jo. Fabricii, Hist. Bibl., Part. VI. p. 405-407; C. Stolle, ad Heumannun, p. 520, 521; Nov. act. erudita, 1740; Mart., P. I. p. 132-144, 1748; Dec. p. 689-704, 1749, Jan. p. 5-20, 1775, Aug. p. 494-407; Ruhnkenius, Elog. Henisterh., p. 33 (ed. Bergmanni p. 18); H.A. Schultens, de studio Belgarum en literis Arabicis excolendis, p. 40 seqq.; Te Water, Narratio, p. 214, 215; J.G. Eckius, Vita J.J. Reiskii; S.F.N. Morus, de vita J.J. Reiskii; D.A. Walraven, Orat. de hermen. sacra cum L.L. atque Antiqq. O.O. studiis necessario copulando, p. 43; S.H. Manger, Orat. panegyr. in auspicium sec. III. Acad. Fris., p. 25; H.A. Schultens, Orat. de finibus LL. CC. proferendis, p. 10; N.G. Schroeder, Praef. Observat. select. ad Orig. Hebr.; Ypey en Dermout, Gesch. der Herv. Kerk., D. III. bl. 229, verv.; Ypey, Gesch. d. Chr. Kerk in de 18^e eeuw, D. III. bl. 438 verv., T. III. bl. 53 verv.; Glasius, Godgel. Nederl.; van Kampen, Beknopte Geschied. der Letter- en Wetens., D. II. bl. 273-276; Siegenbeek, Gesch. d.L. Hoogeschool, D. I. bl. 257, 266, 267, 271, 276 301, D. II., Toev. en bijl., bl. 188, verv. 286; J. Kantelaar, Lofreden op H.A. Schultens, bl. 70, 71; Collot d'Escury. Holl. roem, D. III. bl. 83-85. A. III. bl. 391-393; Kist en Roijaards, Archief voor Kerkel. Geschied., D. II. bl. 187, 263, 379; D. IV. bl. 324, D. IX § 3; Schotel, de Leidsche Bibliotheek; Björnstähl, Reizen, D. V. bl. 419, 420; Nieuwenhuis; Kobus en de Rivecourt; Strodtmann, N. gelehrt. Europa, Th. VI. S. 319-326; Jöcher, Bibl. raison., T. XXXVIII. p. 37, XLIV. p. 87, 89, 344 suiv.; Biogr. Univ. Biogr. géner. mod.