Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Eerste stuk

[Margaretha]

MARGARETHA, Gravin van Holland, dochter van Willem III, graaf van Holland en Zeeland en van Jeanne, dochter van Karel van Valois, broeder. van koning Philips, huwde in 1324 keizer Lodewijk van Beijeren, en werd den 17 van Louwmaand 1328 te Rome plegtig gekroond. Na het kinderloos overlijden van haren broeder, Willem IV, (1345) werd zij, daar de graafschappen Holland en Zeeland aan het Rijk waren terug vervallen, door haren gemaal er mede beleend. Zij vertrok, zoo schielijk zij vermogt, door Lotharingen en Frankrijk naar Henegouwen, waar zij terstond gehuldigd werd, onder deze voorwaarde echter dat zij niets uit de inkomsten dezer landen zou genieten vóór dat alle de schulden van haren gesneuvelden broeder door haar voldaan waren. Zij schijnt aldaar eenigen tijd vertoefd te hebben, nam vervolgens hare reis over Zeeland, en begaf zich van daar over Dordrecht naar den Haag, waar wij haar in Mei 1346 ontmoeten, en zij hare onderdanen, om ze aan zich te verbinden, en alzoo op hunnen bijstand te kunnen rekenen, indien hare zuster Philippa, koningin van Engeland en andere medeerfgenamen hunne aanspraak mogten doen gelden, groote voorregten schonk. Ofschoon zij zulks als gravin doen kon, berokkende zij zich en hare opvolgers, die door de giften van Willem III en IV reeds zoo veel in hunne inkomsten geleden hadden, van een menigte bezittingen, en verwekte onder de Edelen, daar zij bij uitsluiting slechts hen begunstigde, van wier genegenheid zij zich wilde verzekeren en daardoor haar gezag bevorderen, nijd, haat en wrok. Nog was zij geen zeven maanden gravin geweest, toen de keizer, haar gemaal, haar terug ontbood, gebood dat zij zich met de regering dezer landen niet verder bemoeijen zou, (hetgeen zij diensvolgens bij eene haar opzettelijk daartoe verpligtende akte beloofde en aannam) en hunnen tweeden zoon, hertog Willem van Beijeren, die naauwelijks den ouderdom van 16 of 17 jaren bereikt had, het bestuur in handen gaf. De verbintenis die Margaretha moest aangaan, was ten nadeele van haren oudsten zoon Lodewijk, en eene groote beperking van eigen magt, en kan zoo al niet in 't begin, ten minste in het vervolg als een der eerste oorzaken beschouwd worden van den onverzoenlijken haat tusschen moeder en zoon; een haat, die zoo lang haar echtgenoot leefde, gesmoord bleef; door hare bemoeijingen in Duitschland na Lodewijks dood, tegen Karel IV, lang verhinderd werd uit te barsten, vooral ook zoo lang de eendragt tusschen de Edelen dezer landen, ten

[p. 214]

minste in het openbaar, nog bleef bestaan; maar die, zoodra de eendragt onderling verbroken was, met een vreesselijke woede uitbarstte en haar aanspoorde om, toen een gedeelte dier Edelen zich tegen Willem verzette, en haar uit Duitsch land herwaarts riep, hare vroegere regten te doen gelden, en al hetgeen Willem tot op dien tijd had gedaan, voor nietig en vervallen te verklaren. Zij bragt het evenwel voor haar vertrek zoo verre, dat Willem, niettegenstaande hare belofte, zeer in zijne magt werdt beperkt, door hem met vertrouwde Edelen te omringen, ten einde hij door deze, welke eene ondervinding van vele jaren in het gebied verkregen hadden, in alles zoude geleid worden.

Na haar vertrek uit deze landen, bleef Margaretha altijd in Duitschland, waar zij den 11 October 1347 haren echtgenoot verloor, en toen men verwachten zou dat zij haar zoon van het verbeiderschap zou ontslaan en zelve als gravin optreden, deed zij, den 6 Januarij 1349, volkomen afstand van het graaflijk bewind, met beding van eene jaarlijksche uitkeering van 10,000 oude schilden, (f 26000). Het is hier de plaats niet naar de ware redenen van dezen afstand onderzoek te doen, zulks is met verschillenden uitslag door de Jonge en Bilderdijk gedaan. De motieven, die zij zelve bijbragt bestonden hierin ‘dat de landen met schulden, met oorlog en allerhande zaken bezwaard waren, en ook om zonderlinge liefde die zij tot haren zoon had, en om rust en oorbaar harer landen.’ Ook haren afstand van Zeeland schreef zij aan hare liefde tot haren zoon toe, schoon het blijkt dat deze slechts een vrucht der noodzakelijkheid was. Terstond verwijderde nu hertog Willem de Edelen, die zijne moeder hem ter zijde had gesteld, anderen raakten in gunst. De eerste besloten nu eenparig, Margaretha terug te roepen en aan te sporen de overgave van haar gebied voor nietig te verklaren. Het gevolg hiervan was, dat zij den 27 Mei 1350 plegtig de magt, die zij voormaals haren zoon had opgedragen, herriep, en daarvan op dien dag te Quesnoy een charter uitgaf. Willem begaf zich hierop naar Quesnoy, maar hij werd er zelfs niet ontvangen en zijn paard er zelfs geen stroo gegeven. Eenigen tijd later zou zij gezegd hebben dat zij, zoo zij hem gevangen kreeg, hem zou laten radbraken en vierendeelen. De hertog ging nu een verbond met de Edelen en Steden, die hem gunstig waren, aan, en de oorlog tusschen moeder en zoon, onder den naam van Hoekschen en Kabeljaauwschen in onze geschiedenis bekend, barstte los. Beide partijen rustten vloten uit, die in 1351 op de hoogte van Veere slaags raakten met gelukkigen afloop voor Margaretha. Doch de kans was gekeerd, toen er op nieuw in hetzelfde jaar aan den mond der Maze slag werd geleverd. Margaretha nam nu de vlugt naar Engeland, en riep koning Eduard tot scheidsman in.

[p. 215]

Willem volgde haar en nam insgelijks de bemiddeling aan. Niet vroeger dan 1354 werd echter de zoen getroffen. Hertog Willem zou zijn moeder om vergiffenis bidden, die hem op minzame wijze zou gegeven worden. Van nieuws zoude Holland, Zeeland en Friesland worden afgestaan en Margaretha uit dezelve een jaarlijksch inkomen genieten. Na dezen zoen begaf zich Margaretha naar Valenchiennes in Henegouwen, waar zij den 23 April 1356, volgens anderen den 30 September 1355, overleed en begraven werd. Hoogst ongunstig was het oordeel van Bilderdijk over haar. Hij noemt haar, de Megera Margariet,’ Anderen schrijven haar wel een opbruissenden aard, doch ook groote hoedanigheden toe, en willen dat zij aan een juist oordeel, standvastigen moed paarde.

Volgens Hildegaerdsberch schonk zij den keizer verscheidene zonen, van welken Lodewijk de Romein (te Rome geboren) de oudste was.

Zie Chron. Carionis lib. V. in Vita Lud. Bat. Alb. Argent. in O. Frisinger Chron. p. 187; Annal. Flandriae lib. XII. f. 117; Joh. à Leydis, Chr. ap. Sweert. Ann. Belg. p. 273, 278; Phil. a Leydis, de Curâ Reipubl. Cas. 78. p. 271; Wilh. Procurator ad annum 1328, p. 608; ad a. 1330, p, 707; Chr. Auctus J. de Beka ap. Matthaei Analect. T. III. p. 244; Beka, edit. Buchelii, p. 119; Chron. de Hol. ejus Comit. ap. Matth. Analect. T. V. p. 506, 561, Suffridus Petrus, Appendix. ad Chron. Joh. à Beka, p. 218, 219, Kort Kronijkje van Holland, achter de Chron. van Holland van den klerk uit de laage landen bij de see, bl. 229; Veldenaar, Chr. van Holl. bl. 83; Het onde Goudsche Kronycken, bl. 105; P. Scriverius, Toetssteen, p. 242; Kluit, Hist. Crit. Comit. Holl. T. I. p. 193, 450, 495; Conspect. p. 131; E. Beninga, Hist. van Oostfriesl. in Matthiaeus, Anal. D, IV. bl. 281; Oude Chronijk van Holland (1517) bl. 242; Devisie-Chronijk, bl. 213; R. Snoyi, de Reb. Bat. p. 123; Mag. Chr. Belg. ap. Pistorium, p. 383; Mejeri, Annal. Flandr. p. 170, 180, 113; Haraci, Brab. Annal. p. 326-327; Huydecoper, op M. Stoke, D. III. bl. 537-570; van de Wall, Priv- v. Dordrecht, D. I. bl. 200, D. II. bl. 227, 244; Reigersbergh, Chron. v. Zeel. C. 36; Schotanus, Friesche Historie, B. VI, Alkemade Jonker, Fransen oorlog, H. I; Heemskerk, Bat. Arcad., bl. 200; Vossius, Anal. Holl. Zeel. C. X.; van der Houve, Handvest. Chron. D. I. bl. 131; Beverwijck, Beschrijv. v. Dordr. bl. 308; Balen, Beschrijv. van Dordr. bl. 734; Fokke Sjoerds, Friesche Jaarb. D. III. bl. 130; van Hemert, Korte Levens. v.d. Graven van Holl. bl. 235; Wagenaar, Vad. Hist. D. III; van Wijn, op Wagenaar, Cerisier, Tafereel enz. D. I; Stijl, opkomst en bloei der Nederl. bl. 53; Mr. H.W. Tydeman, Verh. over de Hoeksche en Kabelj. twisten; J.C. de Jonge, over de Hoeksche en Kabelj. twisten, Bilderdijk, Geschied. des Vaderl. D. III; Groen van Prinsterer, Handb. der Gesch. v.h. Vaderl. D. I. bl. 36, 37; Arend, Vad. Gesch.; van Kampen, Vad. Karakterk. D. I. bl. 158; v. Mieris, Ned. Vorst. D. I. bl. 3, 4; Beeloo, Geschied. des Vaderl. D. I. bl. 76, 96; v.d. Chijs, Munten der voorm. graafs. Holl. en Zeel. bl. 173, 174, 175; Munten der Bisschoppen enz. van Utrecht, bl. 105, 288; De munten van Gron. en Drenthe, bl. 284, 609; van Mieris, Charterb.; Kok.