Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[p. 131]

[Theodorus Frederik van Capellen]

CAPELLEN (Theodorus Frederik van), geboren in 1762, trad in 1772 als Adelborst in zeedienst, in welken rang hij eene reis naar de Middellandsche zee, en eenen kruistogt in de Noordzee en het Kanaal, alsmede verschillende kruistogten op de kusten van Afrika deed. In 1778 bevond hij zich als Officier op een oorlogschip, in West-Indie, doch in het zelfde jaar tot Luitenant benoemd, werd hij als extra-ordinaris Luitenant op het fregat de Briel geplaatst, en onderscheidde zich, als zoodanig bijzonder, bij het treffen van 30 Mei 1781, tusschen den Kapitein Gerardus Oorthuys en den Engelschen Kapitein Thomas Pakenhamm, die het fregat the Crescent onder zijn bevel had. Wegens zijn voortreffelijk gedrag in dezen strijd werd Capellen, behalve dat hij even als de andere Officieren verlof kreeg om twee schouderstukken te dragen, onmiddelijk na den slag tot Ordinairis-Luitenant bevorderd, met toezegging van eene vaste jaarwedde, en reeds in het volgende jaar tot Kapitein en Bevelvoerder op de Ceres aangesteld, waarmede hij onderscheidene kruistogten in de Noordzee en op de Vlaamsche kusten deed. In 1783 met gezegde fregat of een ander van Hull eenige onzer krijgsgevangen landgenooten overvoerende, was hij op het punt van schipbreuk te lijden. Een geweldige storm noodzaakte de groote mast te kappen, en terwijl men hier mede bezig was, smeet een rukwind de bezaansmast over boord. Vrees voor stranden op den Hollandschen wal deed het anker uitwerpen. De wind nam toe, de golven rezen hemelhoog, men dacht niet anders of het schip zou vergaan; dewijl er eensklaps eene geweldige zee aan stuurboord instoof, die de halve batterij geschut wegnam, de drie sloepen en de roerpen aan stukken brak, en het water binnen boord tot eene aanmerkelijke hoogte deed rijzen. De Kapitein van de Capellen, zijn Luitenant en de stuurlieden, die op het dek stonden, werden ter neder gesmakt. Om laag zag men het droevigste schouwspel, een groot gedeelte van het volk was de een meer de andere minder gekwetst, de Predikant had zijn been, de tweede Stuurman en een soldaat het sleutelbeen gebroken, deze allen moesten onder het gieren van den storm zooveel mogelijk geholpen en verbonden worden. Toen het weder eenigzins bedaarde, kapte men het anker en ging weder onder zeil. Digt bij den wal genaderd moest het anker op nieuw uitgeworpen worden, en op herhaalde noodschoten zag men geene loodsen naderen. Drie dagen zwierven zij nog in dien ongeredderden toestand, met het droevig vooruitzigt van ongeholpen op de kust te zullen omkomen; eindelijk daagden eenige loodsschuiten op, die het gebrekkig te besturen schip op het sleeptouw namen. Toen zagen zij nogmaals, door het hervatten van den storm, den dood voor oogen; dan zij ontkwamen dien. Drie mannen hadden er het leven bij ingeschoten, veertig waren gekwetst, negentien kanonstukken

[p. 132]

en drie ankers had men verloren, en meer dan zeshonderd nootschoten gedaan.

Toen zich in 1785 het gerucht verspreidde dat Venetië met oorlog dreigde en reeds eene magtige vloot in zee had, verzocht de Schout bij Nacht Kinsbergen, destijds in de Middellandsche Zee, versterking, en onder de hem toegezonden schepen was mede de kotter de Weps onder het bevel van van Capellen.

In 1788 en 1789 was hij in de Middellandsche zee onder het eskader van den Kapitein Jan Schreuder Haringman en voerde toen bevel over het fregat de Castor van 44 stukken en werd met dit schip, benevens de Pallas, Kapitein Bouricius, naar Gibraltar gezonden, om op de bewegingen der Marokkanen het oog te houden. Kort daarna zeilde van Capellen met zijn fregat naar Tripoli, ter bijlegging van eenige geschillen, doch slaagde niet naar wensch.

Als bevelvoerder over eenige kanonneerbooten hielp hij, in 1792 en 1793, op het Hollandsdiep, Holland tegen eenen inval der Franschen dekken.

Op het einde van laatstgenoemde jaar werd hij onder het eskader van den Schout bij Nacht Pieter Melvill op nieuw naar de Middellandsche zee gezonden, op het schip Delft van 50 stukken, van waar hij in Augustus 1794 in het Vaderland terugkeerde.

Hij lag in Vlissingen in het begin van 1795 met het genoemde schip, tijdens de onderhandeling over de overgave van de linkerdivisie van 's lands vloot met den Franschen Generaal Claude Ignace François, Baron de Michaud. Reeds was die onderhandeling geëindigd, toen een geweldig oproer onder het scheepsvolk losbarstte, dat ten getale van 3000 man alle banden van krijgstucht verbroken had en betaling eischte. De Schout bij Nacht Haringman en de Fransche Generaal Jean Victor Moreau wisten geen ander middel dan afdanking en betaling te beloven, en zonden van Capellen met twee onderofficiers naar 's Gravenhage, ten einde die belofte door Hunne Hoog Mogenden vervuld te krijgen. Het zeevolk beloofde intusschen gehoorzaamheid, maar werd, na het vertrek der afgezondenen, spoedig weder oproerig. Gelukkig schoot een edelmoedig Vlissinger, Abraham Louyssen 100,000 gulden voor, en de rust werd hersteld.

Bij de ontbinding van het corps der marine, in 1795, ontslagen, trad van Capellen in 1798 weder in 's Lands dienst en voerde bevel op een oorlogschip, dat onder het opperbevel van den Luitenant Generaal Daendels, eene landing op de Iersche kusten moest doen, of die mislukkende eenen aanval moest wagen op de Britsche bezittingen in Amerika. De onderneming had geen gevolg. Later werd hij als Schout bij Nacht benoemd bij een aanzienlijk eskader, dat naar Oost-indië bestemd was, onder den Vice-Admiraal Story doch dat nooit vertrokken is, evenmin als er gevolg schijnt te zijn gegeven aan de benoeming van van

[p. 133]

Capellen tot Schout bij Nacht en van Story tot Vice-Admiraal, want zij komen later in minderen rang voor.

Tijdens de landing der Engelschen in Noord-Holland, in 1799 voerde hij bevel op het linieschip, de Washington waar zich ook de Schout bij Nacht Story aan boord bevond, en werd, ten gevolge van de overgaaf van het eskader, door eenen krijgsraad, bij verstek, ter dood veroordeeld.

Van dien tijd af onthield hij zich in Engeland, tot na de omwenteling van 1813, als wanneer hij naar het Vaderland terugkeerde, en tot Vice-Admiraal benoemd werd, in welke hoedanigheid hij met het onder zijne bevelen staande smaldeel, den 26^sten Augustus 1816, den Engelschen Admiraal Exmouth Algiers hielp tuchtigen. Tot belooning voor den, bij die gelegenheid, aan den dag gelegden moed werd hij, door Koning Willem I tot Grootkruis van de Willemsorde, en, door dien van Engeland, tot Kommandeur van de Bath-Orde verheven, terwijl de Hertog van Clarence, Groot-Admiraal van Engeland, hem eenen eeredegen vereerde, en het Parlement hem openlijk liet dankzeggen; welke laatste eer nog nooit aan een vreemd zeeman was ten deel gevallen.

Van dezen togt teruggekeerd, leefde hij in stille rust doch werd in 1822 nog tot Hof-Maarschalk van den Prins van Oranje benoemd, en hij overleed te Brussel den 15^den April 1824.

Zie Vaderl. Hist. ten verv. op Wagenaar, D. I. bl. 201, D. III. bl. 299, D. VI. bl. 149-151, D. XI. bl. 131, 141, D. XLI. bl. 180-188; Vonk, Geschied. van de Land. der Engels en Russ. in Noord-Holland, D. I. bl. 50-56; C. van der Aa, Geschied. v.d. Oorl. 1793-1802, D. VII. bl. 400, 403, 409, 485, 487; Galer. Hist. des comtemp.; Stuart, Jaarb. van het Koningr. der Nederl., 1816, St. I. bl. 100-108, 1822, bl. 14; Biogr. Nation.; van Kampen, de Nederl. buiten Europa, D. III. bl. 757-759; Aanh. op het Woordenb. van Kunsten en Wetens. van G. Nieuwenhuis; A. J. van der Aa, Nieuwe Herinn. uit het gebied. der Geschied. bl. 315; van Hall, Leven van J.H. van Kinsbergen bl. 64, 106; Biogr. Univers., waar hij verkeerdelijk Thomas François genoemd wordt; Teenstra, Nederl. Overz. Bezitt. bl. 280; de Jonge, Nederl. Zeew., D. V. bl. 582, D. VI. st. I. bl. 391, 416, 421, 423, 430, 507 en volg., 561, st. II. 340, 355, 397, 400, die hem echter bl. 340, verkeerdelijk Theodorus Franciscus noemt.