Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[p. 691]

[Gadso Coopmans]

COOPMANS (Gadso), zoon van den voorgaande, werd geboren te Franeker in het jaar 1746, oefende zich aan de hoogeschool aldaar, aan het Athenaeum te Amsterdam en aan de Groninger hoogeschool in onderscheidene wetenschappen, onder welke de geneeskunde nogtans zijne hoofdstudie was. In 1770 tot doctor in de geneeskunde bevorderd, werd hij daarin Hoogleeraar te Franeker, welk ambt hij met grooten roem bekleedde tot 1787, na in 1786 bekroond te zijn over eene Beschouwing van het water, als oordeel over ziekten.

Gedurende de staatkundige gebeurtenissen van 1786 en 1787, was de stad Franeker het middelpunt van de verrigtingen der patriotten in Friesland. Onder dezen behoorde Coopmans, en nam hij als lid der aldaar opgerigte Burger-Societeit, met zijne ambtgenooten Manger, Valckenaer en van Kooten, een belangrijk deel in de gebeurtenissen van die dagen. Het gevolg hiervan was, dat hij met dezen werd afgezet, en bij den inval der Pruissen in 1787 het raadzaam oordeelde, met vrouw en kinderen de wijk te nemen. Hij vertrok eerst naar Steinfurt en vervolgens naar Aken, waar hij zijne echtgenoote verloor. Na hare begrafenis te Vaals, begaf hij zich naar Brabant, waar hij niet alleen vrijheid erlangde om de geneeskunst uit te oefenen, maar zelfs te Brussel tot Hoogleeraar beroepen en tot lijfarts van den Graaf van Trautmansdorf benoemd werd. De Belgische omwenteling noopte hem naar Frankrijk te trekken. Hij hield zich een jaar te Charleville op, waarna Christiaan VII, Koning van Denemarken, hem tot Hoogleeraar in de scheikunde aan de hoogeschool te Koppenhagen beriep.

Hij vertrok met zijn gezin in 1791 derwaarts, doch werd in 1793 in de zelfde hoedanigheid naar de hoogeschool te Kiel verplaatst. In 1796 verzocht en verkreeg hij zijn ontslag, en begaf zich met der woon naar het door hem gekochte aanzienlijke landgoed, Oë genaamd, in het Hertogdom Sleeswijk. Hier woonde hij tot in 1807, toen de zucht om zijn vaderland weder te zien, hem naar Holland deed terugkeeren. Hij zette zich te Amsterdam als geneesheer neder, waar hij geacht en bemind, door allen die hem kenden, den 5^den Augustus 1810 overleed.

Als geneesheer maakte zich Coopmans bekend door het werk getiteld:

Opuscula physico-medica, vol. I. Koppenh. 1793. 8^o.

Meer beroemd was hij als latijnsch dichter. IJverig voorstander zijnde van de koepok-inënting, zag hij zijn dichtgeest daardoor opgewekt, om het schoone gedicht te leveren, getiteld:

Varis; sive Carmen de Variolis, Franeker 1787. 4^o, hetwelk zoo voortreffelijk was, dat de beroemde Goëthe er zich door opgewekt gevoelde, om er eene Hoogduitsche ver-

[p. 692]

taling van te maken. M.F. Hoffman gaf er in 1787 te Leiden in 8^o. eene Nederduitsche vertaling van.

Verder bestaat er van hem:

Elegiacum in natalem XXVII Frederici Daniae principis regii. 1795.

Doch hetgeen waardoor hij zich het meest heeft beroemd gemaakt, is zijn begonnen doch onvoltooid heldendicht in de latijnsche taal, getiteld: Petreis, waarin hij de heldendaden van Peter de Groote bezong. Het was op zijn landgoed Oë, dat de werkzame man eene onderneming begon, waartegen de stoutsten zouden hebben opgezien. Nadat hij de twee eerste zangen voor eigen rekening had laten drukken, werden er echter tegen de uitvoering van dezen arbeid gewigtige bedenkingen gemaakt door de meest bevoegden, aan wien hij ze toezond, en het is daardoor en welligt ook door latere levensomstandigheden, dat hij van de voltooijing afzag. De wensch van Scheltema, dat 's mans zoon, Edsard Willem Coopmans, Ridder der orde van Dannebrog, in 1808 secretaris der legatie van Denemarken aan het Fransche hof, alles wat voor dit heldendicht was bewerkt, in het licht zou geven, is niet vervuld, en blijft alzoo de geleerde wereld verstoken, kennis te maken met eene afgebrokene poging, die voorzeker niet minder belangrijk is, dan die van den Franschen dichter Thomas, die eene Pétréide begon en niet ten einde bragt, en welk voortreffelijk dichtstuk nogtans het licht ziet.

Nederduitsche gedichten van Coopmans zijn ons niet bekend, hoewel men zegt dat zij moeten bestaan. Zijne afbeelding ziet het licht.

Zie Vaderl. Hist. ten verv. op Wagenaar, D. XIII. bl. 150, D. XIX. bl. 22, 23, 33; Konst- en Letterb., 1810, D. II. bl. 116, 179; (de Jong), Alphab. Lijst van Boek; Woordenb. der Zamenlev., bl. 385; Scheltema, Rusland en de Nederl., D. IV. bl. 333-342; Peerlkamp, de Poetis latin. Nederl., p. 524-528; Hoenfft, Parnas. Latin-Belg., p. 247; Collot d'Escury, Holl. Roem, D. VII. bl. 449 noot; van Leeuwen, Nieuwe Cat. der Proc. Bibl. van Friesl. bl 121; Muller, Cat. van Portrett., bl. 64.