Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Eerste stuk

[Maria van Bourgondië]

MARIA VAN BOURGONDIË, dochter van Karel den Stouten, en Isabella van Bourgondië, werd 13. Febr. 1457 te Brussel geboren.

Karel, geen andere kinderen hebbende en zij alzoo de vermoedelijke erfgename zijnde der uitgebreide Bourgondische heerschappij als mede van het graafschap Holland en Zeeland, was het natuurlijk dat verschillende vorsten en andere doorluchtige personaadjen naar hare hand stonden. Om zich vrienden te maken had Karel de loosheid, verscheidene van deze met de hoop op een zoo aanzienlijke echtverbindtenis te voeden. Tot de mededingers behoorden o.a. de aartshertog Maximiliaan, Karel, hertog van Guyenne, broeder van den Franschen koning Lodewijk XI, Philibert, hertog van Savoye en Nicolaas, hertog van Kalabrië. Doch al deze toezeggingen waren louter bedrog. ‘Hij wilde monnik worden’ plagt Karel te zeggen ‘op denzelfden dag als hij zijn dochter uithuwelijkte.’ Het sneuvelen van haren vader, in den slag van Nancy, riep Maria in het jaar 1477, toen zij naauwelijks den ouderdom van twintig jaren bereikt had, tot het bewind.

Zoodra had Lodewijk XI den dood van den hertog niet vernomen of hij liet aan alle steden zijns rijks en aan den hertog van Bretagne door boden zijn besluit mededeelen om het hertogdom Bourgondië met alle andere bezittingen van Karel, die Fransche leenen waren, weder aan zich te brengen en liet aan de staten van het vrijgraafschap Bourgondië (Fransche-Comté) weten, dat hij Karels dochter, Maria, die

[p. 227]

naauw aan hem verwant en zijn peetekind was, als voogd onder zijne bescherming nam en haar aan den dauphin dacht uit te huwelijken. Maria, van haars vaders vrienden, die hem op den laatsten togt vergezeld hadden, en deels gesneuveld deels gevangen waren, beroofd, bevond zich in hoogst moeijelijke omstandigheden. In Vlaanderen ontstonden oproerige bewegingen en te Gent werd eene algemeene vergadering van de nederlandsche provincien beschreven, waarin alle aanwezigen, voor zij de nieuwe regering met geld ondersteunden, van Maria, eischten dat hunne voorregten bekrachtigd, en de misbruiken der vorige regering afgeschaft zouden worden. Zij moest zich daarnaar schikken en verleende den 14 Maart 1477 aan de Hollanders en Zeeuwen het zoogenoemde Groote-Privilegie, krachtens hetwelk alle souvereiniteitsregten aan de Staten overgingen. Zij beloofde daarbij dat zij zonder toestemming der staten noch belastingen heffen, noch een huwelijk sluiten zoude; dat de staten ook zonder door haar bijeen geroepen te zijn, waar en wanneer zij wilden, zouden kunnen vergaderen; dat de hertogin zonder verlof der staten geen oorlog, zelfs niet om zich te verdedigen, voeren zoude; dat het regt der munt aan de staten zou overgelaten blijven; dat eindelijk de regeringspersonen door de staten benoemd worden en de hertogin alleen de keus uit de voorgedragenen hebben zoude.

Ondertusschen was Lodewijk zonder slag of stoot meester van Bourgondië geworden, en nadat hij groote voordeelen geschonken had, door de staten gehuldigd. Hierop zond hij zijnen vertrouweling Olivier le Daim (damhert) als gevolmagtigd koninklijk minister naar Gent, waar Maria als eene gevangene onder louter demagogen en democraten leefde, om hare hand voor den dauphin te verzoeken. Hij drong op een geheim gesprek met de hertogin aan, en daar zulks geweigerd, en hij zelfs bedreigd werd in de rivier geworpen te worden, pakte hij zich ijlings weg. Ondertusschen had Maria zich een ministerie gekozen, bestaande uit Adolf van Cleef, heer van Ravestein, de kanselier Hugonet en den heer van d'Imbrecourt en buiten weten der staten een gezantschap aan Lodewijk gezonden, doch eene eenigzins verdachte overeenkomst met den koning gesloten en te gelijk de drie steden van Vlaanderen te Gent beschreven en zich in hare armen geworpen. Toen de laatste zulks vernamen, moest Maria op het raadhuis verschijnen, werd tegen Hugonet en d'Imbrecourt een lijfstraffelijk regtsgeding aangevangen en beide, in weerwil van Maria's smeeken, gepijnigd en te regt gesteld. Nu trad Lodewijk als beschermer van Maria op, bezette Artois en Henegouwen, bedreigde Luxemburg en stroopte tot diep in Vlaanderen. De Vlamingen werden wakker, haalden den bekenden booswicht jegens zijn ouden vader, Adolf van Gelder, uit zijnen kerker, en trokken onder diens aanvoering

[p. 228]

naar Doornik, door Olivier le Daim, door omgekochte verraders tot de overgave gebragt, waar zij door de Franschen geslagen werden en Adolf sneuvelde. Deze nederlaag voor Doornik was een geluk voor Maria, want het gevaar dat van de Franschen dreigde, drong eindelijk degenen, die zich van de regering hadden meester gemaakt, en de hertogin als gevangen hielden, ernstig aan een huwelijk te denken, dat den 18 Augustus 1477 tusschen haar en Maximiliaan van Oostenrijk, te Gent met veel pracht en staatsie werd voltrokken. Niet lang daarna deden de jeugdige echtgenooten eene reis naar Holland en Zeeland en werd Maria te Dordrecht, op een dagvaart der Hollandsche steden gehuldigd. Vier jaren later geschiedde zulks in Gelderland. Niet lang had zij genot van hare magt en waardigheid. In Maart 1482 zich buiten Brugge met paard rijden verlustigende, bezeerde zij, die zwanger was, zich zóó door een val van het paard dat zij den 28 dier maand, in den ouderdom van 25 jaren haar leven eindigde.

‘Dit sterfgeval’ schreef Commines ‘was een groot verlies voor al de haren; want zij was eene zeer eerlijke en liefdadige vrouw geweest, die haren echtgenoot tederlijk beminde en de harten harer onderdanen, die haar, als hunne ingeborene landsvrouw meer genegenheid en ontzag dan haren gemaal toedroegen, door weldoen steeds tot zich getrokken had.’

Haar lijk werd in de O.L. Vrouwe kerk te Brugge bij dat van haren vader begraven.

Zij liet vier kinderen na, Philips de Schoone, aartshertog van Oostenrijk, hertog van Bourgondië, graaf van Vlaanderen, Holland en Zeeland, Frans, George, beide vroeg gestorven, Margaretha, later landvoogdes der Nederlanden.

Zie Pierre Balthasar, Généal. et descentes anciennes des Forestiers et comtes de Flandres, p. 124; F.C. Schlosser, Algem. Gesch. D. X. bl. 101, 124, 178, 181, 208, 239, 152, 159, 161, 166, 189, 193, 196, 197, 198-200; Becker, Algem. Gesch. D. IV. bl. 202. 206-208; Barante, Hist. des ducs de Bourg. T. IX. X; Pontus Heuterus, Res. Burg. p. 143; Duchesne-Tourangeau, Hist. des Ducs de Bourgogne, Brux. 1616. 4^o.; De la Serna Santander, Mém. Hist. sur la Bibliothèq de Bourgongne, p. 30, 31; Gedenks. van F. van Commines, p. 434, 436, 444, 447-449, 453, 454, 492, 498, 500, 533, 505, 506; Pontus Heuterus, Res. Aust. p. 45; Chroniq. d'Enguerrand de Monstrelet, vol. III. f. 69 verv.; Duclos, Hist. de Louis XI. T. II. p. 137, 221; Matthaei, Anal. Belg. T. II. F.; ad calcem. p. 41, 43; Adr. de Veter. Busc. Rer. Leodiens. Libr. C. 1375; Amelgardi, Gesta Ludov. XI. lib. VI. C. 19; Gachard, Les états de Gand en 1476; G.H. Gailland, Hist. de M.d.B. fille de Charles le Témeraire, femme de Maximilien I. Paris 1757 12^o. Brux. 1784. 8^o. Paris 1819. 8^o.; E.J.H. Muench, Marie v. Borgond nebst dem Leben ihrer Stiefmutter Margaretha van York, gemahlin Carl's d. Kühnen, Leip. 1832, 2 vol. 8^o.; O. de le Pierre,

[p. 229]

Marie de Bourgogne, Brux. 1844. fol.; Caumont de la Force (Charlotte Rose) Hist. secrète de Maria de Bourgogne, Paris 1784. 2 vol. 12^o. (Roman hist.); Michel J.T. van der Voort, Maria van Bourgondie, Tijdvak uit de geschiedenis van ons Vaderland Brus. 1847. 8^o.; Marie de Bourqogne, ou la revolte de Gand, par James, traduit de l'anglais par A. de Braceviel. Paris 1834. 2 vol. 8^o. (Roman hist.); Note sur le jugement et la condemnation de Guillaume Hugonet et de Guy d'Humbercourt décapités à Gand le 3 Avril 1477 par Gachard. Brux. 1839; Le supplice du Chancelier Hugonet et du Comte d'Imbercourt, ministres de Marie de Bourgogne, a t'il été le résultat d'une vengeance populaire? par M. de Smet; Sur la compétence de la juridiction à laquelle furent soumis Hugonet et Imbercourt par J. de Saint-Genois. Brux. 1839, Cy aprez sensieut la tresbonne juste et leale querelle avec les clarcissement du droit que a et pretend avoir ma tres redoubtee dame, madame Marie de Bourgogne, es duce de Bourgogne contez Dartois de Bourgogne etc. pour monstrer la corchonniere guerre que luy fait le roi Louys de France XI de now et a son mary, mon tresredoubte seigneur Maximilian filz unique de lempereur Frederic III et de (à) ses pays et subgetz in fol. op Cat. Hulthem, ms. n^o. 245; Beaucourt de Noortvelde, Déscript. Hist. de l'Eglise colleg. de N.D. à Bruges, p. 233, 234; Biogr. Univers.; Messager des scienc. hist. 1834, p. 246, 1835 p. 325, 1846 p. 246. 1855 p. 169; Groote Chron. Dev. XXXI. 4, 6, 7, 8, Velius, Beschrijv. v. Hoorn, bl. 701, 111, 113; van de Wall, Priv. v. Dordr. D. I. bl. 661 volgg. (over het Groot Privilegie); v. Mieris, Priv. v. Leyden, bl. 36; Handv. van Amsterd. bl. 84; Kinschot, Beschr. v. Oudewater, bl. 389, 390; Priv. van Alkmaar, bl. 21; Priv. v. Enkhuizen, bl. 27; Priv. v. Grootebroek, bl. 28; Holl. Placaatb. D. III. bl. 675-680; D. IV. bl. 7; Priv. v. Haarl. bl. 162, 163; Priv. v. Amsterd. bl. 105; Balen, Beschr. v. Dordr. bl. 788, 789; Beverwijck, Beschr. v. Dordr. bl. 317; Wagenaar, Vad. Hist. D. IV. bl. 46, 146, 163, 166, 174, 279, 281, 185, 206; van Wijn, op Wagenaar, D. IV. (Reg.); Cerisier, Taf. a.d. Vad. Ges. D. II. bl. 255, 256, 258, 263, 265, 276-280; Scheltema, Staatk. Nederl. o.h.w.; Bilderdijk, Ges. d. Vad. D. III, bl. 165 D. IV. bl. 228, 216, 217, 220, 227, 228, 239; Arend; Beeloo; van Kampen, Vad. Karakterk. D. I. bl. 214; v.d. Chijs, de munt. d. bisschoppen van Utrecht, bl. 193, de munt. d. Grav. en hert. van Geld. bl. 93, 94; de munt. der voorm. Graafs. Holl. en Zeel. bl. 456 471; Kok, Kobus en de Rivecourt; L.W.v. Merken, Maria van Bourgondie. Treurspel.