Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 9

[Franciscus Junius]

JUNIUS (Franciscus) of François du Jon, ‘vier dubbel edelman,’ gelijk Brandt hem noemt, ‘door afkomst, door verstand, door wetenschap en deugd,’ was uit een oud aanzienlijk Fransch geslacht gesproten. Zijne ouders waren Denis du Jon en Jacqueline Hugauld, Op den 1^sten Mei 1545 werd hij te Bourges geboren. Zwak en ziekelijk van ligchaamsgestel zijnde, kostte zijne opleiding groote moeite. Na het eerste onderwijs van zijn vader en een huisonderwijzer genoten te hebben, ging de twaalfjarige Franciscus naar de openbare school, die echter weinig geschikt was om den zachtaardigen jongeling te vormen. Gedurende twee jaren legde hij zich vervolgens onder Donellus op de studie der regten toe, waarna hij besloot met eene ambassade naar Konstantinopel te vertrekken. Te Lyon aangekomen, was de Fransche gezant echter reeds vertrokken. Hij bleef nu aldaar en knoopte er vriendschap aan met zekeren Barthélemi Ancau. Eene gewigtige verandering in zijne overtuiging, voornamelijk ten gevolge van het lezen van Cicero's werk: de Natura Deorum, deed zijn vader besluiten hem naar Bourges terug te roepen. Deze bragt hem, door het lezen van den bijbel, van alle twijfelingen terug, weshalve Franciscus zelf besloot zich aan de godgeleerdheid toe te wijden. Dien ten gevolge vertrok hij naar Genève, waar hij den 17den Maart 1562 aankwam. De burgeroorlogen verhinderden intusschen zijn vader om genoegzaam in zijn onderhoud te voorzien, zoodat Franciscus zelf zich allerlei ontberingen, ja zelfs gebrek getroosten moest. Weldra verloor hij ook dien vader, die het slagtoffer werd van den haat der Roomschen. Thans moest hij leven door het geven van onderwijs aan jonge kinderen, en hij hield dit vol tot hij in 1565 op zich nam om als predikant den Hervormden te Antwerpen te dienen. Met Péregrin la Grange vertrok hij derwaarts, en met ijver, volharding en bezadigdheid ving hij daar zijn arbeid aan.

Wij zullen den onverschrokken prediker niet volgen op al zijne togten door de Zuidelijke Nederlanden, om alzoo de leer der Hervorming uit te breiden. Nu eens was hij in de vergadering der verbondene edelen, ten huize van den graaf van Culenborg, dan weder trad hij voor eene schare op, terwijl het vuur van den brandstapel door de ramen zigtbaar was. Niettegenstaande er een aanzienlijke prijs op zijn hoofd werd gesteld, en allerlei listen werden uitgedacht om hem in handen te krijgen, bleef hij wonderbaar bewaard, en ging hij

[p. 249]

onverschrokken met zijnen arbeid voort. Hij bepaalde zijne werkzaamheid niet enkel tot Antwerpen, maar begaf zich ook naar Brussel, Brugge, Gent, Breda en andere plaatsen. Van October 1566 tot April 1567 ontmoeten wij hem te Limburg, doch toen zag hij zich voor zijne veiligheid gedrongen de wijk naar Duitschland te nemen. De beeldstorm, die gedurende zijn verblijf in de Zuidelijke Nederlanden was uitgebroken, had hij ten sterkste afgekeurd en tegengegaan.

Frederik III, keurvorst van den Palts, heette Junius te Heidelberg welkom en stelde hem als predikant te Schönau aan, waar zich vele voortvlugtige Nederlanders bevonden. In 1568 zijne moeder te Bourges bezocht hebbende, zond de keurvorst Junius naar het leger van den prins van Oranje, wiens togt over de Maas hij als veldprediker bijwoonde. Over Metz, waar hij gedurende eenige maanden de plaats van den president Taffin vervulde, naar Schönau teruggekeerd, werd hij in 1573 door den keurvorst naar Heidelberg ontboden, om met Tremellius aan de vertaling van het oude testament te arbeiden. Johan Casimir, die eene hoogeschool te Neustadt had gevestigd, ruimde in 1578 voor Junius een leerstoel in, welke hij gedurende 14 maanden bekleed had, toen dezelfde hem naar Otterburg zond, ten einde aldaar eene gemeente te vestigen. Naar Neustadt teruggekeerd, beriep Johan Casimir hem als hoogleeraar te Heidelberg, doch ook hier was zijn verblijf slechts van korten duur. Namens Hendrik IV noodigde de hertog van Bouillon hem naar Frankrijk te komen. De koning van Frankrijk vereerde den godgeleerde met eene diplomatieke zending naar Duitschland. Over Nederland terugkeerende, werd een dringend aanzoek van voor tien jaren herhaald, namelijk, dat hij mogt kunnen besluiten te Leiden het hoogleeraar-ambt te aanvaarden. Junius nam dit aan met toestemming van den keurvorst. In 1592 trad hij als professor primarius op en gaf gedurende tien jaren lessen over alle deelen der godgeleerde wetenschap, totdat hij den 23^sten October 1602, op 57jarigen leeftijd, aan de pest bezweek.

Niet alle tijdgenooten en nakomelingen hebben Junius op dezelfde wijze beoordeeld. Sommigen spreken over hem met minachting of blijken althans hem niet zeer hoog te stellen, anderen zijn wederom veel te mild in het schatten zijner verdiensten. Zeker is het, dat aan Junius onder de godgeleerden van zijnen tijd eene eereplaats toekomt, al wordt hij door anderen overschaduwd. Hij was een goed taalkundige en vooral een ijverig beoefenaar der Oostersche letteren. Als exegeet en dogmaticus zijn hem wezentlijke verdiensten niet te ontzeggen. Bedenken wij hoe weinig tijd hem tot rustigen arbeid resten kon bij zulk een woelig leven, dan staan wij verbaasd over het groot aantal zijner geschriften en over de

[p. 250]

zorg aan hunne opstelling besteed. Zoo die schriften zich bewegen op het terrein van den godgeleerden strijd zijner dagen, dan waait ons daaruit een geest van zachtmoedigheid en verdraagzaamheid tegen, die toen niet overal gevonden werd. In menig verschil, gelijk bij voorbeeld te Utrecht en te Amsterdam, trad hij als vredestichter op, en de Groot en Rivet verheffen hem gelijkelijk. Doch wij kunnen hier niet in uitvoerige beschouwingen treden. In alle opzigten verdient Junius beter gekend te worden, dan tot heden het geval is, en is het te wenschen dat iemand zich met naauwgezetheid aan de studie van zijn leven en een onderzoek naar zijne verdiensten als godgeleerde wijde, vooral daar er nog vele schriftelijke bronnen te raadplegen zijn, waarvan weinig of niet gebruik is gemaakt.

Junius is viermalen gehuwd geweest. Zijne eerste vrouw, Agnes Champion, uit Luik, stierf in haar eerste kraambed, zonder hem kinderen na te laten. Elisabeth van den Corput, dochter van den Bredaschen burgemeester Jan van den Corput, zijne tweede gade, schonk hem twee dochters, Maria, geboren in 1583, gehuwd eerst aan Isaac Diamantius, predikant te Scherpenisse, te Breda en daarna te Delft, vervolgens aan den bekenden Samuel Naeranus. Zij overleed in 1641; Elisabeth, geboren in 1585, gehuwd aan Gerardus Johannes Vossius, en een zoon Johan Casimir, die volgt. Uit zijn derde huwelijk met Johanna l'Hermite, dochter van Simon, heer van Betinsart en schepen te Antwerpen, had hij behalve een zoon, die mede volgt, eene dochter, Johanna genaamd, die met J. Brunaeus huwde. Uit zijn vierde huwelijk met Maria Glaser, dochter van Hans Glaser, waarschijnlijk te 's Hage in 1593 gesloten, sproten geene kinderen voort.

De afbeelding van Junius ziet op verschillende wijzen het licht. Van hem verschenen de volgende geschriften:

Bibliorum pars I, id est quinque libri Moschis latini recens ex Hebraeo facti, brevibusque scholiis illustrati ab Imm. Tremellio et Fr. Junio, Francof. 1575. folio. Pars II. 1576. Pars III, IV en de Libri apocryphi, 1579. Junius bezorgde na Tremellius dood, en ingevolge de aanmerkingen van Drusius, in 1581, eene tweede uitgave te Londen in 8^o. Deze vertaling beleefde in 20 jaren ook 20 verschillende uitgaven. Zij werd onder anderen herdrukt in 1617 te Genève, in 1622 te Hanau, in 1643 te Herborn en het laatst in 1703 te Zurich.

Acta apostolorum et epist. duae Pauli ad Corinthios ex Arab. translatione Lat. reddita, 1578. 8^o.; herdr. Francof. 1596. 8^o.

J. Tilii commentariorum et disquisitionum libr. II. Francof. 1579. fol.

Ecclesiastici libr. III, Francof. 1581. 8^o. 1596. 8^o. Ook in 1581 in het Fransch uitgegeven.

[p. 251]

J. Bodini de magorum daemonomania libr. IV, Basil. 1581. 4^o.; Francof. 1590. 8^o.; Argent. 1638. 8^o.

In epist. Judae apostoli notae, Antv. 1584. 8^o., 1598. 8^o.

πϱοϰατάββλμα ad vet. testamenti interpretationem, Heidelb. 1585. 4^o.

Index expurgatorius, 1586. 16^o.

Academia, Heidelb. 1587. 4^o.

Sapientissimi Georgii Codini curopalatae de officialibus palatii Constantinopolitani, Lugd. Bat. 1588. 8^o.; Heidelb. 1596. 8^o.

Sacrorum parallelorum libr. III, Heidelb., 1588. 4^o.; 1610. 4^o.

πϱωτοϰτισιά, Heidelb. 1589. 4^o.

Defensio catholicae doctrinae de trinitate personarum in unitate essentiae Dei, Heidelb. 1590. 4^o.; 1592. 4^o. Defensio secunda et tertia, Heidelb. 1591. 4^o.

Grammatica linguae hebreae, Genev. 1590. 8^o.

Manilii astronomicon lib. V., Heidelb. 1590. 8^o.

Apocalypsis methodica analysi illustrata, Heidelb. 1591. 8^o.; Basil. 1599. 8^o.; meermalen in het Fransch en Engelsch overgezet.

Psalmus CI seu principis christani institutio, Heidelb. 1592. 8^o.

Catholicae doctrinae collatio cum doctrina libelli recens editi cet. Lugd. Bat. 1592. 8^o.

Prophetae Danielis expositio, Heidelb. 1593. 4^o.; Lugd. Bat. 1594. 4^o.

De Observatione politiae Moysis, Lugd. Bat. 1593. 8^o.; Genev. 1600. 8^o.

E'ιϱγνιϰον sive de pace eccl. catholicae inter Christianos, Lugd. Bat. 1593. 8^o. Gelijktijdig deed Junius eene Fransche uitgave verschijnen.

Tertulliani vita et notae in opera ejus, Heidelb. 1593. fol. Franeq. 1597. fol.

Pentateuchi explicationes analyticae, 1594. 5 vol. 4^o.; 1604. 4^o.

Methodica quatuor Psalmorum I-IV explicatio, Heidelb. 1594. 4^o.

Lectiones in Jonam, Heidelb. 1594. 4^o.

Libellus de theologa vera, Lugd. Bat. 1594. 8^o.

Vita Francisci Junii Bituriensis, ab ipso nuper conscripta et edita a Paulo Merula, Lugd. Bat. 1594. 8^o.

De peccato primo Adami, Lugd. Bat. 1595. 8^o.

A. Arnaldi actio pro acad. Parisiensi contra Jesuitas reos Paris. 1595. 8^o.

Examen enunciationum quas Gratianus Prosper adversus doctrinam de Deo baptismo cet. adduxit, Lugd. Bat. 1596. 8^o.

Expositio Exodi, Lugd. Bat. 1597. 4^o.

De sanctorum invocatione, Lugd. Bat. 1597. 4^o.

[p. 252]

De statu animae post mortem, Lugd. Bat. 1598. 4^o.

Méthode des lieux communs de la sainte Ecrit, Leide, 1599. fol.

Amiable confrontation de la simple vérité de Dieu, Leide, 1599. 4^o.

De ecclesia liber singularis, Genev. 1600. 8^o.

Disputationum theol. repetitarum 55, de ministerio ecclesiastico. Lugd. Bat. 1600. 4^o.

Oratio panegyrica de ratione academiarum, Lugd. Bat. 1600, 4^o.

Animadversiones ad controversiam I christianae fidei, quam Bellarminus exaravit adv. hujus temporis haereticos, 1600-1608. 8^o.

De sacramentis in genere, Lugd. Bat. 1601 et 1602. 4^o.

De resipiscentia, Lugd. Bat. 1602. 4^o.

Animadversiones ad Bellarminum de translatione imperii Romani ad Francos, 1602. 8^o.

Two letters to the english church at Amsterdam, Lond. 1602. 4^o.

De aeterna Dei praedestinatione, Lugd. Bat. 1602. 4^o.

De Justificatione hominis coram Deo, Lugd. Bat. 1602. 4^o.

Opera theologica exegetica et elenctica, edita curis Francisei filii, cum praefixa authoris vita et narratione obitus. Genev. 1607. fol. 2 tom.; 1613. fol. 2 tom.

Commentarius in Ezechielem prophetam, Genev. 1609. fol. 1610. 8^o.

Verclaringhe van twee vraghen, door D. Franciscus Junius. De eerste van de over-een-cominghe ende het onderscheyt der Politycke ende Kerckelycke bedieninghe. De tweede, van het Recht des Magistraets in de sichtbare kercke. Vertaelt ende ghestelt teghen het wel-sprekent, doch verwardt Tractaet van Joh. WtenBogaerdt, Amst, 1610.

Den vreedsamen christen of van de vrede der catholycke kercke..... overgezet, verkort, ende met aanteeckeningen verryckt door Joh. de la Haye, Delft, 1612. 4^o.

Disquisitio ad Petri Baronis Summam, Hard. 1613. 8^o. De conciliis, synodis et synodalibus judiciis, Franeq. 1614. 8^o.

Zie F. Gomari, Oratio in Obitum F. Junii, Lugd. Bat. 1602; Meursius, Alma acad, Leid. p. 36; Vossius, de hist. Latin. in de Praefat.; Bor, Ned. Oorl. het reg. op Franciscus; Bayle, Diction. hist. et crit. T. III. p 510-515; Saxe, Onom. Literat. T. III. p. 555; Niccron, Memoir. T. XVI. p. 171; Brandt, Hist. der Reform. het reg. op Franciscus; Soermans, Acad. Regist. bl. 34, 72; Regenbogen, Hist. der Remonstr. D. I. bl. 63; Hoogstraten, Woordenb.; Kok, Vaderl. Woordenb.; Levensbeschr. van Ned. Mann. en Vrouw. D. VI. bl. 136, van Kampen, Gesch. der lett. en wetensch. D. I. bl. 293; Ypey en Dermout, Gesch. der Ned. Herv. Kerk, D. I. bl. 173, 179, 305, Aant. bl.

[p. 253]

106; Siegenbeek, Gesch. der Leidsche Hoogesch. D. I. bl. 54, 68, 72, 202, D. II. Toev. en Bijl. bl. 75; de Crane, Oratio de Vossiorum Juniorumque familia (Gron. 1821. 4^o.) p. 8, 47, 48; Glasius, Godgel. Nederl. D. II. bl. 196-211; Haag, la France Protestante, T. IV. p. 382-390; Herzog, Real-encyclop. T. VII. s. 176; J.G. Müller, Bekentnisse merkwurdiger Männer, B. II. s. 179-256; Muller, Cat. van Portr.; Janssen, de kerkherv. te Brugge, D. I. bl. 59, 253, 257-259, 263, D II. bl. 142, 207, 252-255; Cat. van de Bibl. der Rem. Kerk te Amst. bl. 16, 36, 42, 63, 64, 66, 83; Tiele, Bibl. van Pamfl. No, 876; de Navorscher, D. IX. bl. 130, 259, 272, 349.