Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 10

[Gerard Kuypers]

KUYPERS (Gerard), zoon van Franciscus Kuypers, werd in 1722 te Mijnsheerenland geboren, studeerde te Leyden in de godgeleerdheid, en legde zich, onder den beroemden Albert Schultens, vooral op de Oostersche talen toe, onder deze verdedigde hij in 1743 eene Dissertatio ad varia Veteris Testamenti loca ex dialectis vindicata et illustrata en in 1745 gaf hij de Carmina Ben Ali Taleb in het Arabisch in het licht. Hij was eerst hulpprediker voor Ds. de la Morasière te Amsterdam, vervolgens predikant te Jutphaas (1745) te Nijkerk (1749) te Winschoten (1758 en te Scheemda (1760), en werd van daar tot professor te Groningen beroepen, welk ambt hij den 6den December 1765 met eene oratio de Impedimentis certum in Theologicis constituendi, optimaque iis in magnam religionis commodam ratione occurendi aanvaardde. Behalve eene groote mate van geleerdheid, bezat hij eene buitengewone rijke gave van welsprekendheid. Weinigen, welligt geene, komen te dien aanzien hier te lande met hem gelijk.

Wat kracht van spreken en uitwendige houding aanging, scheen hij hier, naar veler oordeel, te zullen worden hetgeen

[p. 443]

Hervey in Engeland was. Onder zijn Evangeliedienst te Amsterdam begonnen die beroeringen in de Nederlandsche Hervormde kerk, welke zooveel gerucht hebben gemaakt Meer dan eens gebeurde het, dat terwijl hij predikte, sommige menschen, door de kracht van 's mans redenen getroffen, het godsdienstig gevoel van hun hart niet verbergen konden; maar het overluid uitgilden en hunne gedachten met verstaanbare woorden als uitschreeuwden. Bij zijn vertrek naar Jutphaas hield die beroering te Amsterdam op, doch te Nijkerk op de Veluwe werkte zijne prediking zoo op de gemoederen dat er welhaast eene grootte en zeer hevige beroering gehoord en gezien werd. De roering der gemoederen was algemeen. Tranenbeken werden er gestort, en tegen het einde van den godsdienst ging er groot geween, gekerm en gejammer op. Bij sommigen ging de zieleangst vergezeld met de ontzettendste ligchaamsbewegingen en zenuwtrekkingen, flaauwten, bezwijmingen en velerlei schrikverwekkende toevallen. Eene zoo algemeene beroering in de hervormde gemeente van Nijkerk wekte de verbazing van alle Nederlanders. Allerwegen liepen de gesprekken er over, en het oordeel er over moest natuurlijk zeer verschillend zijn. Vele schriften werden voor en tegen gewisseld. Onder degenen, die er gunstig over dachten behoorden Gerardus Hemsing, proponent en onderwijzer aan de latijnsche school te Kampen en Hugh Kennedy, predikant der Schotsche gemeente te Rotterdam. De Hoogleeraar J. van der Honert daarentegen toonde in een geschrift het schadelijke, het Gode en menschen onteerende der Nijkerksche bewegingen aan. Uit Nijkerk verspreidden zich die beroeringen, als door een besmettenden dwarlwind voortgedreven, in de nabijgelegen Geldersche dorpen, tot zelfs op een verderen afstand in Aalten; ja tot in Amersfoort en den omtrek. Zij ontstonden mede in een vrij ergen graad omstreeks Dordrecht en Gorinchem en in het land van Voorn en Putten. Ook in Groningen, Drenthe, Vriesland breidde zich de ongesteldheid uit, tot dit eindelijk door de Synoden, bijgestaan door de politieke magt en den invloed van sommige verlichtte leeraars, gestuit werd.

Over deze beroerte zijn onder anderen de volgende stukken uitgegeven:

Gamaliels Raad, voorgesteld in eene Leerreden, toegepast op het berugte bekeeringswerk te Nieuwkerk, 4^o.

Getrouw Verhael en Apologie der zaaken, voorgev. te Nieuwkerk op de Veluwe, Amst. 1750. 4^o.

Aenmerkingen op het Getr. Verhaal, ald. 1750. 4^o.

H. Kennedy, Nederige verdediging van Dr. Kuipers. Rott. 1751. 4^o.

Nieuwbeproefd Geneesmiddel tegen de melanchol. in zaken van godsdienst, ter gelegenheid van de berugte Nieuwkerksche en Aaltensche bekeering, Leeuw. 1750, 4^o.

[p. 444]

Vrijmoedige en ernstige verdediging van het werk Godsd. te Nieuwkerk, Gron. 1751. 4^o.

Ger. Kuypers, Ja en Neen, Leid. 1751. 4^o.

H. Kennedy, Nadere verdediging van het werk des H. Geestes te Nieuwkerk, Rott. 1751. 4^o.

J. Groenewegen, Antwoord aan J.v.d. Honert, Gor. 1751. 4^o.

G. Kuypers, Pleitrede teegen J.v.d. Honert, Amst. (1751).

Dezelfde, Tweede Pleitgeding, Utr. z.j. 4^o.

H. Kennedy, Aanmerkingen tegen v.d. Honert. Rott. 1752.

Brieven geschreven aan de Wel-Edele Juffer N.N. met een aanhangsel, rakende de ongewone verandering en bekeering in de Gemeente te Aalten.

Een opregt verhaal en eene verdediging van het werk der overtuiging en bekeering van zondaren, voorgevallen in de Gemeente te Amsterdam in de jaren 1751 en 1752.

Bijbelsch Onderzoek ter ontdekking van de gestalte van beroerde en verslagene zielen door B. van Medenbach, pred. te Winkel.

Brief van Kuypers aan zijne ouders, in Ned. Jaarb. over het jaar 1751, bl. 157.

Kuypers schreef ook:

Neerlands licht uit duisternis, Leerr. over 2 Sam. XXII:29. Gron. 1783.

Het oogmerk der komst van den Zoon des menschen, Leerr. over Lucas XIX:10. Gron. 1786.

De Christen Patriot, Leerr. over Jerem. VIII:18-22. Gron. 1786.

Memoria Michaëlis Bertlingh. Gron. 1772.

Als prediker werd hij gaarne gehoord en als hoogleeraar paarde hij aan uitgebreide kennis eene ongewone gemakkelijkheid van mededeeling. De leer die hij verkondigde bragt hij in beoefening en leven. De beroemde H. Muntinghe was een zijner leerlingen.

Hij is tweemaal gehuwd geweest, eerst met Anna Catharina Huysinkvelt, waarbij hij een zoon Christ. Franc., hier boven vermeld, en eene dochter, Anna genoemd, verwekte, daarna met Josina Petronella Alberda, weduwe van Anthonius Ewald Sichterman, die hem overleefde, en waarbij hij geen kinderen had.

Hij stierf den 4den Junij 1798. Thuessink vermelde zijn lof in een Programma funérale.

Zie verder de artikelen: van den Honert, Schortinghuis en Fr. Kuypers; Register of Lijst van alle de tractaten, die tot heden toe over het werk der bekeering van Nieuwkerk, Aalten en andere plaatsen meer zijn geschreven door een liefhebber, Leiden

[p. 445]

1752; Boekzaal der Gel. Wereld, 1745 b. bl. 504, 504, 729, 1749 a. bl. 230, 232, 577, 1758 b. bl. 682, 1759 b. bl. 142, 1760 b. bl. 779, 780; Ypey en Dermout, Geschied. der Ned. Herv. Kerk, D IV. bl 7 volgg; Ned Jaarboeken, 1752, bl. 442, 197-903; Nieuw Evang. Magazijn, D. I. bl. 200 volgg. Steven, History of the Scotish Church, p. 199; Schotel, Kerk. Dordr D. II. bl. 103; Maurik, Naamrol der Godgel. Schrijv; Cat. van Voorst, T. I. p. 152; Bibliotheca Hagana, T. II. pag. 260, T. V p. 666; H. Muntinghe, Acta Saecularia Aead. Gronong. p 97; s.q. Ypey, Geschied. der Christel. Kerk in de XVIII eeuw, D. VIII. bl. 84; Glasius, Godgel. Nederland, 7e aflev. bl. 321.