Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Réné de Chalon]

CHALON (Réné de), Prins van Oranje, zoon van Graaf Hendrik van Nassau en van Claude de Chalon, geboren in 1518, was de eenige erfgenaam zijns vaders in zijne heerlijkheden en goederen en werd nog bij diens leven, toen hij naauwelijks twaalf jaren oud was, bij uitersten wil van Philibert de Chalon, zijnen oom van moederszijde, tot zijnen eenigen erfgenaam in het prinsdom Oranje en eenige heerlijke goederen in Bourgondië benoemd, onder voorwaarde dat hij, verlatende den naam en de wapenen van het huis van Nassau, met zijne erven en nakomelingen, die van Chalon zou aannemen.

Kort daarna werd hij door de Aartshertogin Margaretha van Oostenrijk met de Landvoogdij van Bourgondië begiftigd, eene waardigheid, die het huis van Chalon, als zijnde eene jongere tak der Hertogen van Bourgondië, erfelijk toekwam. Keizer Karel V, bij wien hij in groot aanzien stond, benoemde hem in 1531 tot Ridder van het Gulden Vlies.

In den oorlog, die weinig jaren later tusschen den Keizer en Frans I, Koning van Frankrijk, uitbarstte, betoonde hij zich reeds, onder Maximiliaan van Egmond, Graaf van Buren, eenen jongeling van moed. Niet minder dapper gedroeg hij zich in den oorlog, die in 1540 ontstond. In dat zelfde

[p. 310]

jaar huwde hij Anna, dochter van Antonie van Lotharingen en van Renée van Bourbon, en werd door den Keizer tot Stadhouder over Holland, Zecland, Friesland, Voorne en Brielle aangesteld; hoewel hij eerst een jaar later zijne betrekking aanvaardde, en zich met der woon in Holland vestigde.

Toen een Fransch leger van 30,000 man sterk, onder den Hertog van Orleans, in Luxemburg trok, en aldaar zulke verbazende voortgangen maakte, dat den Keizer in dit uitgestrekte hertogdom niet anders dan Diedenhoven overbleef, werd Réné gelast, zich met het Nederlandsche leger derwaarts te begeven, en den verderen voortgang der Fransche wapenen te keeren; waarin hij zoo gelukkig slaagde, dat niet alleen de stad Luxemburg, maar ook alle de veroverde plaatsen, ruim zoo schielijk hernomen werden als men die verloren had, uitgenomen de stad Ivoix, die zich niet dan na eene belegering van weinige dagen overgaf.

Van dezen togt teruggekeerd, droeg hij bijzondere zorg om de Hollandsche en Zeeuwsche kusten tegen eenen aanval der Denen te beveiligen.

Toen Maarten van Rossem in 1542, eenen inval in Braband deed, verzamelde Réné eenig volk, ten einde Antwerpen tegen het geweld der Gelderschen te dekken, doch zich te zwak bevindende, werd hij geslagen en moest zich met de vlugt binnen die stad begeven, waar hij echter de burgers door zijne tegenwoordigheid aanmoedigde, hen in den krijg oefende, en verder zoodanige orde stelde, dat hij het voornemen van Maarten van Rossem verijdelde, en hem van Antwerpen deed afwijken.

In October van dat zelfde jaar viel de Prins van Oranje, met het Nederlandsche leger in het land van Gulik en in het Geldersche kwartier van Roermond, waar Sittard, Gulik, Heinsbergen en Susteren werden bemagtigd en gedeeltelijk geslecht, het platte land deerlijk afgeloopen en het overige gedeelte van Gelderland insgelijks met eenen inval bedreigd. Doch Willem, Hertog van Gulik, wist dien te voorkomen, en de Keizerschen met eenen vredehandel eene geruime tijd op te houden. Ook gelukte het hem, in den winter, onderscheidene der bemagtigde plaatsen te hernemen. Het beleg van Heinsberg, dat hij mede ondernomen had, werd echter door den Prins van Oranje in het volgende jaar opgeslagen, die daarenboven Montjoie met het slot veroverde, en na het uitgeplunderd te hebben in brand stak.

Toen Frans I, Koning van Frankrijk, in 1543 weder den veldtogt in de Nederlanden opende, en eerlang onderscheidene plaatsen in Henegouwen bemagtigde, spoedde Réné, die in het Guliksche nu de handen eenigzins ruim gekregen had, zich door Braband naar Henegouwen, waar hij evenwel slechts kort vertoefde, want in Julij daaraanvolgende sloeg hij reeds weder van Utrecht naar Amersfoort op weg, welke stad door Maarten

[p. 311]

van Rossem was ingenomen, die echter op 's Prinsen aannadering haar weder verliet.

Nadat de Keizer den Hertog van Gulik tot onderwerping gedwongen en deze, bij het verdrag van Venlo, afstand van het Hertogdom Gelder en Zutphen gedaan had, werd Réné door den Keizer tot Stadhouder van Gelderland aangesteld, waar hij, uit 's Keizers naam, de huldiging van Nijmegen, Arnhem, Zutphen en andere steden ontving, en deze ook in hunne aloude voorregten bevestigde. Niet lang echter had hij genot van dit stadhouderschap, want in Julij 1544 werd hij in het beleg van St. Dizier, eene kleine stad in Champagne, in het bijzijn van den Keizer, door een stuk hout van een huis, waar een geschutkogel was door gevlogen, zoodanig aan den schouder gekwetst, dat hij den volgenden dag, den 18^den Julij, aan die wonde overleed.

Voor eenen Prins nog zoo jong van jaren bezat hij meer dan gewone kundigheden; hij was dapper, en zijn moed, gepaard met beleid, maakte zijne wapenen, doorgaans voorspoedig. De Keizer was zeer gevoelig over zijn verlies, en kwam hem in zijn uiterste bezoeken. Daar hij bij zijne huisvrouw geene kinderen naliet, stelde hij bij uitersten wil, met toestemming van den Keizer, tot zijnen eenigen en algemeenen erfgenaam zijnen vollen neef, Willem van Nassau, zoon van zijns vaders broeder, toen slechts elf jaren oud zijnde. Hij liet evenwel eenen natuurlijken zoon na Palamedes de Chalon, die volgt. Anderen noemen ook Alexis, Heer van Conroy, doch deze wordt in zijn testament niet vermeld. Zijn portret naar de schilderij van Tethart Philip Christiaan Haag, gegraveerd door Reinier Vinkeles, komt voor in Heering, Aanh. tot de Vaderl. Hist. van Wagenaar, D. I. St. I. bl. 131.

Zie de la Pise, Tableau de l'Hist. des Princes et Principautez d' Orange, pag. 188, 191, 192, 207, 253-260; J.B. Maurice, le Blason des Armoiries des Chevaliers de l'ordre de la Toison d'or; Slichtenhorst, Geld. Geschied., bl 452, 457, 459, 461, 468, 478, 478; Montanus, Leven van Willem III, D. I. bl. 7, 10; van Loon, Nederl. Historip, D. I. bl. 219, 398; Halma, Toon. der Vereen. Nederl, D. II. bl. 158 en 159; van Hoogstraten en Brouërius van Nidek, Groot Algem. Hist. Woordenb.; (Beaufort), Het Leven van Willem I, D. I. bl. 25-29; Tegenwoordige staat der Vereen. Nederl., D. XI. bl. 224; Wagenaar, Vaderl. Hist., D. IV. bl. 408, D. V. bl. 146, 191, 192, 196, 221, 226, 236, 245, 251, 256, 270; Heering, Aanh. der Vaderl. Hist. van Wagenaar, D. I. St. I. bl. 131-180; Scheltema, Staatk. Nederl., D. II. bl. 234; Arend, Algem. Geschied. des Vaderl., D. II St. III. bl. 642-651, 671-680, St. IV. bl. 7.