Yang. Jaargang 41

[p. 397]

Jan H. Mysjkin
À propos Alexandru Muşina

Binnen de Roemeense literatuur spelen de ‘cenakels’ een essentiële rol. Jongere auteurs worden er uitgenodigd om hun werk voor te lezen, waarna het gezelschap overgaat tot discussie onder leiding van een gezaghebbende criticus. Meer dan eens kreeg de Roemeense literatuur een nieuwe impuls vanuit een dergelijk ‘cenakel’, waarbij niet valt uit te maken in welke mate dat te danken is aan de persoonlijkheid van de leidende criticus, aan het toevallige samenstromen van jong talent, aan het klimaat dat daar en toen heerste, of een combinatie van dat alles. Een van die literaire kringen was het ‘Cenaclu de Luni’ (Cenakel van Maandag), dat van 1977 tot 1983 samenkwam aan de universiteit van Boekarest. Opmerkelijk is dat het initiatief werd genomen door een groep lyrisch gestemde studenten, die vervolgens professor Nicolae Manolescu hadden gevraagd om hun debatten enigszins te sturen. De belangrijkste taak van Manolescu bestond er echter uit om de kring van onorthodoxe jongeren te doen voortbestaan tegen de aanvallen van de communistische ideologen. Dat was geen sinecure, want elke week werd Manolescu op het matje geroepen bij de commissaris van de communistische partij, die moest waken over de zuiverheid van de leer aan de universiteit. Maar ook het gezag van Manolescu als geleerde volstond op de duur niet meer, en in 1983 werd het ‘Cenaclu de Luni’ op last van de partij opgeheven. Toch was de zeven jaar dat de kring kon functioneren voldoende om het talent van de nieuwe generatie te vormen en te bevestigen. Uit het ‘Cenaclu de Luni’ is de kern van de Roemeense ‘Tachtigers’ voortgekomen. Een van de namen waaronder de generatie van het ‘optzecism’ (letterlijk: tachtigisme) in de

[p. 398]

Roemeense kritiek wordt geëtiketteerd is nu juist ‘lunedism’ (letterlijk: maandagisme).

‘De Tachtigers zijn de best georganiseerde naoorlogse generatie geweest in de strijd om het veroveren van een positie in het literaire leven,’ zo oordeelt Alex. Ştefănescu, hoofdredacteur van het weekblad România literară (Het literaire Roemenië, 28 juli - 3 augustus 2004). Gezien de vijandig gestemde houding van uitgevers, critici en ideologen in het Roemenië van Ceauşescu, lijkt het me niet verbazend dat de nieuwste generatie omstreeks 1980 naar middelen zocht om op zijn minst haar bestaan te bevestigen. De oprichting van het ‘Cenaclu de Luni’ was een manier om hun werk in eigen kring voor te lezen en te bespreken. In 1982 verschenen vervolgens twee in eigen beheer uitgegeven collectieve bundels: Aer cu diamante (Lucht met diamanten) met dichtwerk van Mircea Cărtărescu, Traian T. Coşovei, Florin laru en lon Stratan; en Cinci (Vijf) met dichtwerk van Romulus Bucur, Bogdan Ghiu, lon Bogdan Lefter, Mariana Marin en Alexandru Muşina. De laatste debuteerde in die gezamenlijke ‘acte de présence’ met ‘Budila-Express’, een van de meest radicale gedichten van zijn generatie - een referentiepunt, een klassieker.

Alexandru Muşina werd op 1 juli 1954 geboren te Sibiu. Hij studeerde letteren aan de universiteit van Boekarest, waar hij stichtend lid werd van het ‘Cenaclu de Luni’. Voor de decemberrevolutie van 1989 was hij leraar Frans en bloemenkweker. Sinds 1992 is hij als docent vergelijkende literatuur en folklore verbonden aan de universiteit van Braşov. Hij heeft er ook zijn eigen uitgeverij Aula, waar hij onder meer een uitstekende bloemlezing met poëzie van de jaren tachtig heeft gepubliceerd (Antologia poeziei generaţiei 80).

De manier waarop Muşina zijn generatie bekijkt, staat diametraal tegenover die van zijn gewezen kringgenoten Lefter en Cărtărescu. Iedereen is het erover eens dat het ‘optzecism’ een eigen, niet te verwarren identiteit heeft. Maar voor Lefter zijn de Tachtigers niet meer dan een eerste moment in de postmoderne stroming, die tot op heden almaar breder is geworden; voor Cărtărescu valt het vernieuwende karakter van de Tachtigers nu juist samen met het postmodernisme, waaraan de jongste generatie alweer voorbij is; voor Muşina daarentegen zijn ‘tachtigisme’ en ‘postmodernisme’ twee zeer verschillende projecten. Het laatste is volgens Muşina een ‘literair project’; het eerste daarnaast ook een ‘existentieel project’, waarin men op zoek gaat naar een ‘nieuw antropocentrisme’. Geconfronteerd met de alomtegenwoordige censuur onder het communisme, hadden de dichters in de jaren zestig en zeventig hun toevlucht gezocht in een sterk abstraherende en metaforiserende poëzie. Gemeenschappelijk aan alle Tachtigers is dat ze terug willen naar de mens in zijn directe, biografische, concrete dimensies. In die zin kan men inderdaad van een ‘existentieel project’ spreken, dat door elke dichter literair anders werd uitgewerkt. Zo leunde Cărtărescu aanvankelijk sterk aan bij de Amerikaanse beatgeneration, terwijl Muşina zich van meet af aan in de lijn van het Franse tekstualisme plaatste.

[p. 399]

De nadruk die Muşina legt op een ‘nieuw antropocentrisme’, belet niet dat hij bij uitstek de Tachtiger is die het mechanisme van de poëzie demonteert om te zien en te laten zien hoe het functioneert. In Lucrurile pe care le-am văzut (De dingen die ik heb gezien), waarin Muşina zijn werk over de periode 1979-1986 bundelde, krijgen we naast ‘Budila-Express’ reeksen te lezen als ‘De open klas van de leraar Frans A.M.’, ‘De week van de leraar A.M.’ of ‘Experienţele’ (wat zowel in de zin van ‘ervaringen’ als van ‘proeven’ kan worden begrepen). De grondstof van de poëzie lijkt het directe leven van A.M., de dichter zelf te zijn. Toch heb ik het idee dat het de dichter veeleer te doen is om de pasklare formules, het officiële taalgebruik en de slagzinnen die dat leven hadden moeten dekken, en die hij met ironische effecten onderuit weet te halen. In ‘Budila-Express’ krijgt de trieste werkelijkheid van een dagelijkse pendeltrein een pseudo-exotisch laagje door een verbluffend spel met stilistische registers. Ion Pop noemde het gedicht om die reden een ‘anthologisch gedicht’, en de dichter ‘een hedendaagse harlekijn’ die karikaturale gestes combineert met elegische poses.