|
| |
| |
| |
Adriaen vande Venne Tot de
Cunst-gunstighe Leser, ende Sanger.
HIer coomt te voorschijn, siende Leser, een bly-thoonich
Tafereel van Sinne-mal: het vvelcke gheteelt is, door
ongheleert verstandt, dat over eenige korte tijt met vijse invallen heeft
svvangher ghevveest; ende eynd'lijck door behulp vande teere pen, bestaen te
verspreyen in dese vernuftighe eeuvve, als een mis-geboorte, dat op ghelijcke
vvijs sich laet beoogen inde gedaente eender Schildery; vvaer in veel
verscheyden nievve vindingen vverden door stomme beelden aff-gemaelt; het sy
goed off quaed: jae al 't gene by de menscheydt svveeft, vvert als met
omstandige versieringen, op vermaeckelijcke vvijse al lachende sinnich
aengevvesen: de rede vvaerom is, om dat alle het vverelts doen seer
belachelijck sich voor doet: aengemerckt datter geen mensche ghevonden vvert
daer volcomen vvijsheyt by vvoont; om dies-vville dat yder int gheheel, off ten
deel Sinne-malt, soo lang by aerden-vvoelt, VVat Sinne-mal
beduydt, kan een yder lichtelijck bedencken; den oorspronck, off hercomst des
selfs schijnt te vvesen een opvvorpsel vande Milt, die het Breyn
tot kittel-lust vervveckt; d'vvelck een opstijgen van Sinne-mallen voort
baert, door oeffening vande Tonge. Om als nu tot de sake selff te comen,
vvert gheseydt dat dit Sinnen-driftich-mall', nootsaeckelijcke
hant-reycking van
| |
| |
bedreven verstand-voeders heeft noodich ghehadt,
ghelijck by ghemeen gebruyck der Reden-dichters in svvanck gaet, veel
mede-hulpers te kiesen tot bevoordering van hun vverck; off om oogh-schijnich
te bevvijsen dat sy veel gelesen hebben: Ende gemeynlijck spelen soo voor
gedaen is na gheleert: gelijckervvijs noch veel heden-daeghsche het selve
spoor houden, soo vvel Schilders als dichters, die juyst niet en derven uyt
oude vveghen stappen, maar sich verlaeten op ander lieden aff-palinge; d'vvelck
een ongerijmde saeck schijnt te vvesen, datmen niet en siet op het gheschapen
leven selve, vvat voortreffelijcke uyt, en invvendige aenmerckselen daer in te
speuren zijn: Voor eerst, als hoe de vier onderscheydelijcke Elementen
(hoe vvel die ongelijck vvesende) nochtans de gantsche vverelt by een binden:
en vveder, hoe d'een sonder d'ander niet vermach. Benevens desen een
aendachtich oogh-merck, vvaer dat den oorspronck der volcomenheyt aller
dinghen, ende natuerlijcke kracht vandaen coomt: ofte vvie de gever is,
die alles ten goeden voort brengt, om de sinnige menschen zijn
vvonderlijcke macht te kennen te geven, (so vvanneermen niet te loom is int
Hemel-stijgen.) Men siet, datter vvat voornemelicx inde mensch is ingedruckt,
meer als in eenich schepsel; nademael het menschen-breyn door sinnige
opinien alle ander dingen, met uytnemende vvetenschap overheert (behalven dat
de mensch sich selven can overvooghden:) gelijck als hier in dit vverck te
speuren is, hoe dat de overheerde sinnen aent mallen raecken,
(vvanneermen van seltsame invallen vvert overhooft;) ghelijck dit
Tafereel genoechsaem laet verluyden. Aenmerckt dan soeckende
Leser. datmen jae zijn selfs niet en is int reden-kavelen: eylieve! siet
dan, hoe dese invallen als een gemal hun voort proncken; daer nochtans
de selve ten vvijsten behooren gevatt' te vverden. Het schijnt oock mede, als
dat hier geen oude off nieuvve reden-vvijsers gheroemt vverden: maer het
is, om oorsaeck vville dat ick geen kennis (veel) aen de selve hebbe; daerom
laet ick die als hier onopghehaelt: ende houde my aen 't ronde boerachtighe
snoer, dat met de pen, en pinceel te samen ghevlecht is: Men hoeft oock niet te
dencken dat hier veel
| |
| |
volcomenheydt in sy te vinden, ghelijck de
Latijns-gesinde dat op hun uytheemsche vvijse doen verstaen: dan hier vvort
alleen goed-rondicheydt by de handt ghenomen, om eenvoudich te ontmonden de
soete eygenschap van onse vry-borstige inlandsche tael: (voornemelijck) op de
Hollandsche en Zeeusche vvijse. Het is seer mis-prijsselijck, datmen
zijn Vaderlantsche spraeck soeckt achter hoecken te laeten, ende ghebruycken
andere schraele menghelingen onder volcomen soet-mondige ronde vvoorden;
devvelcke, door sulcken overlantsche gemeynsaemheyt als verbastaert vverden!
daer nochtans het Nederlants niet van noode is by andere te gaen
ontleenen: overmits de selve jae, rijck-genouch bevonden vvert, (soomen anders
de volcomen eygenheyt vvel uyt mommeld int letter-dichten.) Doch men sal
ghelieven te verstaen dat in dit Tafereel geen volsproken vvoorden sijn
by een ghebracht; ofte ten vvaer, datmen somtijts voor goet hield' eenighe
vvijse van spreken int boertigh jocken, die int ghebruyck van outs en
heden noch zijn by de eenvoudighe luyden; die by veele voor bott' vverden
ghehouden. Dan, ick sal de redighe Leser nu hier niet meer als
sinnighe-botticheyt voor ooghen stellen: ten eersten int begin deses
Tafereels, alvvaer een Lauvver-hoff gheplant is, daer
Mercurius (de cunst-vertaelder) in Zeeusche ronde vvoorden, vande
cunst tot de cunst-beminders spreeckt, ende nood de selve te
coomen inde plaets, daer de cunste van Schilderen, ende Drucken gheoeffent
vvert. Nu int gevolgh tot het vverck selfs comende, vindmen de
Malle-pracht, die in dese tijdt soo veel ende veyl is, door een
Vyt-roep (als huys-raet) te hoop ghehaelt, om te betoonen de onnoodighe
lymery, daer de nieusucht in dese eeuvve mede ghepoppe-kraemt gaet. Men
sal int gevolgh het tegendeel sien inde Boersche nedricheyt, al hoe vvel
daer dickmael vvat anders onder speelt, ghelijck het Minne-mall'
ghenoechsaem opening doet van goede vvaerschouvvinghen aen de jonckheyt, die te
seer gheneghen zijn tot geck-scheeren. Het Boertigh-liedt daer aen
volgende, vvijst dat elck zijns ghelijck moet kiesen, ende niet te seer sich te
payen met ydel-hoop: oock mede niet te stuer te-
| |
| |
ghen luyden diemen niet en kent. Derhalven vvert noch
verclaert, en uytgebeelt, vvat datter ontstaet uyt de ombesuysde dommicheyt der
jeught; ende vvatter voor onheyl van coomt alsmen naer alte hooch siet, daermen
somvvijl niet dan slip en vangt, datmen gemeenlijck noemt Blauwe-scheen,
d'vvelck groot krakeel baert, off Minne-spijt: Gelijck het
verthoon van Boeren-Kampjen-om aen yder laet sien. Soo mede staet
voorder noch te bedencken het Kalle-mal, vvaer in te sien is int
dubbel-dicht, de overvloedighe bequaemheyt van de Neder-duytse tael, hoe dat
een vvoort tvveesins toe ghebruyckt can vverden. Noch voorder vvert
aenghevvesen de Minne-Coppel, met bevvijs, hoe de geyle jonckheyt
lichtelijck aen den bandt raeckt, door jockich spelen met
Liefden-spoock, (te vveten) Cupido, die yder al lockende
betovert; ende daerom het selve de jeughd is toe-geeygent; als dienende haer
tot een lesse, datse moeten 't oogh houden op vvel gevoughde trou: benevens dit
gaet een vvaerschouvvinghe aen d'Ouders dat sy moeten letten op de
Ieughden-loop als die beginnen te mallen, ende dool-minnen: ofte
so vvanneer de nijdt met haer hinder-tochten de selve doet suckelen door
bittere struyckel-paden, eer sy tot de eerbaer liefden leger-plaets coomen,
daer de eeren-croon ontfangen vvert, voor datmen de lijdtsaemheyt by
reden ghehuyst heeft, ende met Ouders raet is te vverck ghegaen. Om de Leser
uyt het Minne-mal te helpen, sal noodich vvesen dat hy sich keere tot
reden-jocken; ende voor eerst besien de Sinnighe
Zeeusche-Slijper, die al singende yder het sijne geeft; en vvederom de
tegen-sang der gheslepen ende ongeslepen luyden, die somtijts door
Slijpers ronde streken geraeckt vverden, (soo de vvaerheyt anders
in achtinghe is.) Om hier niet op staende te blijven, salmen dan terstont
aenvvijsen een droeve Boere Eyer-clacht, bestaende in lijdsaemheyt, en
hoop; mitsgaders het Boers ghekoock, ende nutticheyt der eyers, ende
misnoeghen over een quade vrou, gelijck int ghedicht naerder opening vvert
ghedaen, vvat de meeninge sy. Ten vervolghe salmen noch vinden het bouvven
vande boter, ende bequaemheyt der selve, met uytduydinghe
| |
| |
op der Vrouwen deughden; met by voeginghe hoe de
boter veele dinghen verbetert: alsoo dan oock de lief-taelige
vvijven mede in haer huys houden. De Leser sal 't gesichte slaen
voorder op de Zeeusche-Mosselman, die met geroep, ende zijn
Mossel-sanck geeft te verstaen vvat eygenheyden de
Zeeusche-Mossels by sich hebben; en hoedanighe beduytselen daer op te
bedencken zijn, al hoevvel de selve slecht end' geringhe schijnen: dies niet
tegenstaende is het mede met Plaet-druck uyt-ghebeelt, om de onkenders te beter
aen te voeren tot kleyne dingen haer groote crachten; op datmen te meer peynse
aan grooter en grooter. Noch moeter voornemelijck ghelet sijn, op de veerskens
van het op en nedergaen des menschen leven, hoe, en vvat de mens bejaecht, van
jonckheyt tot ouderdom; en eynd'lijck 't af sterven des vverels-vvoelen;
d'vvelck op 't lest van dit Tafereel met ghemeene soete spreeck-vvoorden
(ghenaemt Neep-kluytjes) tot besluyt vverden by-ghevoeght: Ick tvvijffel
niet ofte men sal de selve ten goeden aennemen; vvant daer is maer
rechtsinnighe waerheyt in uytgedruckt; gelijck meestendeel int
Tafereel, ende die noyt-gesiene lijst vvert ghespeurt, hoe
mallicheyt met bevallichheyt ghemengt is, overstreecken met
reden-verwe; om het selve niet te doen ghelijcken een onbequaem
Tafereel daer vvetenden, en on-vvetenden mochte op ooghe-sparren, ende
Sinne-duyden; ende yet sich selven toe-eyghenen. Doch de Leser
vvert gheseyt, dat hy niet blijft hanghen met de Sinnen aende
Mallicheyt selve; maer, neme dese oeffeninge tot vermaeck, en
tijd-corting, als een gering geschenck van een onbedreven Kunst-soecker;
die het met goede meeninge yder op-offert; vol van betrouvven, datmen alle
mis-slaghen sal inde beste vouvve slaen. Dan ick hoop, off tvvijffel niet, oft
ghy Leser sult V.E. hier beneffens verlusten int ontvouvven vande
Zeeusche Nachtegael: de vvelcke met veel gheleerde voor-treffelijcke
Sinnen vvert uytgesonghen, met dryderley ghesang: VVaerom
die ten hoochsten dient voor ghedraghen, eermen sich aent Tafereel
vergaept. Het schijnt dattet
| |
| |
niet qualijck soud passen dit vverck by de
Nachtegael te vougen, (doch) de vveerde Leser sal daer geen maet in
ghestelt vverden: maer, hoope dat hy matelijck sal vvesen int oordeelen,
ghelijck dit volghende veersken sich laet verluyden;
Leser, siet ghy somtijts fout,
Vonnist daerom niet te stout;
Denckt de maecker is een mens!
Niemant Soeckt en Vind' zijn vvens.
Hier mede vaert vvijslijck vvel. Gedaen in
Middelburgh, int byvvesen der bloeyende lustighe Maent Mey
1623.
| |
| |
|
|
Auteursrechtelijk beschermd
