ZL. Jaargang 1

[p. 42]

Kaartje van Herman Teirlinck in verband met Vlaamsche Oogst, 25 december 1903 (collectie Herckenrath).

[p. 43]

Karel van de Woestijne
Een onbekende tekst over Van Nu en Straks

Hier bieden wij den lezer eene Zuid-Nederlandsche Anthologie aan. Wij hebben ze gelezen uit het werk der jongere Vlamingen, die hunne schriften, hoofdzakelijk, vergaêrden in het tijdschrift ‘Van Nu en Straks’, of die uit den invloed, door dit tijdschrift geoefend, den lust en de gedachte, die hun tot schrijven spoorden, putten, en hun toonde de baan die ze volgen zouden.

Dit is dus eene bloemlezing uit de verzen en het proza der zoogenaamde ‘Van-Nu-en-Straksers.’^*

In eene nieuwere literatuur binnen-geleid door een behendig poëtisch dilettant die goed van begrip was: Pol de Mont, en door eene sentimenteele en schoonbegaafde, vorm-rijke dichteres: Hélène Swarth vooraf-gegaan, ander-weegs, van goede en kloeke, eigen-landige roman-schrijvers; zeer verstandige en zeer sympathieke lezers van het werk der Vlamingen die hun uiting hadden in ‘La Jeune Belgique’ en wat daaruit was gevolgd, en van de jongere dichters die in Frankrijk Verlaine en Mallarmé volgden, méer nog dan van de Nederlanders die zich om ‘den Nieuwen Gids’ hadden geschaard (al waren deze trouwe mede-helpers), hadden een drietal onder hun: Vermeylen, van Langendonck, de Bom, waar zich, tot eene Redactie, toe voegde Cyriel Buysse, in 1894 de eerste afleveringen van een tijdschrift, het bewijs hunner kunde en het spreken hunner hoop, in het licht gegeven, en gedoopt: ‘Van Nu en Straks’.

Hun pogen en willen was, dat ze Vlaanderens letter-kunst zouden redden van lawaaiërige flaminganterij en zoetsappige banaliteit van minne-liederen, om hare dichters - zoo ook het streven was der Nieuwe-Gidsers in Holland, en in Frankrijk, van Symbolisten en Decadenten - nauwer bij hun-zelven, bij hun eigen eigenheid te brengen, hoe deze zich ook mocht uiten. En dat wilden ze doen met de meeste pracht: hun tijdschrift was een toonbeeld van typographische en ornamenteele schoonheid, en vele schilders, waar-onder de hoogsten uit Noord-Nederland, hielpen daartoe, met platen en sier-werk, den Vlaming Henry van de Velde, die het op zich genomen had deze uiterlijke vormen te bezorgen.

En uitslag was, dat we - naast veel gedichten en enkel proza van Hollanders, en die minder mooi waren - veel schoon werk mochten lezen van de redacteuren, en van nieuw-gekomenen onder de Vlamingen: den heerlijk-optredenden Goethiaan Alfred Hegenscheidt, en Victor de Meyere, en, met luttelen arbeid, Edmond van Offel. En ook deze verrassing werd ons gebracht: een magnifiek gedicht, ergens opgedolven uit eene verstofte vergetelheid, van Hugo Verriest, priester in West-Vlaanderen, die hun dieper en hechter het werk leerde te waardeeren van den grooten Guido Gezelle en van Albrecht Rodenbach, die zoo jong en bejammerens-waard gestorven was.

Deze West-Vlaamsche drieëenheid die hun nieuwe, en zuiver-Vlaamsche schoonheid wees; het dieper gevoel dat zij toch Vlamingen waren, al was in hun de afkeer groot voor schreeuwende vlamingerij; het woelen, anderzijds, in de ziel der meesten, van de groote stroomingen die de wereld doorvoeren, en veel leelij-

* Alleen de heer Baekelmans, onder de auteurs die hier werden opgenomen, werkte aan het tijdschrift nooit meê. Maar hij is, naar werk en geest, te zeer dezer groepeering verwant, dat we hem achterwege zouden laten.

[p. 44]

ke toestanden meêrukten, en zuiverder mieken het begrip van en het streven om sociale rechtvaardigheid: dit bracht er hun toe, ook andere dan louter literaire idealen te voeden. Veel eenheid van meening over vele zaken was het, dat de ‘Van-Nu-en-Straksers’ als meer dan eene letterkundige groepeering liet vooruittreden.

En, na dat hun tijdschrift op had gehouden, meer dan een jaar lang, te verschijnen, mochten zij, zelfstandig, solidair en zelfbewust, naar voren komen, onder nieuwen vorm, die niet alleen uiterlijk was.

Vermeylen schreef zijne ‘Kritiek der Vlaamsche Beweging’ die aller uitspraak mocht heeten. En Mesnil, nieuw-bijgetreden, zei, in sociale opstellen, wat veler overtuiging was.

Maar niet alleen hun gedachten-wereld werd klaarder uitgesproken: ook hun kunst schoot dieper wortel, sproot uit in nieuwe looten; want de eerste jaargang dezer nieuwe reeks bracht de schoone kracht aan van Streuvels' proza, en de verzen van van de Woestijne.

Zoo groeiden zij steeds hooger en steeds dieper, en de vruchten werden rijp en goed. Zelf-analyse (zoo ze is uitgesproken in stukken als ‘Stroomingen in de Diepte’ en ‘Een Jeugd’), en liefde voor hun land dat ze, zoo niet als flamingant, dan toch als bewust Vlaming beminden (en spraken uit in werken als van Buysse, en Streuvels, de Bom en Baekelmans, en Teirlinck die later, en eerst als gevoelig dichter, bijtrad) mieken sterke, eigen-aardige prozaschrijvers; en de dichters wilden niets schuldig zijn, en trachtten hun-zelven te blijven, 'tzij ze zongen van hun-zelven, 'tzij van hun land. Hun getal wies aan, en ‘Van Nu en Straks’ werd, om zijn ernst, ontzien en invloed-rijk.

Thans kan het niet blijven voort-bestaan: andere bezigheden zouden zijne opstellers innemen, die misschien van meer praktisch nut zullen zijn voor hun volk. Want zij gelooven dat ze tot taak hebben nuttig te zijn voor hun volk. Dáarom schreven zij, of dáartoe zwenkte hun schrijven, dat hun volk zou bekend worden, en door bekendheid rijker. En ze willen ook meer doen dan schrijven ten bate dier bekendheid: want hun arbeiden moet zijn dat hun volk zich ontwikkele: dit is hun streven, in grooten deele, van thans.

Eene intellectuëele groepeering, die meer deed en wilde dan literatuurtje spelen, en werkelijk, in eigen land, meer en beters schiep dan alleen letterkundige beweging, mocht niet bedolven blijven in een weinig verspreid, thans verdwenen, tijdschrift. Wij verzamelden, met dit doel, deze bloemlezing, die moge de Spiegel en de Fakkel zijn, waar men 't geestesleven dier jonge mannen in leven zie, en lichten moge en liefde doen ontbranden bij wie oogen heeft voor een zwaren tak van den Nederlandschen stam.