Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Eerste stuk

[Maria van York]

MARIA VAN YORK, dochter van Jacobus, hertog van York (later koning van Engeland, onder den naam van Jacobus II) en van de kleindochter van den beroemden Hyde van Clarendon, kanselier van Engeland en geschiedschrijver der burgeroorlogen, werd te St. James 10 Mei 1662 geboren. Zij huwde 15 Nov. 1677 prins Willem III van Oranje, en vertrok met haren gemaal naar Holland. Eer nog haar vader den Engel-

[p. 236]

schen troon beklom, was bij het parlement in overleg genomen om hem van de opvolging te doen uitsluiten en Maria, die in de hervormde leer was opgevoed, voor rijksvoogdes te verklaren, waartoe de pausgezindheid des hertogs, en de vrees voor vernietiging van de vastgestelde godsdienst en regering aanleiding gaf. Koning Karel II was hiertoe niet te bewegen, en de hertog van York beklom den troon. Zijn sedert dien tijd gehouden gedrag bevestigde de opgevatte vrees. Men werd te rade hem van den troon te stooten en een anderen er op te plaatsen. Sommigen lieten te dien einde het oog vallen op de prinses Maria. Haar aanhang was zoo groot, dat de graaf Denly haar schreef, dat hij zich sterk maakte haar alleen tot koningin te doen verklaren, indien zij zulks begeerde, doch zonder dat de prins haar gemaal, deel had aan de koninklijke waardigheid. Grootmoedig was het antwoord van Maria: ‘Zij begeerde niets anders te zijn dan de huisvrouw van den prins, gelijk zij was, 't geen zij meerder mogt worden, begeerde zij te zijn met en onder den prins.’ Aangenaam was haar diensvolgens het parlementsbesluit, 't welk kort daarop den prins en haar beide voor koning en koningin verklaarde. In Februarij 1689 stak zij naar Engeland over en ontving, nevens haar gemaal, 's anderen daags de kroon. Met veel wijsheid bestuurde zij sedert verscheidene malen het koningrijk, gedurende de herhaalde afwezigheid van haar gemaal, zoo in Holland, Ierland als elders. Onverwacht werd zij van de kinderziekte overvallen, die haar den zevenden Januarij 1695, in het 33^e jaar haars levens, uit het leven rukte, tot groote smart zoo van hare onderdanen als van haren gemaal, die er dermate door getroffen werd, dat hij verscheidene weken onbekwaam was zich met zaken van gewigt te bemoeijen. Hij verklaarde aan den bisschop Burnet dat hij, gedurende hun huwelijk, in zijne gemalin niet een eenig gebrek ontdekt had en dat zij verdiensten had bezeten, die niemand, behalve hij had kunnen kennen. Zij was zeer godvruchtig, weldadig, had een vorstelijke houding, gezond verstand en een deftige bevalligheid van spraak. Ook was zij zeer belezen in godgeleerde en geschiedkundige schriften; doch had geen kennis van den staat der Engelsche zaken voor dat Burnet verlof kreeg, haar hierover te onderhouden. Zij was algemeen geliefd, bij haren dood namen de algemeene staten den rouw aan en op hoog bevel werd hare nagedachtenis in de gehoorzaal der hoogescholen en in de kerken plegtig herdacht. Haar afbeeldsel bestaat op verscheidene wijzen. Haar paradebed is door P. van den Berge, hare lijkstatie door Rom. de Hooghe uitgegeven.

Zie Puffendorf, de rebus gestis Fred. Wilh. Lib. XV. p. 937; Laudatio funeb. seren. ac potentiss. Mariae II Magnae Brit.-Reg., sanct. memoriae Freder. Spanhemius F. Acad. Lugd. Bat.

[p. 237]

Prof. prim. dixit, ex auctor. publ. in ill. Bat. Athen. ipso Regalium exequiar. die 1695. L.B. 1695. fol.; Mariae Stuartae seren. ac potentiss. Magnae Brit.-Reg. auct. ill. ac praepot. Traj. dioeceseos ord. justa persaluta cura J.G. Graevii in basil. maj. Ultr. 1695, fol.; Laudatio funeb. Mariae II dicta a J. Perizonio. Eloq. Hist. et Graec. ling Protess. L.B. 1695 in fol.; C. Francii, Orat. in fun. Aug. ac potent. Magnae Brit.-Reg. Mariae, habita Amstelod. in templo, Belgico Veteri XV Martii, etc. Amst. 1695. fol.; Oratio Consol. sup. tristiss. morte Mariae etc. auciore J. Silvio; J.U.D. Jurisprud. in ill. schola Roterod. Profess. Roterod. 1695, fol.; S. Gruter, Funer. Mar. II. Britt. reg. Harl. 1695, fol.; J. Tollii, Lessus in fun. incomparab. princ. Mariae M.B. Reg. Ultraj. 1695. 4^o.; J. Jens, Lacrynae Castal. in funere M. II B. Reg. Dordr. 1695, 4^o.; Der die gäusze Evang. Christenheit in die hochste traurigkeit setzender und die selve sehr verletzender Totlicher Hintritt, und traurigster abschied ihro Majestat, der weyland Durchl. Frauwen Mariae. In unterthanigster Veneration und Devotion klaglichst und beweglichst beschrieben von J.P. Vorstius, Ev. Luth. prediger, in Emmerick. Duish. 1695. fol.; Historisch-Polytische Betruchtungen über Leben u. Regierung d. Kön. Maria d. Johann George Pritz Leipz. 1695. 8^o. (vert. v.h. werk van Burnet); Temple Memoirs. p. 422-430, 570, 575; Negoç. du Comte d'Araux, T. I. p. 149, 177; d'Estrades, Lettres et Negoç. T. VIII. p. 187, 121, T. IX. p. 222, 245, 269, 271, 284, 293; Groen van Prinsterer, Archives de la maison d'Orange-Nassau, Sec. Serie (Ind.); Heureuses suites de l'union de Guill. III et de Marie d'Angleterre. La Haye 1689. 12^o.; Millot, Élóm. de l'Hist. d'Anglet. T. III. p. 218, 263, 264; Rapin Thoiras, Abrégé de l'Hist. d'Anglet. T. III. p. 282, 284, 488; Gilb. Brnnet, Essai sur la vie de la feue reine Maria d'Anglet. La Haye, 1695, 12^o. J. Abbadie, Panegyrique de Marie, Reine d'Angleterre. La Haye 1695. 4^o.; l'Ame affligée dans la silence, ou sermon prononcé sur la mort de la reine d'Anglet. sur le 10 vers du Ps. 39. La Haye 1695; Holl. Merc. 1677-1690, passim.; Burnet, Gesch. van zijnen tijd, 1677-1695, passim.; Schuer, Nederl. merkw. gebeurt. D. II. bl. 332; Sylvins, Verv. op Aitsema, bl. 39, 40; Hubner en Schuer, Algem. Hist. en Geogr. Boekzaal, D. II. bl. 150; Leven van Willem IV, bl. 6; Wagenaar, Vad. Hist. D. XVI. bl. 277; van Wijn, Aanm. op Wagenaar, D. XV. bl. 117; D. XVI. bl. 47, 86; Nal. bl. 418, 419; Cerisier, Tafereel der gesch. D. VIII. bl. 386; Bilderdijk, Vad. Gesch. D. X. bl. 73, 75, 147, 163, 174, 288, 293; Opkomst, geboorte, leven en dood van Maria Stuart, ondermengt met de voorn. gevallen, zoo van staat als oorlog, welke zig sedert de geboorte van haar maj. tot aan haar dood in de voorn. gew. v. Europa hebben toegedragen, beneffens eene verh. van 't huis van Stuart: als ook de lijkreden, over het afsterven van de gemelde vorstin door den heer Joh. Brandt gedaan: mitsgaders een keurige ver zameling van eenige der voornaamste rouwklagten en grafschriften door de beroemdste digters onzer eeuwe over hetzelve onderwerp uitgeg. Amst. 1695. 4^o.; Het leven en afbeeldsel der roemrugtige vorstinne Maria II koninginne van Groot Britanje, Vrankryk en Ierland, hare majesteits gedagtenisse toegewyd door Dr. Gilbert Burnet, bisschop van Satesbury. Uit het Engelsch vertaald en met eene voorrede verrijkt door W. Sewel, 1695. 4^o.; Israël ter uitvaart met Mirjam, of lykrede over Num. XX:1 enz. uitgespr. tot Asch in 't Graefschap Bueren den 10 Maart 1695 door Fred. van Herinkhuyzen, Amst. 1695. 4^o.; Gods oordeel over Zion, beschouwt in het overdroevig afsterv. van

[p. 238]

de doorl. vorstin M. enz. voorgesteld aan de Gem. J.C. te Rotterd. over Kluagl. 2 vs. 1 enz. door L. de With. Rotterd. 1695. 4^o.; De kerk in rouw getroost over het smartel. verlies, haar toegebragt, door het onverwagt en droevigst afsterven enz. in eene leerrede over Hos. 14:4 gepred. tot Arnhem, door J. d'Outrein. Amst. 1695. 4^o.; J. Brant, Lijkr. v.h. afst. v.M. II enz. Amst. 1695. 4^o.; A.P. de Hinojasa, Hollands ware rou-troost over den dood van de kon. Maria II. 's Hage 1695. 4^o.; Reden op het afsterv. en begraven van de doorl. en grootm. vorstin enz. plegtiglyk uitgesproken tot Stokholm den 18 van Lentemaand des jaars 1695, door Joh. Leyendecker, bedien. des H. Euang. by haarer Hoog mog. afgesanten aan 't hof van zijne kon. maj. van Zweden. Amst. 1695. 4^o.; De algem. rouw over het ontijdig en onwaardeerlijk overlijden van haar alderdoorl. grootmagt. en onvergelyk. maj. M.S. uitgebreid door een toepassing v.d dood en begravenis van Mirjam, mitsgaders eene vergelyking der voornaamste vorstinnen, die den naam van Maria vereert heeft. By wege van een lyk-oratie uitgeboezemd voor de gemeente van Nieuwkerk door Henric. Ledeboer, pred. ald, Harderw. 1695; Hier is bijgevoegd het Loo verwellekomende zijn K.M.v. Grootbritt. met een rouwklagende troostzang over de onrijpe en bedroefde dood der uitmunt. vorst. enz. Godsalig in den Heere ontslapen op Kensington. Ingevoert door Joh. à Loo, V.D.M. tot Vaassen. Deventer 1695. 4^o.; Gezeg. gedagtenis van Maria - solemnelijk gehouden op den dag harer begravinge, over de woorden 2 Chron. 35:24, 25, door Thomas Bolwerk, A.L.M. en bed. des Godd. woords te Beusichem. Amst. 1695. 4^o.; Arn. Moonen, Bed. d. II. Euang. te Deventer. Juda in rouw of treurpred. over 2 Kron. 35:24-27. Dev. 1695. 4^o.; van Heeckeren, Dien. d.H. Euangel. te Haxbergen, Juda's onachtzaamheid omtrent de wegrapinge der vrome; ofte een lykrede over Jes. 57:1 gep. Dev. 1695. 4^o.; Tijdrekenk. grafspits ter eeuwiger gedagt. v. Maria enz. konstiglyk opgerigt door Kornelius van Benghem, Raad en gemeensman te Emmerik, omme in de Latijnsche woorden Regina Maria diu vives superstes nobis et posteris inculpatis honoribus vestris, het jaartal menigvuldig herhaalt door een drichoek te vinden. Emm. 1695; P. Rabus, Uitvaart van hun Grootm. maj. Maria, Rott. fol. en in Boek in Boekz. v. Europa, 1695, bl. 228; A. Alewijn, Ged. op de ontijd. dood van Maria enz. Amst. 1695. 4^o.; J. Brandt, Lijkr. over het ontijd. afsterven v.d. doarl. en grootm. vorstinne Maria de II enz. In dichttrant nagevolgt en uitgebreid door E. Halma. Utr. 1695. 4^o.; Lijkreden ter gedagt. van Maria Stuart in digt opgezet Willem d'Orville, bed. d.G. woords te Vlaardingen. Amst. 1695. 4^o.; Treurzang over den dood van Maria - door D. Scheltes, Amst. 1695. 4^o.; Rabus, Boekz. v. Europa, 1695; Leven der Nederl Mannen en Vrouw., D. VI. bl. 64-73; van Kampen, Nederl. kar. D. II. bl. 433; van Loon, Ned. Hist. D. III. IV; de Vries en de Jonge, Ned. gedenkp. D. II.; Navors. D. V. bl. 37, 178; Muller, Cat. v. portr.