Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 11

[Lodewijk van Nassau]

LODEWIJK VAN NASSAU, zoon van Willem, graaf van Nassau, Viande, Dietz, Dillenburg enz., en van Juliana van Stolburch en Coningstein, werd den 22sten Januarij 1537 te Dillenburg geboren, gaf reeds sedert 1564 blijken van liefde voor de vrijheid en de hervorming. Getuigen hier van zijn raad aan Oranje gegeven, om eenige nieuwe leden in den geheimen raad te doen brengen, die de Spaansche maatregelen minder zouden volgen, zijne onderteekening van de Nederlandsche Geloofsbelijdenis en zijne, misschien ontijdige gezindheid, om Antwerpen bij verrassing in te nemen. Te Brussel hield men hem voor den allergevaarlijksten der bondgenooten, en niet zonder reden, was men sterk gezet op zijn vertrek uit deze landen. Zoo vaak de Edelen plegtig vergaderd waren, was hij er bij tegenwoordig. Hij was te Breda, Hoogstraten, St. Truyen, Duffel, Dendermonde of elders, en sloot, als één van hunne twaalf gevolmagtigden, het bekende verdrag met de hertogin. Zijn gemeenzaam verkeer met Brederode, zijne bekende zucht voor de hervormde godsdienst, zijne pogingen tot het verzamelen van geld, de onderteekening van het smeekschrift der Hervormden aan den koning, de beschuldiging, dat hij een aanstoker van den beeldenstorm zou geweest zijn, waren oorzaak, dat de hertogin hem met ongunstige oogen aanzag. Hierbij kwam, dat hij zelfs ondernam aan de bevelhebbers van Brussel en den graaf van Mansfeld zekeren Corlz, edelman des graven van Egmond, te zenden met bedreigingen en strenge bevelen. Geen wonder, dat Alva hem, den 24sten van louwmaand 1568, opentlijk indaagde, en den 28sten van zomermaand bande, met ver-

[p. 553]

beurdverklaring zijner goederen, die reeds eenige maanden vroeger aangeteekend waren. Door dit al werd hij niet afgeschrikt zich voor de vrijheid van conscientie in de bres te stellen. Van zijn broeder prins Willem, een lastbrief ontvangen hebbende, om krijgsvolk te verzamelen, wierf hij in Duitschland een klein leger, en trok daar mede over Emden naar deze landen. Hier groeide zijne krijgsmagt, vooral daar zich een menigte Friezen en Groningers aan zijne zijde voegden, merkelijk aan. Hij maakte zich meester van het huis te Wedde, eigendom van den graaf van Aremberg, kort daarna van Appingadam en behaalde een aanzienlijken buit op de Spaanschen in den slag bij Heiligerlee, waar zijn broeder Adolf en de graaf van Aremberg het leven lieten. Na het beleg van Groningen, zoo door de overmagt der vijanden als het verloopen van zijn volk, opgebroken te hebben, begaf hij zich naar Jemmingen, waar Alva hem slag leverde. Een groot deel van 's graven volk sneuvelde, al zijn geschut en voorraad viel in 's vijands handen en hij zelf ontkwam naauwelijks het gevaar. Volgens het schrijven van Alva aan den Raad van State, zou graaf Lodewijk zich naakt ontkleed hebben en dus de Eems over gezwommen zijn. Hier verzamelde hij het overschot zijns legers en trok er Duitschland mede in, naar het land van Trier, ter versterking van het leger van zijn broeder Willem. Dezen vergezelde hij voorts in zijn overtogt over de Maas en vervolgens naar Frankrijk ter versterking van het leger der Hugenooten.

In 1570 was hij te Rochelle, en in 't volgende jaar ontving hij eenige toezegging van Fransche hulp van de koninginnemoeder, door welke hij toegang kreeg ten hove, waar men hem vleidde eerlang een leger onder den admiraal de Coligny, naar de Nederlanden te zullen zenden. Doch deze toezeggingen bleken welhaast een loos bedrog te zijn, om, onder schijn daarvan, de Hervormden in Frankrijk in den strik te lokken. Ook handelde graaf Lodewijk met den gezant der koningin van Engeland, om dezen te bewegen den prins, zijn broeder, eenigen onderstand toe te schikken. Om klem aan zijn aanzoek te geven, gaf hij te verstaan, dat de koningin zich, tot loon van hare dienst, van Zeeland zou kunnen verzekeren, doch ook deze onderhandeling had geen gevolg. In 1572 nam hij Bergen in Henegouwen bij verrassing in. Dit verlies trof Alva, verijdelde zijn voornemen tegen Zeeland en Enkhuizen, en veroorzaakte dat andere steden, of niet lang daarna afvielen, of 's prinsen zijde konden blijven houden. Eenige maanden later was graaf Lodewijk echter genoodzaakt Bergen te verlaten en die stad bij verdrag aan Alva over te geven. De kloekmoedige verdediging van die stad was voor den graaf geen minder eer dan de onverhoedsche inneming, en de eerlijke overgave kon hem tot geen schande strekken. Hij gaf

[p. 554]

echter den moed niet verloren. Zulks bleek uit den beruchten slag op de Mokerheide, den 14den April 1574. Hier kwamen de legers van graaf Lodewijk en van d'Avila aan elkanderen; 't gevecht was scherp. De graaf gaf blijken van zeldzame heldhaftigheid, doch zijn leger werd geslagen hij zelf, en zijn broeder Hendrik sneuvelden. Onze en de Spaansche geschiedschrijvers geven uitvoerig berigt van dezen slag, doch verschillen in eenige omstandigheden. Zeker is het, dat Lodewijk er zijn leven liet, ofschoon zijn lijk, naar het gevoelen van sommigen, niet is gevonden. Bentivoglio en andere Spaanschgezinde geschiedschrijvers beschrijven hem als een man van een wreeden en verwaanden aard, doch F. Walsingham, gezant der koningin van Engeland in Frankrijk, die hem aldaar had leeren kennen, noemden hem een welsprekend, mild en minzaam man. Anderen getuigen van hem, dat hij scherpzinnig van verstand, goed van raad, onbevreesd, de regterhand was van zijn broeder de prins van Oranje, naast wien hij als staatsman en krijgskundige verdient gesteld te worden. De lof van heldenmoed wordt hem door niemand betwist. Zelfs Strada en Mendoce roemen zijne dapperheid. Van onbedachtzaamheid en onberadenheid is hij echter niet vrij te pleiten. Zijne afbeelding vindt men o.a. bij Orlers, en meermalen elders. Brandt maakte er een lofdicht op. Hij liet in zijne vaandels plaatsen Nunc aut nunquam, nu of nooit.

Men heeft van hem:

Remonstrance faite au Roy par le Conte Ludovic de Nassau, touchant les moyens de remedier aux troubles du Royaume, 1573. 8^o.

Zie over het geslacht de stamlijsten bij Hubner, Hoogstraten, Ferwerda, Orlers, Geslachtb. der Graven van Nassau; de la Pise, Tableau de l'Hist. d'Orange; la Fargue, Geslachtsl. van den Huize van N.; A.M. Isingius, de Meritis Princ. Araas et Nassav. in Foeder. Belg. bij Gerdes, T. I. P. I. Scrinii Ant. p. 56-84; Nic. Burgundii, Hist. Belg. p. 65, 66, 67, 68. Bor, Ned. Oorl. B. II. bl. 28, 67, III. bl. 165, IV. bl. 156, 165-170, 175, VI. bl. 298, VII. bl. 12-14, VIII. bl. 14; Vita Viglii ab Aytta Zuichemi ap Hoynck van Papendrecht, Anal. T. I. P. I. p. 46; Hopperus, Recueil et Memorial des troubles des Pays-Bas, p. 91, 98, 99, 100, 101; Strada, de bello Belg. lib. V. p. 261, lib. VIII. p. 461-465; v.d. Haer, de Initiis tumult. Belg. lib. II. p. 313; Bentivoglio, Ned. Geb. D. I. B. III. bl. 59, B. VII. bl. 197-201; C.L.S. de ortu Calvin. p. 8, 11, Mareus, Sent. van Alva, bl. 78, 81, 89, 94, 241, 242, 245; Viglius ab Aytta, Epist. XXIV ad Hopperum, p. 400, Ep. XLV. p. 448, Ep. LVII. p. 473, Ep. LVIII. p. 475, Ep. LIX. p. 476, Ep. LXI. p. 481, Ep. CCXXVI. p. 798, Ep. CCXXX. p. 803, 804. Ep. CCXXVIII. p. 801; de Tassis, Comment. de tumult. Belg. sui temp. (ap. Hoynck van Papendrecht, l.c. T. II. p. 11) Lib. I. p. 137, 152, Lib. II. p. 188-190; Mendoce, Hist. des Guerr. de Flandre, p. 258, 266; van Meteren, Ned. Gesch. B. III. bl. 54, B. IV. bl. 70, 71, B. V. bl. 90; Geuz. Liedsb. bl. Hooft, Ned. Hist. p. 178, 187; J. Meursii, Rer. Belg. Lib. IV. L.B.

[p. 555]

1614; Grotii, Annal. Lib. II. p. 43; Corte Hist. Beschrijv. der Ned. Oorl., beginnende van den aenv. der Ned. Beroerte (1566) tot in 1646 enz., Amst. 1646; Thuanus, Hist. Lib. 59; Brantôme, Vie des hommes Ill. étrang. T. II. Disc. sur la vie de Cath. de Med. p. 75. Walsingham, Lett. CXXXIV. p. 202; Viri Cl. B. Langueti Burg. ad J. Camerarium Patrem et Filium Epp. p. 180; Wagenaar, Vad. Hist. D. VI. bl. 97, 125, 127, 141, 142, 174, 181, 191, 210, 211, 258, 271, 272, 273, 274, 280, 286, 330, 331, 468, 469, van Wijn, Nalez. D. I. bl. 289; Beaufort, Leven van Willem I, D. I. bl. 213, 434, 435, 479, 566, 599, D. II. bl. 29, 52, 60, 64, 67. 68, 69, 71, 73, 76 enz. J.N. Creyghton, Ned. Hist. 1555-1713 (Haarl. 1738); te Water Verb der Edel. D. I. bl. 82, 33, 50, 94, 139, 283, 284, 289, 371, D. II. bl. 2, 15, 104, D. III. bl. 151-162, D. IV. bl. 241-245, 422; Dez. Tweede Eeuwget. der Ned. Geloofsb. bl. 129-131; Watson, Leven van Philips II, D. I. bl. 313, 314, 328, D. II. bl. 118, 119, 131, 147, 225, 230; Brandt, Hist. der Ref. D. I. (Reg.) Leven van den Hertog van Alva, D. I. bl. 271, 273; Offerhaus, Comp. H.B. p. 68, 's Gravezande, Tweede Eeuwg. der Midd. Vrijh. bl. 108, 116, 121, 139, 169, 227, 243; Cerisier, Alg. Gesch. der Vereen. Ned. D. III. bl. 162, 163, 168, 213, 272; van Kampen, Vad. Karakt. D. I. bl. 127; M. Siegenbeek, Voorl. over Lodewijk van Nassau in Mnemos. D. XV. bl. 201-230; Bilderdijk, Vad. Hist. D. VI. bl. 47, 63, 100, 121, 133, 149, 169, D. VII. bl. 260, D. VIII. bl. 254; Voorts Bosscha, Neêrl. Held te Land, D. I. bl. 136, 148, 152, 155-158, 161, 167, 168, 170, 176, 180, 182, 185, 186-189, 190; Chron. van het Hist. Gen. D. VII. bl. 105; Nav. D. VI. bl. 62; van der Vynckt, Ned. Ber. D. II en III; Groen van Prinsterer, Arch. de la Maison d'Orange-Nassau, (Reg.) Arend, Beeloo, Motley, Luiscius, Hoogstraten, Kok, Muller, Cat. van Portr.