Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Eerste stuk

[Francisco de Mendoça]

MENDOÇA (Francisco de), meer bekend onder den naam van Admirant van Arragon, omstreeks 1545 à 1550 geboren, werd in 1596 door Philips II het opperbeleid des oorlogs tegen de afgevallen Nederlanden opgedragen, maakte zich 1598 meester van Orsoi, dwong Wezel, Rees en Emmerik spannsche bezetting in te nemen, nam IJsselburg, waar hij verscheidene burgers om liet brengen, in, bemagtigde Deutechem, doch trok, door den hongersnood gedrongen, met zijn leger na het huis te Schuilenburg, in 't graafschap Zutphen, vermeesterd te hebben, over de grenzen Duitschland in, en overwinterde te Rees. Zijn leger trok vervolgens grootendeels door Munsterland in 't graafschap Reklinghuizen, daar Velasko Dorsten bemagtigde, voorts door het hertogdom Berg en het graafschap Mark, alwaar verscheidene steden ingenomen, geplunderd en met moord en vrouwenkracht vervuld werden; ook veroverde het in en omtrent wintermaand Kalkar, Goch en Xanten. Tegen dezen moedwil werden in Duitschland eerst geen andere middelen gebruikt dan bezendingen en brieven, die Mendoça met trotschheid beantwoordde. Eindelijk zond de Keizer er twee af, een aan hem en een aan de Vereenigde Staten, aan beide bevelende den bodem des rijks te ruimen. Toen de admirant bemerkte, dat de Duitsche vorsten zich gereed maakten om zich te wreeken over het schenden van hunnen bodem, spaarde hij giften noch kuiperijen om hen, zoo mogelijk, onderling te verdeelen. Zelfs bragt hij te weeg dat de kardinaal Andreas gezanten zond op eene bijeenkomst der vorsten te Keulen, waar hij zijn gedrag in een wijdluftige rede verschoonde en ophemelde. In de lente van het volgende jaar (1599) verliet de admirant Duitschland en legerde zich voor Schenkenschans, viel vervolgens in den Bommelerwaard, bemagtigde Hedel en Crevecoeur en kwam voor Bommel, deed een aanval op de buitenwerken der stad, doch werd met groot verlies afgeslagen en trok eindelijk met stillen trom af. Graaf Ernst van Nassau belette hem in den Tielerwaard te dringen en Maurits wierp eenig volk in den Bommelerwaard, op het eiland,

[p. 590]

daar Herwerden ligt, verschanschte er zich, wederstond er den vijand, die 2000 man derwaarts gezonden had, en noodzaakte hem met zwaar verlies te wijken, waarna de admirant, een weinig lager post vattende, even boven Rossum de schans St. Andries stichtte.

In het volgende jaar viel hij in den slag van Nieuwpoort, van zijn paard geworpen zijnde, de onzen in handen. Daags na den slag zei Maurits tegen hem op een maaltijd, waaraan hij genoodigd was, ‘dat hij nu gelegenheid hebben zou om Holland te zien, waarnaar hij reeds meer dan vier jaren verlangd had.’

Gedurende zijn gevangenschap deed hij opening tot vrede en werd 19 Mei 1602 tegen al de gevangenen van dezen staat in Indie, Spanje, Portugal en de Nederlanden uitgewisseld en losgelaten. Wij ontmoeten hem voor het laatst bij 't beleg van Grave, van plan een groot deel volk te brengen, dat Maurits hem verhinderde, waarop hij met stillen trom naar Venlo week, en naar Spanje terugkeerde, waar hij door den Koning en de grooten met weinig gunst werd ontvangen.

Van Wijn vond in zomermaand 1797, bij gelegenheid dat hij het slot Persijn, een uur van den Haag, waar de admirant eenigen tijd gezeten had, bezocht, zijn afbeelding ‘dragende een ronden grijzen baard met knevels en een prachtig met goud ingelegd harnas, waarover een roode écharpe met gouden koortjes en takjes van de rechte naar de linksche zijde afhangt, staande in den rand, dat dit gedaan was in het vijf en vijftigste jaar zijnes ouderdoms, het tweede zijner gevangenis, en na de geboorte des Heilands, 1601.’ Hij is op onderscheidene wijzen afgebeeld.

Terwijl hij op het huis Persijn bewaard werd, nam hij in gezelschap van Maurits, zijn broeder en meerdere Duitsche edelen, de Franschen ambassadeur Buzanval, de keizerlijke en andere gezanten, deel aan de bekende reis van Scheveningen naar Petten, langs het strand, met den zeilwagen door Simon Stevin vervaardigd. Hugo Grotius, die dezen togt bijwoonde heeft hem in Latijnsche verzen bezongen. Hij stierf in Spanje 1 Maart 1623.

Zie Bor, Ned. Hist. B. XXXII. bl. 122 (151), B. XXXV. bl. 48 (482), 54, 55 (491) 56 (492), 68 (508, 509), B. XXXVI. bl. 15, 16 (533, 535), 26 (536), 31-33 (553-555), B. XXYVII. bl. 34 (656), 53-58 (668-674), Spaausche en Arrogaansche spieghel, 1599; Grotii, Hist. Lib. VII. p. 328, 329, 351; Lib. VIII. p. 359, 361 van Meteren, Ned. Hist. B. XX. f. 385, vers 387, 388, 389; B. XXI. f. 403 vers; B. XXIV. f. 452, 453. 454, 455. Reyd, Ned. Hist. B. XVI. bl. 365, 366, 374, 375, 379, 386, 371; B. XVIII. bl. 445; Wagenaar, Vad. Hist. D. VIII. bl. 427; D. IX. bl. 15, 25, 26, 34, 39, 45, 46, 49, 50, 84, 86, 118, 119; van Wijn, Bijv. en Nalez. op Wagenaar, D. IX. bl. 19, 21, 22, 44; Nalez. D. I. bl. 314; H. de Groot, Verg. de Gemeenebesten door Meerman, D. I. bl. 129, 130, 131, 356, 357, D. II. bl. 200, 203, D. III. bl. 229; Dez. Poëm. p. 157, 264, 266, 269, 076; Bosscha, Neerl. Heldend. te land, D. L. bl. 337-340, 355; Chr. v.h. Hist.

[p. 591]

Genoots. D. VII. bl. 380; Bilderdijk, Vad. Gesch. D. VII. bl. 193; Collot d'Escury, Holl. roem, D.A. III. bl. 213-214; Muller, Cat. v. portr.