Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Eerste stuk

[Johan Frederik Lodewijk Schröder]

SCHRöDER (Johan Frederik Lodewijk) werd den 31^sten October 1774 te Dornberg in Westphalen geboren. Dertien jaren oud kwam hij, ten einde voor den handel te worden opgeleid te Amsterdam, waar zijn oudere broeder heelmeester was. Toen P.W. Feenstra, een bij den laatsten inwonend student, later leeraar der Doopsgezinden te Sneek, 's jongelings leergierigheid bemerkte, haalde hij zijn broeder over hem tot predikant bij het luthersche kerkgenootschap te doen opleiden, en gaf hem het eerste onderrigt in de latijnsche taal. Schröder bezocht vervolgens de latijnsche school te Amsterdam, en woonde ook eenige lessen der hoogleeraars aan het Athenaeum bij. Van daar ging hij naar de hoogeschool te Halle, waar hij van 1795-1798 als student in de godgeleerdheid vertoefde, en o.a. het onderwijs genoot der hoogleeraren in de philosophie J.H. Tieftrunk en L.H. Jakob, beide ijverige voorstanders der leer van Kant, er tevens de onder van Swinden aangevangen mathematische studiën voortzette, en zelfs op een armenschool onderwijs in de wiskunde gaf. In 1798 naar Amsterdam teruggekeerd, werd hij als proponent bij zijn kerkgenootschap aangesteld. In deze betrekking moest hij meestal tweemaal 's weeks preken, 't geen hem op den duur te veel tijd kostte, wijl hij, om zijne bijziendheid, verpligt was zijne leerredenen van buiten te leeren. Dientengevolge nam hij, drie jaren later, afscheid van den kansel, om zich geheel aan zijne wis-, natuurkundige en philosophische studiën te wijden, waarbij hem de omgang met Paulus van Hemert in dien tijd van veel nut was. Nog was hij candidaat tot den H. Dienst, toen hij op de prijvraag der Hollandsche maatschappij van wetenschappen, wat mag men van de uitgestrektheid der wereld en de orde, in welke de hemelligchamen, ook met opzigt tot ons wereldstelsel, geplaatst zijn, sedert de

[p. 517]

waarnemingen der latere sterrekundigen, bijzonder die van Herschel en Schröter, als wel bewezene of hoogstwaarschijnlijke waarheden, vaststellen, de gouden medaille mogt behalen, terwijl het antwoord van E.F. Wrede, hoogleeraar te Berlijn, de zilveren wegdroeg. Aan den naam, dien hij daardoor verwierf, had hij het vooral te danken, dat hij in 1803 aan het hoofd van 's lands zeevaartkundige school geplaatst werd. Hij moest nu aan 60 kadetten, aan boord van het fregat Euridice, waar deze inrigting toen was, in de geschiedenis, physica, mathesis en aanverwante vakken onderwijs geven. Dit fregat, met 250 koppen bemand, was eerst te Hellevoetsluis, vervolgens te Fijenoord gestationeerd, doch toen dit schip later in werkelijken dienst moest gesteld worden, werd de maritime school naar Enkhuizen verlegd, en ook daar bleef S. met den rang van kolonel er aan werkzaam. Na negen jaren dienst werd hij, die, naar de meening van Napoleon, zijne kweekelingen te veel liefde voor het vaderland inboezemde, ontslagen, en de inrigting opgeheven. S. ging nu met zijn gezin naar Amsterdam, en leefde daar zonder het hem beloofde wachtgeld van f 1400 te genieten, gedurende drie jaren als ambteloos burger, hield zich in dien tusschentijd met mathematische, philosophische en letterkundige studiën en den omgang met de kundigste en aanzienlijkste mannen bezig, en trad er, zoo bij de maatschappij Felix meritis, waar hij ook reeds vroeger lezingen had gehouden, als bij de Hollandsche maatschappij van kunsten en wetenschappen als spreker op. De jaarlijksche vergadering der laatstgenoemde opende hij in 1815 als voorzitter met eene voorlezing over de redekunstige voorschriften van Cicero, getoetst aan die der zedewet en bijzonderlijk aan het gebod der waarheidsliefde. In het volgende jaar (25 Jan. 1816) ontving S. zijne benoeming tot hoogleeraar in de wis- en natuurkunde te Utrecht, en aanvaardde zijne betrekking met eene redevoering De majoribus corporum coelestium permutationibus, quatenus ex iis progressum naturae in his corporibus formandis suspicari licet.

Nu eerst was S. op zijne regte plaats; maar niet genoeg dat hij zijn ambt als hoogleeraar in de wis- en natuurkunde met ijver behartigde, nam hij eenige jaren later ook het onderwijs in de logica, vervolgens in de metaphysica en andere vakken van bespiegelende wijsbegeerte op zich. Zijn onderwijs was boeijend, afgetrokken denkbeelden en beschouwingen wist hij boeijend voort te dragen. Zijne lessen werden dan ook niet alleen door studenten, maar meermalen door doctoren in verschillende vakken en predikanten bijgewoond. Bij dien veelomvattenden werkkring wist S. nog tijd te vinden de belangen van het luthersch seminarie, waarvan hij curator was, te behartigen. Niet alleen was hij een uitmuntend wiskundige, maar tevens een uitstekend philosooph, een groot

[p. 518]

taal- en letterkundige, met de Grieksche en Latijnsche, de gewone nieuwere talen zelfs met het Spaansch, Italiaansch, Deensch en aanverwante talen bekend. Tot in vergevorderden leeftijd las hij het boek Job, de profetien van Jesaias en andere gedeelten van het O.T. in het Hebreeuwsch. S. was ridder van den Nederl. leeuw, secretaris van het prov. Utr. genoots., lid der 1^ste en 3^de klasse van het kon. Nederl. inst., voorzittend lid der commissie tot het vinden der lengte op zee, het verbeteren der zeekaarten enz., der Maatsch. van Nederl. letterk. enz.

Hij huwde in 1809 Margaretha Antonia Heemskerk, en overleed te Utrecht den 20^sten Maart 1845 als rustend hoogleeraar.

Hij schreef: Over de ruimte in P. van Hemert's Magaz. voor de krit. wijsbeg., D. II. bl. 275 volgg.

Proeve om de werking der twee grondkrachten, door de zwaartekrachten door den vorm der ligchamen aan te toonen. Ald. D. III. bl. 102 volgg. D. IV. bl. 108 volgg.

Wat mag men van de uitgestrektheid der wereld enz. in Natuurk. verhand. v.h. Bataafsch genoots. der wetenschap, te Haarlem. D. II. St. I.

Redevoering over de menigte van vaste starren aan den Hemel geplaatst, en de besluiten, welke wij hieruit kunnen trekken opzigtelijk de uitgestrektheid van het Heelal.

Redevoering over het verhevene. Beide geplaatst in Alg. Vad. Letteroef. voor 1810 Mengelw. bl. 129 volg. en bl. 133 volg.

Orat. de majoribus cet. in Suppl. Ann. Acad. Rheno-Traj. in 1835-1816.

De nostra cognitione animi, comparata cum cognitione rerum corporearum in Ann. Acad. Rheno-Traj. 1823-1824.

Over den aard der zielkunde en de werking der terugroepende verbeeldingskracht. Zalt Bommel 1828. 8^o.

Over de prikkelbaarheid in Werk. d. 1^ste Cl. v.h. kon. Ned. inst. Amst. 1835.

De menschelijke kennis eene teekenskunde, in Fakkel, 10^e jaarg. bl. 129 volg.

Bijdragen tot de beschouwing van de waarheid der menschelijke kennis (1832-1835).

Elementa Matheseos purae. Ultraj. 1831-1834. 2 t.

Verhandeling over de meetkundige bepalingen. Amst. 1835. 2^e dr. 1840. Hevig werd S. over dit geschrift aangevallen door den hoogl. J. de Gelder. Hij verdedigde zich daarop in zijn bovengemeld geschrift.

Bijdrage tot de beschouwing van de waarheid en berigten en verhandelingen over de zeevaartkunde. Amst. 1837.

Nieuwe volgorde dezer berigten en verhandelingen. Ald. 1840.

Zie Bouman, Oratio bij het neêrleggen v.h. rectoraat, Utr. 1845, bl. 49-66; G.J. Mulder, Onze leermeester J.F.L. Schrö-

[p. 519]

der: Een woord tot zijne leerlingen. Rott. 1845; Verslag en Handel. v.h. kon. Ned. instit. 1845, bl. 184-187; Hand. d. Maats. v. Ned. Letterk. 1845, bl. 27-32; Domela Nieuwenhuis, Twaalf Preken uit het O.T., bl. 253 volgg.; de wijsgeer J.F.L. Schröder door J. Douwes, pred. te Leens; Muller, in Catal. v. portr. in voce.