Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Eerste stuk

[Frederik Schenk van Toutenburg]

SCHENK van TOUTENBURG (Frederik), zoon van den vorige, in het eind van 1503 geboren. Na zich op de voorbereidende wetenschappen te hebben toegelegd, beoefende hij de regtsgeleerdheid waarin hij op 16 of 17 jarigen leeftijd den graad van doctor verwierf. Vijf jaren later (1526) benoemde Karel V hem tot zijnen geheimen raad, vervolgens tot raadsheer van het keizerlijk huis te Spiers, waar hij Viglius van Aytta, met wien hij zich door vriendschap verbond, en met wien hij later briefwisseling hield, tot ambtgenoot had. Ofschoon hij tot de waardigheid van president dezer kamer opklom, besloot hij echter dit alles te laten varen en zich aan den geestelijken stand te wijden. Reeds in 1528 treffen wij hem als deken, en weinige maanden later als proost van het kapittel van St. Pieter te Utrecht aan. Bovendien bekleedde hij nog andere kerkelijke betrekkingen, was kanunnik van St. Maarten te Utrecht en proost van het kapittel te Oldenzaal, terwijl hij tevens met de geestelijke zorg voor de abdij van Rijnsburg belast was. Hij was op het punt van tot coadjutor van Rembert van Kerssemburch, bisschop van Paterborn, benoemd te worden, toen hij, na den dood van George van Egmond (26 September 1559) tot het bekleeden van den zetel van Utrecht, door Pius IV den 11 Maart 1560 tot een aartsbisdom verheven, werd aangesteld. Hoeveel ook op het bijzonder leven van dezen kerkvoogd is aan te merken, was het hem echter ernst alles te beproeven, wat den zedelijken toestand der hem onderhoorige geestelijken kon verbeteren. Dit doel stond hem voor oogen, toen hij, op last van Philips II, de besluiten der kerkvergadering te Trente ten uitvoer wilde brengen. Reeds had hij het beproefd op eene kleine synode, door hem in 1562 gehouden, maar nog ernstiger trachtte hij dit door te zetten op de provinciale kerkvergadering van 1565. Hoezeer de geestelijkheid eene hervorming behoefde en wat de aartsbisschop daartoe deed besluiten, lezen wij in de Acta eoncilii Provincialis Trajectensis, per reverendissimum dominum, Fredericum, Dei et apostolicae Sedis gratia Archiepiscopum Trajectensem praesentibus reverendissimis Episcopis comprovincialibus, Abbalibus et Praelatis, in civitate Trajectensi et insigni ecclesia metropolitana, indicti et celebrati anno Domini 1565, te vin-

[p. 292]

den in van Heussen's Batavia Sacra, Latijnsche uitg. II. p. 25 seqq. Hollandsche vert. bl. 376 verv. ‘De omstandigheden (schrijft Glasius) onder welke de aartsbisschop aan het hoofd van het sticht stond, waren voor hem geenszins gunstig. De heldere stralen der Hervorming hadden ook te Utrecht den eeuwen lang geeerbiedigden glans der Roomsche kerk doen verbleeken. Schenk was de laatste vertegenwoordiger van het wegkwijnend Roomsche beginsel.’ Hij bleef de schaduw zijner waardigheid tot zijn dood genieten, die den 25 Augustus 1580 te Wijk bij Duurstede plaats had. Hij werd te Utrecht begraven. Volgens Hooft hieven eenige aanschouwers op zijne begraafplaats den 130^sten Psalm aan en volzongen dien tegen wil en dank der geestelijkheid.

Zijne beeldtenis gaat in plaat uit en is onder anderen in de Batavia Sacra te vinden. Hij wordt door velen geroemd als een verdienstelijk regtsgeleerde en zeer ervaren in geestelijke zaken. Anderen beschuldigen hem van gierigheid en heerschzucht. Zijn rijkdom blijkt uit zijne nalatenschap en bezittingen. De Staten van Utrecht, zijn vermogen kennende, hielden bij hem om penningen aan, en toen zij deze niet vrijwillig konden verkrijgen, lieten zij tegen wil en dank een koffer openen en ligtten daaruit veertig duizend en naderhand nog twintig duizend gulden aan zilver. Toen de gemagtigden der Staten weggingen, zoude Schenck gezegd hebben: ‘daar gaan zij nu henen met den drek, maar den gouden berg hebben zij niet aangeroerd.’

Wat zijn zedelijk gedrag betreft, daarop valt niet te roemen. Hij liet onechte kinderen na bij onderscheidene vrouwen. Twee van deze worden zelfs met name genoemd, blijkens de zoogenaamde Bisschopsproeven; uit zijne nagelatene goederen gefundeerd.

Zijne schriften zijn:

Trias Forensis, in qua de tribus Fori personis, Judice. Actore et Reo, disseratur: quidque unicuique secundum Cesarea et Pontificia jura congruat, multo compendio tractatur. Antverpiae 1528. 12^o.

Progymnasmata Fori, sive de iis, qui in judicio versantur, et de Actis civilium Judiciorum, libri duo. Accessit Veridiarium conclusionum Juris. Halae Suevorum 1537 fol. Coloniae 1589. 8^o.

Het Vinariarium verscheen afzonderlijk. Francof. 1601. 8^o.

Interpretatio in tres libros usuum Feudorum. Colon. 1555 fol. Heydelb. 1584 fol. Ook in Tractatus magni universi Juris. Venetiis 1584 in fol. Tomo X. p. 11 p. 123 seqq.

De vetustissimo sacrarum Imaginum usu in Ecclesiâ Christi Catholicâ Liber. Antv. 1567. 12^o.

Tractatus de Testibus met anderen over dezelfde stoffe, Coloniae 1577 fol. Ook in Tractatus magni universi Juris T. IV. p. 77 seqq.

[p. 293]

In deze verzameling vindt men nog van hem:

De in jure vocando T. III. p. 11 f. 57.

De satisdationibus, quae in judicio praestantur. Ibid. f. 135.

De Expensis in Judicio factis. Ibid. f. 397.

De Probationibus T. IV. f. 2^o.

De Sententia, et re judicata T. V. f. 2.

De Executione rei judicatae. Ib. f. 38.

De Appellationibus. Ib. f. 55.

Dialogus contra Tumulentos. Antv. 12^o.

Enchiridion veri Praesulis, sive de officio Episcopali. Antv. 12^o.

In de Centuria prima Epistolarum van Andreas van de Schuur komt pp. 340, 341 een brief van Schenk aan den president Viglius en p. 341-347 een aan den hertog van Alba voor. Een brief van hem aan Jan van Hoogheland, deken van O.L.V. van Utrecht, in de verzameling van Gabbema, p. 262, 263. en niet weinige mss. onuitgegeven brieven in het archief der Graven 's Heerenberg, te 's Heerenberg, (volgens verzekering van D^r. L.J.F. Janssen.)

Zie Suffridus Petri, Appendix ad Becam, edit. ult. p. 6; Bockenbergii, Catal. Pontif., Ultraj. p. 48; Sweertii, Ath. Bat., p. 262; Val. Andreas, Bibl. Belg., p. 251; Foppens, Bibl. Belg., T. I p. 123; Gabr. Bucelini, Germania Tipo-chronostemmatographica P. III, in Probationibus, p. 73; van Heussen, Bat. Sacra, P. II. p. 14-41; Dez., Hist. Episcop. Ultraj., pp. 40, 41; Hoynck van Papendrecht, Anal. Belg., T. III. P. I. p. 233, 234, 243; Struvii, Bibl. Jur. Select., p. 205, 382, 413; de Wal, de Clar. Fris. Jurec., p. 121; J.B. Maurice, Blason des Chevaliers de la Toison d'or, p. 207; Gazet, Hist. Eccles. des Pays Bas, p. 451, 452; Paquot, Mém., T. III. p. 372. suiv.; Hugo, Geschichte des Rom. Recht, für Justinian, p. 263; Glasius, Nederl. Kerkgesch. vóór de Herv., D. III. bl. 254 verv., 258 verv., 263 verv., 519; Dez., Godgel. Nederl., Overijss. Volks Alm. 1847, bl. 233; Hopperus, Mém. Livr. I. Ch. IV. p. 51, Ch. V. p. 28; Boxhorn, op Reiqersb. Chr. v. Zeel., D. II. bl. 155; Repert. van Plac., bl. 103; Hooft, Ned. Hist. bl.; Bor, Ned. Oorl., B. XV. bl. 221; Brandt, Hist. der Ref., D. I. bl.; Wagenaar, Vad. Hist., D. VI. bl. 65, 70, 114, D. VII. bl. 330; Gron. Bisdom, bl. 9, 11, 16, 17, 18, 31, 32, 40, 48; Inventaris des Boedels van Frederik Schenck van Tautenburch in Hist. Gen. Kronyk, 12 jg. bl. 35; Het sterfhuis en nalatenschap van den aartsbisschop van Utrecht, Fred. Schenck van Tautenburg in 1580, in Dodt, Archief, D. II. bl. 248; J.J. Dodt van Flensburg, over den Utrechtschen arts Petrus Memmius den Delftschen drukker Herman Schinckel en den aartsbisschop Fred. Schenck van Tautenburch in v.d. Monde, Tijds. 2 S. 11, 75; Schotel, Abdy van Rijnsb., bl.; Kist en Royaards, Kerk. Archief, 2^e Serie, D. V. bl. 365, D. VI. bl. 249; Kist en Moll, Kerk. Hist. Archief, D. IV. bl. 407; M.G. Du Pac de Bellegarde, Histoire abregée de l'eglise metropol. d'Utrecht, p. 34; Kron. v.h. Hist. Genoots. (Reg.); Kok; Nieuwenhuis; Kobus en de Rivecourt; Muller, Cat. v. portr. Archiven de la m. d'Or. par M. Groen v. Prinsterer, 1^re Serie. T. I. 285, VI. 625, VII. 365.