De Zeventiende Eeuw. Jaargang 5

[p. 214]

Commentaren en berichten

De Republiek in Frans Perspectief
H.H. Kubbinga

Van 22 tot en met 24 september j.l. werd in de abdij van l'Epau (Le Mans) de vierhonderdste verjaardag van de geboorte van pater Marin Mersenne (1588-1648) herdacht. Mersenne, met Hobbes en Beeckman één van de grote ‘quadricentenaires’ van 1988, staat bekend als ‘le secrétaire de l'Europe savante’, in die zin dat hij bemiddelde tussen de coryfeeën op cultureel en wetenschappelijk gebied. Zo fungeerde hij als postadres voor Descartes en diens correspondenten, ten tijde van het verblijf van de eerste in de Republiek. Mersenne's activiteiten waren overigens niet strikt ambtelijk. Hij speelde immers niet alleen informatie door naar zijn in totaal ca. 200 correspondenten, ook legde hij hun zelf geformuleerde natuurwetenschappelijke dan wel wiskundige problemen voor en vergeleek de hem toegezonden oplossingen met de zijne. Bovendien deed hij zelf experimenteel onderzoek (o.a. op het gebied van de mechanica en de acoustiek) en zette anderen daartoe aan. Bij de beoordeling van een briefwisseling als die van Mersenne dient men zich te realiseren dat er nog geen wetenschappelijke tijdschriften bestonden. De eerste genootschappen waren juist opgericht (Accademia dei Lincei; Rome 1603), in Parijs (o.a. bij Mersenne, in zijn kloostercel), Cambridge en Oxford beperkte men zich tot nog informele bijeenkomsten. De invloed die een geboren organisator en inspirator als Mersenne middels zijn correspondentie uitoefende, kon dan ook groot zijn. Zo kan Mersenne, bij voorbeeld, terecht worden beschouwd als degene die de doorbraak van Christiaan Huygens heeft mogelijk gemaakt. Tot Mersennes Republikeinse kennissenkring behoorden verder Constantijn Huygens Sr., André Rivet, Gijsbertus Voetius, Jacobus Golius, Isaac Beeckman en Johannes Baptistus van Helmont. De uitgave van Mersennes correspondentie, die de periode van 1617-1648 bestrijkt, is inmiddels gereed. Begonnen onder redactie van Cornelis de Waard (1879-1963; 1931) en voorgezet door Bernard Rochot, wordt zij dezer jaren gecompleteerd onder die van M en Mme Armand Beaulieu. Het register op dit zestiendelige monument van eruditie is zojuist, in de laatste week voor Kerstmis, van de C.N.R.S.-persen gerold. Voor de volgende aflevering van De zeventiende eeuw hopen wij een nader ‘signalement’ te kunnen verzorgen. Op het herdenkingscolloquium kwamen overigens o.a. de volgende zaken aan de orde:

- La communauté scientifique parisienne au XVIIe siècle (R. Taton);

- Les mathématiques au XVIIe siècle; la soif d'inventer (E. Barbin en C. Lize);

- Mersenne et la cosmologie (P. Costabel);

- La correspondance de Mersenne (A. Beaulieu);

- L'histoire de l'oeuvre de Mersenne (J. Mesnard);

- Mersenne et les Minimes dans le concert spirituel de la première moitié du XVIIe siècle (C.P. Chanut);

- La philosophie au XVIIe siècle (P. d'Harcourt)

- La mathématisation du monde au XVIIe siècle (P. Chanut).

[p. 215]

Onder de congresstukken bevond zich ook een bibliografie van Mersennes van de hand van A. Beaulieu. Vermelden wij tot besluit dat de «actes» van het congres zullen verschijnen onder redactie van J.-M. Constant en A. Fillon, beiden van de universiteit van Le Maine.

Op 20 oktober verscheen René Descartes et Martin Schoock - La querelle d'Utrecht, een door Th. Verbeek (R.U. Utrecht) bezorgde Franstalige uitgave van de voornaamste stukken uit de roerige beginjaren van het cartesianisme. Donderdag 27 oktober werd het boek ingewijd met een openbaar debat in boekhandel Autrement Dit (73, Bd. St.-Michel) over Philosophie et théologie. Descartes et la théologicopolitique. Het debat werd ingeleid door M. Avelot (Impressions Nouvelles), terwijl Verbeek en J.-L. Marion (Université de Poitiers; verzorgde het voorwoord) als trekpleisters fungeerden. Door omstandigheden (post- en openbaar vervoerstakingen) hebben wij dit niet kunnen meemaken. Op gezag van Avelot melden wij dat de discussie zich aanvankelijk concentreerde op de actualiteitswaarde van Descartes' belevenissen. Geconstateerd werd verder dat Descartes weinig inzicht had in de politieke verhoudingen binnen de Republiek. In het bijzonder begreep hij weinig tot niets van de actieve verzoeningspolitiek van Frederik Hendrik, een politiek die gericht was op het voorkomen van een herleving van de strijd tussen remonstranten en contra-remonstranten. Overigens werd opgemerkt dat het verbod van de Utrechtse vroedschap van onderricht in de filosofie van Descartes voor alle provincies gold en nooit herroepen is subsidiair nog steeds kracht van wet heeft. Misschien dat Descartes volgend jaar dan toch, bij gelegenheid van het jubileum van de ‘Utrechtse paus’, gerehabiliteerd kan worden?

De veilingcatalogus van Isaac Beeckman ‘ontdekt’ in 1910
B. van Selm

In De zeventiende eeuw 4 (1988), nummer 2, pp. 81-82, maakte H.H. Kubbinga bekend dat hij ‘in de Bibliotheca Angelica (Rome) een tot nu toe onbekend beeckmanianum’ had ontdekt, namelijk een exemplaar van de veilingcatalogus van Isaac Beeckman uit 1637. Het exemplaar bevindt zich als tweede in een convoluut met 22 Nederlandse boekenlijsten - op één na allemaal catalogi van boekveilingen - uit de jaren 1636-1650. Deze ‘vondst’ kan echter niet op naam van Kubbinga gesteld worden. In mijn dissertatie, die de auteur in zijn artikel noemt, is in de Index onder het lemma Rome de vermelding opgenomen ‘Nederlandse veilingcatalogi uit de 17de eeuw in de Bibliotheca Angelica’ met verwijzing naar p. 52 noot 4. Aldaar, evenals in de Engelstalige publikatie in Quaerendo 15 (1985), p. 17 noot 4, signaleer ik dat het artikel van E. Celani tot nu toe niet in de vakliteratuur is verwerkt. Zo ontbreekt het bijvoorbeeld in het standaardwerk van Pollard en Ehrman uit 1965. Dit artikel is echter wel op de juiste

[p. 216]

wijze geregistreerd in de bibliografie van onze vaderlandse geschiedenis, namelijk in het Repertorium der verhandelingen en bijdragen betreffende de geschiedenis des vaderlands, bewerkt door H.J. Ruys, deel 3 (Leiden 1928), kol. 3 in de rubriek met bibliografische publikaties.

E. Celani beschreef in zijn artikel ‘Alcuni rari Cataloghi di Biblioteche vendute’, in: La Bibliofilia 12 (1910), pp. 241-247 nauwgezet de inhoud van het convoluut in de Biblioteca Angelica. Van alle titelpagina's gaf hij een quasi-facsimile transcriptie en voorts vermeldde hij omvang en indeling van de diverse catalogi; daaronder ook de veilingcatalogus van Isaac Beeckman. Vanaf 1910 zouden Nederlandse historici dit hebben kunnen weten. Het is de verdienste van Celani dat hij zo uitvoerig en in een toonaangevend boekhistorisch tijdschrift als La Bibliofilia deze voor onze cultuurgeschiedenis belangwekkende bronnen heeft beschreven. Hem komt dan ook alle eer van de ‘vondst’ toe.