Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Eerste stuk

[Samuel Hendrik Manger]

MANGER (Samuel Hendrik), zoon van den voorgaande, werd in 1735 te Maastricht geboren. Met vroeg ontwikkelde geestvermogens betrok hij reeds als veertienjarige knaap de Hoogeschool te Utrecht, waar hij al spoedig in een Specimen Academicum: de iis, quae ex Arabia in usum Tabernaculi petita fuerunt; bewijzen gaf met hoe gelukkig gevolg hij de Oostersche letteren, onder zijnen leermeester S. Rau, beoefende. Slechts korten tijd bekleedde hij het leeraarsambt, 1756 te Hemmen, daarna 1757 te Oudkerk in Friesland, toen hem, naauwelijks 26 jaren oud, aan de Hoogeschool te Franeker het hoogleeraarsambt in de Oostersche talen en Hebreeuwsche oudheden werd opgedragen (1761). De voorslag, welken de beroemde Michaëlis in Duitschland te dien tijde deed, om eene reis naar Arabie en Palestina te laten ondernemen, ter opheldering van vele plaatsen der Heilige Schrift, gaf aan Manger gelegenheid tot het kiezen van eene stof voor zijne latijnsche redevoering de incremento Philologiae Sacrae ab idonea Arabiae atque Palestinae exploratione sperando, waarmede hij in 1762 zijn ambt aanvaardde. Dit ambt verwisselde hij in 1766, op hoog gezag der Curatoren aldaar, met dat van hoogleeraar in de Godgeleerdheid, welke betrekking hij aanving met eene redevoering de de fatis religionis Christianae apud Arabes. Grooten naam zou Manger in het vak der Oostersche taal- en letterkunde gemaakt hebben, had hij op den ingeslagen weg er zijn geheel leven aan mogen geven. Zijne tot hetzelve betrekking hebbende geschriften Ahmedis vitae et rerum gesta-

[p. 140]

rum Timuri, qui vulgo Tamerlanus dicitur, Historia, Latine vertit et adnotationibus adjecit, S.H. Manger Fran. 1767, 2 vol. 4^o. en Dissertatio exhibens comment. in Hoseam Part. prim. resp. Z.M. Tenckinck. Wiardae Frisius 1769, en Commentarius in libr. proph. Hoseae Franeq. 1785 strekten daarvoor ten bewijze. Hij wijdde zich nu gansch en al aan de theologische wetenschap, en gaf weldra blijken dat hij in heldere begrippen nopens de leer van de godsdienst zijnen uitnemenden leermeester Voget verre te boven streefde. Te Franeker toonde hij als theologant geen minder verdiensten te hebben dan zijne ambtgenooten Venema en Conradi, en trad geheel en al in het spoor van Vitringa; zijne theologische lessen waren volkomen naar het voorbeeld van dien voortreffelijken man ingerigt. Als prediker stond hij bij Conradi achter. Hij toch volgde de methode van zijnen schoonbroeder Hollebeek, welke in die dagen aan slechts weinigen beviel. Dit bewoog hem dan ook omstreeks 1780 de betrekking van Akademieprediker neder te leggen, waarvoor hem het onderwijs in de Kerkelijke geschiedenis, dat Venema tot nu toe gegeven had, werd opgedragen. Hij aanvaardde deze betrekking 3 Junij 1771 met eene redevoering de diversis remediis ad tollenda Christianorum dissidia. Gunstig heeft hij door zijn uitmuntend onderwijs op den toestand der Godgeleerdheid in ons Vaderland gewerkt. En ofschoon daarbij getrouw aan de leer der Hervormde kerk, behoorde hij niet minder dan zijn beroemde schoonvader Daniel Gerdes, zijn vriend en ambtgenoot Hermannus Venema en zijn behuwdbroeder Ewaldus Hollebeek tot degenen, die het oude gebouw eener dorre schoolsche Theologie hielpen sloopen. Zijn nog voorhanden maar onuitgegeven Compendium Theologiae getuigt, volgens bevoegde beoordeelaars, van den zelfstandigen echt liberalen geest, waarin hij gewoon was de godgeleerdheid te onderwijzen, en de belangrijke ofschoon vlugtige berigten aangaande het onderwijs van Manger leeren ons althans, dat vooral een oordeelkundig en vrijmoedig onderzoek der zoogenaamde loca probantia in de Messiaansche voorspellingen zijn aandacht bezig hielden. Zijne lessen over de laatstgenoemde of zijn Collegium propheticum, dat mede nog in zijn eigen handschrift aanwezig is, mag, gelijk dit gezegd wordt, tegen goud worden opgewogen. Het kan niet anders of een man als Manger moest door sommigen in zijne goede bedoelingen miskend en in zijne regtzinnigheid verdacht worden. Vooral schijnt zulks geweest te zijn omstreeks 1785, toen hij de rectorale waardigheid bekleedde, en het was niet zonder invloed op zijne keus, toen hij in 1786 met eene redevoering de festo Orthodoxiae, a Graccis Christianis celebrato deze waardigheid nederlegde.

Deze redevoering, in het 8^e deel van het Archief voor kerk.

[p. 141]

geschied. inzonderheid in Nederland door de hoogleeraren Kist en Royaards bl. 392-403 opgenomen, behelst, nevens zijne Oratio panegyrica, gehouden bij gelegenheid van het tweede eeuwfeest der Franeker hoogeschool, dat onder zijn rectoraat gevierd is, Mangers laatste opentlijk werk. Met drie zijner ambtgenooten tot de patriottische partij behoorende ijverde hij in 1786 zóó voor deze, dat hij in groote onaangenaamheden met curatoren raakte, en met zijne drie ambtgenooten bedankte. Kort daarop werd hij lid der vroedschap te Franeker, waaruit hem de keering der zaken in 1787 wederom verwijderde. Sedert bragt hij zijn leven des zomers op zijn buitenverblijf te Veenwouden, des winters te Franeker door, waar hij den 30 November 1791. op zes en vijftig jarigen leeftijd overleed.

Hij was gehuwd met Elisabeth Gerdes, dochter van den beroemden Groninger hoogleeraar van dien naam.

Behalve de gemelde schriften is van hem uitgegeven:

Disputatio qua disquiritur, num solius rationis vi et quibus argumentis demonstrati possit non esse plures uno deos? fuerint ne unquam populi aut sapientes, que eius veritatis cognitionem sine revelationis divinae, ad ipsos propagatae subsidio habuerint in Operibus societatis Stolpianae de Theol. Nat. Vol. III. Lugd. 1780.

De heer G.H.M. Delprat gaf de Oratio de diversis remediis etc. met een voorwoord in het licht in het VII D. van het Nederl. Archief voor kerkel. geschied. door Kist en Royaards bl. 348-370.

Oratio penegyrica in auspicium seculi III Acad. Frisiae, quae Franequerae est jussu procerum in templo majori habita d. Sept. XXII 1785. Franeq. 1785.

De angelo Bethesdae commovente aquam ad illustrationem sensus spiritualis, commatis inprimis quarti Cap. V. Euangel. Johannis. Dissertatio in Miscell. Groningens. T. III. p. 173 seqq.

Zie Ypey, Gesch. d. Christ, Kerk in de XVIII eeuw, D. VIII. bl. 30, 70-75, 635; Kist en Royaards, t.a.p.; G. Bruining Herinneringen, Dordr. 1800 bl. 34 verv.; Glasius, Godgel. Nederl. o.h.w.; Aanhangsel op Nieuwenhuis Woordenb. o.h.w.; Kobus en de Rivecourt, Biogr. Handwoordenb. o.h.w.; Bibl. Hog. T. I. p. 610; Boekz. der gel. wereld, 1760 b. bl. 95, 512, 513; Arrenberg, Naamreg.; Cat. d. Maats. van Ned. Letterk. D. II. bl. 192.