Zacht Lawijd. Jaargang 7

[p. 6]

[Nummer 1]

Woord vooraf

De uitgever Bert Bakker (1912-1969) raakte vlak voor de Tweede Wereldoorlog betrokken bij de Haagse uitgeverij D.A. Daamen n.v. Na de oorlog bouwde hij die uitgeverij uit tot een belangrijk literair fonds. Met zijn Ooievaar-pockets was hij in 1954 bovendien een van de eersten die van de kracht van deze moderne verschijningsvorm de vruchten plukte. De hoge oplagen van die boekjes zorgden ervoor dat veel beginnende lezers via de Ooievaars met literatuur in aanraking kwamen. Je hoeft wat dat betreft alleen maar te denken aan het succes van de poëziebloemlezing Nieuwe griffels schone leien. Van Gorter tot Lucebert, van Gezelle tot Hugo Claus door Paul Rodenko.

Tegen een interviewer beweerde Bakker begin jaren zestig: ‘men gelooft het niet, maar eigenlijk ben ik zeer verlegen’. Men geloofde het inderdaad niet, want Bakker heeft die verlegenheid voor iedereen verborgen weten te houden. De interviews die Ad Fransen voor dit nummer heeft gehouden met mensen die Bakker nog hebben gekend, gaf hij als titel mee: ‘Een varken dat van Bach hield’. Die kenschets is natuurlijk vanwege het pakkende karakter wat uitvergroot, maar een feit is dat ook Bakkers vrienden indertijd ook al hebben gewezen op die vreemde combinatie van sociale platvloersheid en compromisloos enthousiasme voor literatuur in het algemeen en voor zijn eigen fonds in het bijzonder. Bakkers tweede vrouw, die op financieel vlak niet altijd even zorgvuldig door Bakker is behandeld en in haar memoires wat dit betreft een ontluisterend beeld van leugen en bedrog schetst, herinnert zich niettemin over Bakkers inzet als uitgever: ‘Bert werkte binnenshuis enorm veel meer dan mensen die hem alleen buitenshuis kenden vermoedden. Hij was zeer stipt met het afwerken van alles wat de zaak betrof’. Voor auteurs wier werk hij waardeerde, ging Bakker door roeien en ruiten.

Bakker wordt met Geert Lubberhuizen van De Bezige Bij en Geert van Oorschot gezien als een van de belangrijke vernieuwers van het naoorlogse boekenvak die een blijvende invloed hebben uitgeoefend op het uitgeversvak. Zij hebben ‘de literaire uitgeverij weten te brengen buiten de sfeer van liefhebberij en mecenaat’ en hebben ‘de basis gelegd voor zowel de redactionele organisatievorm als de commerciële aanpak van het literaire uitgeversbedrijf, en voor de zakelijke relatie met literaire auteurs’, zoals een latere beschouwer terecht opmerkte. Niet zonder reden bracht Van Oorschot in her-

[p. 7]

innering wat Bakker tegen hem placht te zeggen als er weer een boek was verschenen waaraan hij zijn ziel en zaligheid had verpand: ‘Wat zou er zonder ons van de Nederlandse literatuur terecht gekomen zijn’.

Bert Bakker en zijn fonds worden in deze speciale aflevering in een veelheid van bijdragen belicht: zijn plaats binnen het uitgeverijveld, zijn positie binnen het Haagse kunstleven, zijn literaire werk, zijn verhouding tot auteurs als Lucebert, Paul Rodenko, Paul Snoek, Hans Warren, H. Voordewind, zijn relatie tot ‘vrouwenpoëzie’, zijn clandestiene Mansarde Pers, zijn tijdschrift Maatstaf, en de Ooievaar-pockets. De veelheid van onderwerpen maakt een sporadische overlapping onvermijdelijk.

Alle auteurs van dit themanummer konden voor hun onderzoek gebruik maken van onder meer het omvangrijke archief van de uitgeverij dat bewaard wordt bij het Letterkundig Museum.

Dit nummer zou niet tot stand gekomen zijn zonder de inbreng van Lisa Kuitert, hoogleraar Boekwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam, die in het semester 2005-2006 met haar studenten een onderzoeksblok wijdde aan Bert Bakker en zijn fonds. Een aanzienlijk aantal bijdragen in dit nummer vloeit voort uit dat college. Voorts is de redactie veel dank verschuldigd aan Pauline Bloemsma voor het enthousiasme waarmee zij de beeldredactie voor haar rekening heeft willen nemen.

Sjoerd van Faassen & Hans Renders