Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Eerste stuk

[Johannes Matthias Schrant]

SCHRANT (Johannes Matthias) werd den 24 Maart 1783 te Amsterdam geboren, oefende zich aldaar onder het rectoraat van H. Hana aan het. gymnasium in de oude talen. Na het houden eener oratie in laudem Apostoli Pauli 10 September 1801, verliet hij het gymnasium, werd medeburger van het athenaeum, en hoorde aldaar de lessen van D.J. van Lennep over de Grieksche en Latijnsche taal en letterkunde, van J.H. van Swinden over de redeneer-, natuur- en boven-natuurkunde, van den lector H. de Hartog over de wisen meetkunde, terwijl hij zich, onder de leiding van den praeceptor Bakker, in de kennis van het Hebreeuwsch oefende. Aldus voorbereid, werd hij tot zijne bestemming opgeleid aan het seminarium van Roomsch-Catholijke geestelijken te Warmond, waar hij, gedurende ruim drie jaren het onderwijs genoot van de hoogleeraren J.H. Lexius, J. van Banning en J.M. Ghedeville.

In 1806 tot priester gewijd, werd hij als kapellaan toegevoegd aan de kerk, genaamd de Pool, onder den pastoor Beukman. In 1811 werd hij aangesteld tot pastoor te Bovenkarspel bij Enkhuizen. Na zes jarigen kerkdienst, werd hem van wege de hooge regering de leerstoel van vaderlandsche taal- en lerterkunde aan de hoogeschool te Gend aangeboden. Hij aanvaardde deze betrekking den 3 Januarij 1818 met eene rede over het aanbevelingswaardige der Nederlandsche taal, zoo om haar zelve, als om hare voortbrengselen. Tusschen 1820 en 1821 bekleedde hij, op zijn beurt het rectoraat, en sprak, bij zijn aftreden, op den 4 October des laatstgenoemden jaars, een oratie de patrii sermonis studio juris consultis quam maxime commendando, Gend 1821, die in

[p. 481]

het Ned. vertaald en uitgegeven (Gend 1821): ook later in zijne Redevoeringen en Verhandelingen (D. I. bl. 69-92) opgenomen.

Behalve het akademisch onderwijs, zag hij zich sedert 1824 bovendien belast met het lidmaatschap en secretariaat van de provinciale commissie tot regeling van het lager onderwijs in Oost-Vlaanderen.

Na twaalf jaren het professoraat bekleed te hebben dreef de Belgische opstand hem in 1830 van daar.

Na een halfjarig verhlijf te 's Hage, werd hij met zijne drie Gentsche ambtgenooten Mahne, van Breda en Thorbecke toegevoegd aan de Leidsche Hoogeschool, waar hij op den 3^den Junij 1831 zijn aanstaanden werkkring aanvaardde met eene openbare les over de hulpmiddelen tot welsprekendheid bij de Oude en Nieuwe Volkeren (Redev. en Verh. Dl. II bl. 1-32).

Gedurende het Akademie-jaar 1843-1844 bekleedde hij de waardigheid van rector magnificus, die hij nederlegde met eene Oratio de Arminio Cheruscorum et de Claudio Civili, Batavorum ducibus inter se comparatis L.B. 1844, vrij vert. in zijne Redev. en Verh. D. II bl. 205-250. Nadat de hoogleeraar M. Siegenbeek zijn emeritaat verkregen had, volgde Schrant hem als gewoon hoogleeraar op, en bleef dien leerstoel bekleeden tot in Maart 1853, toen ook hij emeritus werd verklaard, en den 13 Maart 1866 op zijn buitenverblijf Vreêwijk, nabij Leiden, overleed.

Schrant was als godgeleerde even verdraagzaam als geleerd, waarvan zijn Leven van Jezus, zijne bewerking van het guldenboekske van Thomas à Kempus over de navolging van J.C. en zijne Verhandelingen over den Bijbel. Rotterd. 1823, die hem ook als een te gelijk krachtig en gematigd handhaver en verdediger van de leer zijner kerk doen kennen, en vele andere werken getuigen. Ook hield hij zich tot zijne laatste levensjaren onledig met eene nieuwe vertaling van het N.T. Zijn Leven van Jezus, hevig aangevallen, maar krachtig verdedigd, werd ook door Protestanten met stichting gelezen. Als beoefenaar der Nederl. geschiedenis, taal- en letterkunde verwierf hij grooten roem. Vele en verschillend zijn de proeven daarvan gegeven. Zijne Lofredenen op Godfried van Bouillon, op Alfred de Groote, het oproer te Antiochie, zijne vergelijking van Herman en Claudius Civilis, en bovenal zijne doorwrochte bewerking van Tacitus Germania hebben een blijvende waarde. Hij was doctor in de letteren, ridder van de Nederlandsche Leeuw, en lid van de meeste Noord- en Zuid-Nederlandsche letterkundige genootschappen, waarbij hij redevoeringen hield, die gedeeltelijk zijn overgenomen in de beide bundels zijner Redevoeringen en Verhandelingen.

Op zijn tachtigste feestdag, den 24 Maart 1863, vereerde Schrant aan zijne naaste betrekkingen en vertrouwde vrienden een in brons en zilver en een verguld zilveren gedenkpenning,

[p. 482]

met zijn welgelijkend borstbeeld op de voorzijde en opschrift op de keerzijde: Propinquis et anicis octogenarins. Hij is meermalen afgebeeld.

Hij gaf in het licht:

Reis naar Frankrijk, door zijne Heiligheid Pius VII, bij gelegenheid van de plegtige zitting en krooning hunner keizerlijke Majesteiten. Uit het Fransch vrij vertaald, en met Aanteekeningen vermeerderd. Amst. 1807.

Leven van Jesus, een geschenk voor de jeugd. Amst. 1808 m. pl. en een kaartje van 't H. Land. 3^de verb. dr. 1824.

Gebed des Heeren voor kinderen in hunne taal en naar hunne bevatting. Amst. 1809. 3^de verb. dr.

Verkort Lees- en Gebedenboek voor katholijke Christenen. Amst. 1810. 2^de dr. onder den titel van Klein Gebedenboek enz. Zalt-Bommel 1825.

De Navolging van Jesus Christus in vier boeken, uit het Latijn op nieuw vertaald, met inleidingen, aanteekeningen en gebeden vermeerderd. Amst. 1811.

De gelukkige verlossing van zijne Heiligheid Pius VII, godsdienstig gevierd in eene Leerrede, uitgesproken binnen 's Gravenhage, den 19den van Zomermaand 1814. 's Gravenh. 1814. De waardige herder geschetst, naar aanleiding van Coloss. IV:12, 13. Leerrede enz. Amst. 1816.

Uitgelezene Gedachten, bijeenverzameld uit het werk, de Navolging van J.C. Amst. 1814.

Gezondheidslessen en regelen voor den kinderlijken leeftijd. Leid. 1816. Ook in het Fr. vert., door de Maats. tot Nut van 't Algem. met goud bekroond.

Fénélons Gesprekken over de welsprekendheid in het algemeen, en over die van den kansel in het bijzonder; gevolgd van een uittreksel uit deszelfs brief aan de Fransche Hoogeschool tot hetzelfde onderwerp betrekkelijk. Uit het Fr. met Aanteekeningen. Amst. en Zalt-Bommel 1817, 2^de dr. (op nieuw overzien en verbeterd). Zalt-Bommel 1829.

Aan de bewoners van Zuidelijk Frankrijk (in het Fr.) 's Hage 1816.

Redev. over het aanbevelingswaardige der Nederl. Taal enz. Gend 1818. Ook in zijne Redevoer. en Verhand. Dl. I bl. 1-41.

Hulde aan J.H. Hellebaut, in zijne Redev. en Verhand. Dl. I bl. 153-177.

Ontdekking van het Graf van den Graaf van Egmond, uit het Fr. Gend 1819.

Hartelijke uitboezemingen tot Jezus Christus. Gend 1819. 2^de dr. Zalt-Bommel 1827.

Devotions envers Jesus Christ. Gand 1819.

Zedekundige schoonheden, getrokken uit het Boek: de navolging vun J.G. Gend, 1818 2^de dr. Zalt-Bommel, 1827.

Reflexions d'Ire. Cathn. Gand 1821.

[p. 483]

Kort overzicht van de Geschiedenis der Nederlanden, Gend 1823 een en andermaal herdrukt en in het Fr. vert.

Sailers Overdenkingen over het lijden en sterven van Jezus Christus, zijne opstanding, hemelvaart en het pinksterfeest. Zalt-Bommel 1825.

Bijzonderheden uit het Leven van Jezus. Schoolboek. Zalt-Bommel 1825. 2^de dr. 1837.

Beknopte natuur- en staatk. beschrijving der Nederlanden. Gend 1826.

Beautés morales, tirées du Livre de l'Imitation. Zalt-Bommel 1827.

Bloemkorfje voor jonge lieden. Gend 1828.

Hierbij behoort: Aanmerkingen op het werkje enz. naamloos schotschrift, waar tegen Schrant schreef: Het Leven van Jesus verdedigd tegen de zoogenaamde aanmerkingen eenes naamloozen schotschrijvers. Amst. 1809. - Antwoord van den schrijver der Aanmerk. op de verdediging v.d. Heer J.M.S. waarop van de zijde van S. volgde: Een woordje op zijnen tijd van J.H. Lexius aan den schrijver der Aanmerkingen op het werkje: Het leven enz. Antwoord van J.M.S. aan den schrijver v.d. Aanmerkk. op het Leven van J.C. geplaatst in den Courier de la Flandre N^o. 80 en 88. Gend 1825 2 stukjes.

Lofrede op Godfried van Bouillon met Aanteekeningen, Bijlagen en Platen. Gend 1826. gr. 8^o. Ook als prachtwerk in fol., herdr. met beknopte aanwijzing der bronnen in Redev. en Verh. 1829. bl. 179-223.

Het oproer te Antiochie en deszelfs afloop, of het vermogen van de Godsdienst. Gend 1829, ook in Redev. en Verh. D. II bl. 173-204.

Verhandeling op het niet achten der moederlijke taal in de Nederlanden, door een Brusselsch advocaet (Verloo). In 1829 te Gent door S. op nieuw met een kort voorberigt en enkele aanteekeningen uitgegeven. Het oorspronkelijke verscheen in 1788.

De Gramschap, in drie boeken, een Latijnsch en Vlaamsch Lierdicht door Livinus de Meijer, op nieuw uitgegeven met Aanteekeningen. Gend 1827.

Proeven van Nederlandsche Dichtkunde en van Nederl. Prozastijl. Gend 1827-1829. 2 dn.

Redevoeringen en Verhandelingen 2 d. Gend 1829. Leiden 1845.

Uitgelezene Dichtstukken van Justus de Harduyn (op nieuw uitgegeven) met Aanteekeningen. Zalt-Bommel 1830.

De opstand en afval der Belgen, getoetst aan den geest des Christendoms door een R.C. Priester. Leiden 1831.

Redevoering over den waren volksroem. Leiden 1834.

Brief van Prof. J.M. Schrant, betrekkelijk de Recensie voorkomende in den Recensent ook der Recensenten Dl. XXVII. 's Gravenh. 1835.

[p. 484]

Bloemlezing uit de Christel. Oudheid. Leiden 1836. (alleen D. I. St. I).

Joannes de Boetgezant, door J. van den Vondel; met Aanteekeningen enz. Leyden 1840.

Over de voordragt des Redenaars of over de uitspraak en het gebaar naar het Fr. met Aanteekeningen. Leiden 1845. Oorspronkelijk Traité de l' Action de l'orateur ou de la Prononciation et du geste, toegeschreven aan Michel le Faucheur Paris 1657, meermalen hier te land herdrukt, en te zamen met een stukje uit het Latijn van Francius, vert. door S. van Zanten. Amst. 1741.

Zedespiegel. Zalt-Bommel 1841.

Le Livre des Rois et des Grands, extrait de Massillon. Leiden 1841.

Le Livre d'Or, extrait du Livre de l'Imitation. Leide 1842.

Regelen betrekkelijk de Voordragt des Redenaars. Leiden 1845.

Keur van Paarlen, verzameld bij J. van den Vondel, met ophelderingen. Leiden 1846.

Uittreksels uit Hoofts Nederlandsche Historien. Leiden 1846.

Geschiedenis des Vaderlands voor de scholen. Dordr. 1848.

Kanselredenen over de Gelijkenis van den Verloren Zoon. Leid. 1849.

Hoofdregelen betreffende stijl en welsprekendheid. Leiden 1849. 2^de dr. 1856.

De Kimbren en hunne lotgevallen. Leiden 1850.

Oud-Nederlandsch Rijm en Onrijm. Leiden 1851.

De waarheid van het Christendom, betoogd uit de bekeering van den Apostel Paulus, door George Lord Lyksleton, Lid van het Britsche Parlement, op nieuw uitgegeven. Leiden 1852. S. volgde de nederd. vert. van P.A. Verwer. Amst. 1750.

J. van Vondels Gijsbrecht van Aemstel, treurspel; met Aanteekeningen. Leiden 1851.

J. van Vondel's Lucifer, treurspel; met Aanteekeningen enz. Dordr. 1856.

Caji Cornelii Taciti Germania. Leid. 1855, met beeldtenis van Tacitus en Kaartje van Oud-Germanie.

Athanasia, of de gronden van mijn geloof aan eene voortduring na dit leven. Leiden 1857.

Bloemlezing uit de Schriften des Nieuwen Verbonds. Leiden 1865.

Zie Levensberigt van J.M.S., door J.T. Bergman, in Handel. der Maats. v. Ned. Letterk. 1866; Dez., in Handel. enz. 1869; ook gaf Dr. Wap een Levensberigt van J.M. Schrant; Muller, Cat. v. portr.