Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Gebardus Theodorus de Cock]

COCK (Gebardus Theodorus de), zoon van Tjaarda de Cock en van Catharina Hoendriks, geboren den 28^sten October 1733 te Nieuwolda, waar zijn vader Predikant was, werd na volbragte studiën aan de hoogeschool in 1757 predikant te Harich in Friesland. Terwijl hij hier stond, vervulde hij den 3^den Februarij 1765 eene predikbeurt te Leeuwarden, bij welke gelegenheid hij, naar aanleiding van Johan-

[p. 539]

nes XV, vers 17, dit gebiede Ik u, dat gij malkanderen lief hebt, zulke verdraagzame gevoelens in het godsdienstige aan den dag legde, dat zij ergelijk voorkwamen aan de leeraars van Leeuwarden, van welke één den zelfden tekst op den volgenden Zondag in eenen anderen geest behandelde. Ofschoon zulks niet weinig opspraak verwekte, en velen in de gedachte kwamen, dat op zijn minst de leerrede van de Cock Remonstrantsch was, zou de zaak waarschijnlijk hierbij hebben blijven berusten, indien niet het beroep te Beetgum, een dorp onder de Classis van Leeuwarden, op hem gevallen ware. Toen het beroep aan deze Classis ter goedkeuring kwam, ontving zij tevens eenen brief van drie leden der gemeente te Beetgum, met bezwaar tegen het beroep eens leeraars, die onlangs zeer bedenkelijk te Leeuwarden gepredikt had, hetgeen zij aan een naauwkeurig onderzoek der Classis aanbevolen. Ofschoon vele leden het gedrag der briefschrijvers goedkeurden, verleende de meerderheid evenwel toestemming tot het beroep.

Alle deze handelingen hielden de gesprekken over de leerrede van de Cock en het vermoeden zijner onregtzinnigheid levendig, een vermoeden niet weinig toegenomen, dewijl hij zich niet haastte, om op de Classis te Leeuwarden te verschijnen, daar zitting te verzoeken, en uit eigen beweging, wegens de stukken, waaromtrent men hem verdacht hield, zich regtzinnig te verklaren. Dit bewerkte, dat een der leden voorstelde, om onderzoek te doen naar de bewuste leerrede. Men vond zulks goed, en er werden vier leden gelast, om daarover de verklaringen der Leeuwardsche predikanten in te winnen, doch, eer die inkwamen, gaf de Cock zijne leerrede in het licht, en wel met eene volledige goedkeuring der Hoogleeraren in de Godgeleerdheid aan de hoogeschool te Franeker.

De gelastigden vonden drie punten van bezwaar tegen des leeraars regtzinnigheid, waarop door hem werd geantwoord. De zaak werd nogthans vrij slepende gevoerd; het antwoord van de Cock kwam in Maart van het volgende jaar eerst bij de classis ter tafel; deze besloot toen alles in het licht te geven en aan de leden tot nader onderzoek mede te deelen, om daarna in de aanstaande vergadering beslissende uitspraak te doen.

De Gedeputeerde Staten van Friesland vonden goed, die uitspraak te voorkomen, bij een besluit, waarin zij het gedrag der ijveraars en het blijkbaar opzet, om bij vooraf beraamde kabalen over deze zaak te oordeelen, geschikt noemden, om de kerk te beroeren, kerkelijken tegen kerkelijken, ledematen tegen ledematen op te zetten, en een hatelijk geloofsonderzoek in te voeren; terwijl zij de geschillen zelve, als niets om het lijf hebbende, niet telden, en daarom de Classis van Leeuwarden het verder voortzetten der zaak verboden.

De Classis waagde het nu wel niet met de zaak voort te gaan; maar besloot, bij meerderheid, zich met een tegenvertoog

[p. 540]

te wenden, zoowel tot den Stadhouder, als tot de Gedeputeerde Staten zelve; doch niet zonder tegenbetuiging van de minderheid, als onschuldig aan deze daad, die zij ongehoorzaamheid jegens de overheid noemden.

De Gedeputeerde Staten, volhardende bij het genomen besluit, gelastten den inleveraars des betoogs op het ernstigst, zich zorgvuldig naar het gezegde besluit te gedragen, zullende, bij gebreke van dien, de verstoorders der openbare orde gestraft worden; en de Stadhouder verklaarde, de zaak van de Cock voor afgedaan te houden, onder verzekering, dat het oogmerk der Gedeputeerde Staten in hun besluit niet was geweest, om de Classis in hare wettige regten te benadeelen, en onder toezegging, dat hij zelf de wettige regten der kerk in het algemeen en van deze Classis in het bijzonder, op de krachtigste wijze zou handhaven, vertrouwende, dat de Classis zich steeds afkeerig zou toonen van alles, waardoor de rust, vrede en eenheid in de kerk zou kunnen worden gestoord. De Classis gehoorzaamde, en deed hiervan door eenen ootmoedigen brief aan zijne Hoogheid blijken.

De Cock overleed te Beetgum den 28^sten October 1808, terwijl het ons niet bekend is, of hij immer in het huwelijk trad, of kinderen naliet.

De Cock, wien de roem nagaat, dat hij een man van kunde en verdienste was, heeft zich mede als Nederduitsch dichter doen kennen door veelvuldige dichtstukken, welke van hem in de Proeven van Poëtische mengelstoffen van het genootschap: Kunstliefde spaart geen vlijt voorkomen, alsmede door een Lijkdicht op het overlijden van den Predikant Sicco Tjassens, Gron. 1753 en vooral door zijne:

Proeven van Bijbeldichten, Brieven en Mengelzangen. Leeuw. 1765. 4to.

Overigens gaf hij in het licht:

De Christelijke liefde in haren waren aard, voorwerpen en eigenschappen voorgesteld en aangedrongen in eene redevoering over Johannes, XV. 17. Leeuw. 1766, 8^o., zijnde de zooveel geruchts gemaakt hebbende leerrede.

De vlugtige vergankelijkheid van den stervenden mensch. Leeuw. 1783, 8^o., eene lijkrede op Georg Frederik Baron thoe Schwartzenberg en Hohenlandsberg, Grietman van Menaldumadeel.

Zijn predikstijl was door oordeel keurig gepolijst, maar hoe krachtig ook, zeer gekunsteld, en uit dien hoofde voor het grootste deel zijner hoorders te hoog.

Zie van Abkoude en Arrenberg, Naamreg, van Nederd. Boeken; Hist. ten onmiddell. veroolge op Wagenaar, D. XXIII. bl. 356-364; Scheltema, Staatk. Nederl., D. II, bl. 303; Stuart, Vaderl. Hist., D. III. bl. 238-242; Ypey en Dermout, Geschied. der Nederl. Herv. Kerk., D. III. bl. 512-527; Ypey, Gesch. der Christ.

[p. 541]

Kerk in de XVIIIde eeuw, D. VII. bl. 65-87, D. VIII. bl. 675; Diest Lorgion, de Herv. Kerk in Friesland, bl. 267-284; Biogr. Woordenb. van Nederdd. Dichtt. ten verv. op Witsen Geysbeek.