Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Eerste stuk

[Karel Graaf van Mansfeld]

MANSFELD (Karel Graaf van), zoon van Pieter Ernst grave van Mansfelt en van Margaretha van Brederode geb. 1542, werd door zijne daden door geheel Europa beroemd. ‘Men zag’ schreef te Water, ‘in zijn voorbeeld deels dat gezindheid in 't stuk van vrijheid geen erf zij, doch dat standvastigheid in 't behartigen van 's lands algemeen welvaren, ook in die dagen niet zelden voor eigen belang pleeg te wijken.’ Hij onderteekende reeds vroeg het verbond der edelen en verscheen bij het overgeven van het smeekschrift, openlijk ten hove. Zijn vader, der landvoogdesse geheel toegedaan, verklaarde in den raad dat hij zijn zoon hierover schriftelijk bestraft had, en schreef hem een brief, waarin hij hem, tenzij hij zich oogenblikkelijk van het bondgenootschap afscheidde, zijn toorn aankondigde en bedreigde hem voor altoos zijn vaderlijke gunst te ontrukken. Doch deze vermaningen en bedreigingen trokken den jongeling, die fier van aard was, niet aanstonds van het bondgenootschap af. De raad, dien hij gelijk men wil, aan den Prins van Oranje zou gegeven hebben, om Egmond van kant te helpen, opdat de vorst, ter bevrijding van het land, al de krijgsmagt aan zijne zijde mogt krijgen, was waarlijk te verfoeijen en 's Prinsen hart was te wel geplaatst dan dat hij dien voorslag goedkeurde, doch er bleek uit hoe diep hij ingewikkeld was in den voorstand der vrijheid. Niet lang duurde het of hij liet het bondgenootschap varen, en werd aangesteld tot bevelhebber van Antwerpen.

Nadat Alva de graven van Egmond en Hoorn had doen vatten, schroomde Mansfeld naar Brussel te komen. of week zelf, gelijk men schreef, op raad van zijnen vader, van daar. Het scheen dat hij zich minder op Alva durfde verlaten dan op de landvoogdesse, welker gunst hij zich door zijne verrigtingen bij Valenciennes nog meer had verworven. Onder don Jan van Oostenrijk, die hem gebruikte om krijgsvolk in Frankrijk, waar hij zeer bekend was, te werven, doch vooral onder den hertog van Parma was Mansfeld een der voornaamste legerhoofden; en gaf, ten voordeele der Spaanschen, veelvuldige blijken van heldhaftigheid. Getuigen hiervan zijn de slag bij Gemblours, de verovering van Bouvignes, de herhaalde onderneming tegen Nivelle, het innemen van Eindhoven, Diest en andere plaatsen in 1580, het belegerde en eindelijk vermeesterde Antwerpen, het benaauwde Dendermonde, de inval in den Bommelerwaard en de versterking van 's Hertogenbosch, de belegering en verzekering

[p. 154]

van Grave, Megen, Batenburg en andere plaatsen, het stormenderhand innemen van Nuis, zijn welgelukte aanslag op Blankenburg, het bemagtigen van Sluis; zijn toeleg op Geertruidenberg en Breda, alsmede op Bommel en Heusden, die hem echter mislukte, waarvan de oorzaak gezocht wordt zoo in den onwil der soldaten als in den twist, tusschen hem en den bevelhebber Leva gerezen; het innemen van Herpt, Heel, Hemert, Rees en Rijnberk. Het was dan niet zonder reden, dat Parma de Nederlanden voor een tijd verlatende, het hooge bewind over de krijgsmagt in Brabant aan Mansfelt toebetrouwde, en dat hij zich van hem bediende, om Breda, onlangs bij verrassing door de Staatschen ingenomen, te hernemen. Na den dood van Parma, kreeg de oude graaf van Mansfeld het hoog gezag voor een tijd in handen, en schikte zijn zoon Karel tot den veldtogt naar Frankrijk, om 't bevel over 's konings leger aldaar te voeren; die ook in dat rijk zijn heldenmoed deed blijken. Hoe verdienstelijk Mansfeld zich anders maakte door zijne krijgsbedrijven, werd hij echter, na zijne wederkomst, gelijk de meeste Nederlandsche heeren, met opzet buiten het bestier van staatszaken, door de Spaansche raadsheeren gehouden, en men zocht zelfs gelegenheid om hem buiten de Nederlanden te doen vertrekken. Met dat oogmerk werd hij, onder schijn van verhooging, den keizer tot veldheer in Hongarije aangeprezen, waar hij zich tegen de Turken dapper gedroeg. Hier eindigde hij zijn leven in den ouderdom van 52 jaren te Comorn, in 1594. Hij huwde drie maal, onder welke Maria Christina van Egmond, weduwe van Odoard van Bournonville.

Zie van der Haer, de Init. tumul. Belg. C. II. p. 195, 318, 322; Viglius ab Aytta, Ep. VII ad Hopperum p. 358; Strada de bello Belg. lib. V. p. 211, lib. VI. p. 313, 314, 569, 573; dec. II. lib. VI. p. 346, 390, 395, 511, VII. p. 351, 420, 421, 439, 453-455, 459, 469-480, VIII. p. 490, 581, 582, IX. p. 73, 569 X. p. 719, 723, scqq. 733, 736, 754-761; Hooft, Ned. Hist. B. IV. bl. 131, B. XVII. bl. 35; XXVII. bl. 35; Meursii, Rer. Belg. lib. I. p. 15; le Petit, La grande chron. anc. et moderne de Holl. Zeel. etc. liv. IX. p, 165, XI. p. 347, 348, XII. p. 410, XIII. p 472, XV. p. 650; De Tassis, Comment. de tumult. belgic. lib. IV. p. 284, 293, 296, 297, I. VII. p. 484, VIII. p. 516, 526 H. Loyens, Synopsis Rer. ab Lothar. Ducibus gestorum p. 470, 515; J.H.v. Heurn, Beschr. van 's Hertogenbosch, D. II. bl. 163-170, 186-189; van Reyd, Ned. Hist. B. XXXI. bl. 76; Bentivoglio, van Meteren, Schiller, Wagenaar, Vad. Hist. (Reg.) Cerisier, Vad. Hist. (Reg.) Beaufort, Lev. van Willem I D. III. bl. 187; Bosscha, Neerl. Held. te land, D. I bl. 288, 289, 299, 324; Christinacus, Jur. Her. P. I. p. 173-174; Suit du supplem. du Nobil. T. I. p. 24; Hubner, Geslachtrek. Tafelen, Taf. 334-346; Hoogstraten, Kok; Te Water, Verb. en smeeks. d. Edelen, D. I. bl. 378, D. III. bl. 4-10, volg.; van Loon, Ned. Histp. D. I. Groen van Prinsterer, Archives de la maison d'Orange-Nassau. (Ind.)