Yang. Jaargang 40

[p. 569]

~ Postbus 245
Daniël Rovers
Help, een man met een baard!
Bert Bultinck
Please the press in Belgium

[p. 570]

[p. 571]

Daniël Rovers
Help, een man met een baard!

571

Op zaterdag 13 november 2004 kwam de Sint in Nederland, in Alkmaar, vanuit Spanje aan. Ook dit jaar was het weer kantje boord. De stoomboot was twee weken te laat vertrokken en panikerende Pieten hadden daarop pepernootolie in de motor gegooid zodat het schip met een razende vaart op Nederland afstormde. In de rechtstreekse uitzending toonde de nos beelden van twee Stuurpieten die met de moed der wanhoop het schip onder controle probeerden te krijgen. ‘Reporter’ Rik Hoogendoorn, bekend van Sesamstraat, vroeg aan de burgemeester van Alkmaar of ze niet bang was voor een ramp. Reporter Rik keek verschrikt naar de met kinderen afgeladen kade en de kerktoren daarachter, waartegen het op drift geraakte schip onherroepelijk tot stilstand zou komen. De burgemeester bleef opmerkelijk kalm. Er konden toch gewoon wat pepernoten in de motor worden gegooid, opperde ze olijk. Reporter Rik keek haar wantrouwig aan: hij geloofde niet in haar nuchtere oplossing. De kinderen thuis zullen er ook weinig vertrouwen in hebben gehad.

Nu zou je de aankomst van de Sint als metafoor op kunnen vatten voor de Nederlandse omgang met de multiculturele samenleving. Na afhankelijk een passief en tegelijkertijd betuttelend minderhedenbeleid gooide columnist en politicus Pim Fortuyn eind jaren negentig zogezegd pepernootolie in de integratiemachine. Na zijn dood zetten anderen de koers verder. De op 2 november 2004 vermoorde columnist en regisseur Theo Van Gogh bijvoorbeeld, die orthodoxe moslims betitelde als ‘geitenneukers’ en samen met politica en publiciste Ayaan Hirsi Ali een blasfemische film maakte waarin een rechtstreeks verband wordt gesuggereerd tussen de islam en de mishandeling van vrouwen. Of de politicus Geert Wilders, die bezig is een

[p. 572]

partij op te richten gericht tegen de islamisering van Nederland, sinds november goed voor meer dan 20 Kamerzetels in de peilingen. De verleiding van het simplisme is altijd groot. Bart Jan Spruyt, medestander van Wilders en directeur van de neoconservatieve Edmund Burke Stichting, verwoordde de stoomboottactiek als volgt: ‘Zij (Van Gogh en Wilders) zitten op één lijn: een kopje thee drinken met die jongens helpt niet, we moeten provoceren en keihard kwetsen om iets los te wrikken.’ Welke ‘jongens’ de conservatief bedoelde, sprak kennelijk voor zich. Spruyt vroeg zich wel af hoe de losgewrikte emoties nu in ‘goede banen’ konden worden geleid. Het antwoord: een partij die verwoordt wat het volk denkt. Wilders en Spruyt willen moslims burgerrechten als de vrijheid van onderwijs en vereniging ontnemen. Zij eisen ook de herziening van de relaties met de mensenrechten schendende, terrorisme ondersteunde, massavernietigingswapens ontwikkelende maar vooral erg achterlijke Arabische landen - een olieboycot hoort voorlopig niet tot de concrete actieplannen.

Tja, die stoombootmetafoor. Yves Desmet verklaarde in de Nederlandse pers waarom het rustige België dat akelige moslimextremisme bespaard bleef. Desmet, die even voorbijging aan de recente veroordeling van acht Brusselse moslimextremisten die vermoedelijk de Phillipstoren wilden opblazen, opperde dat het Vlaams Blok ‘een heilzaam effect’ heeft gehad op het debat over de multiculturele samenleving, een debat dat stukje bij beetje zou zijn ‘opgeschoven’. Welk debat? Bedoelt Desmet het koffiepraatje in de pauze waarin Vlaamse moslims zich begin november bij hun collega's mochten verantwoorden voor de moord op een Nederlandse eolumnist? Desmet wist in ieder geval waar hij de Zwarte Piet moest zoeken: ‘In Nederland heeft dat soort vraagstukken heel lang in een stoomketel gezeten en nu is de deksel eraf gevlogen.’

In Vlaanderen weet men natuurlijk wel raad met de multiculturele samenleving. De Standaard, die na de veroordeling van het Vlaams Blok wegens racisme weer advertenties besloot op te nemen van de partij die zich Vlaams Belang ging noemen, pakte twee weken na de moord op Van Gogh uit met een meerdelig dossier over moslims in Vlaanderen. De krant verzette zich zogezegd tegen de stigmatisering van moslims. Dit gebeurde op een paternalistische én stigmatiserende manier: ‘Moslims en hun islam, sinds 11 september staan ze wereldwijd in de hoek van de kritiek. Het wantrouwen is groot, de maatregelen na incidenten meestal navenant [sic]. Belgische moslims ontsnappen niet aan die sfeer. Een individueel voorval wordt snel een algemeen probleem. Een moslim wordt “de” moslim. De moslims, wie zijn ze, wat voelen ze, wat willen, wat denken ze?’ Dus toch: ‘de moslims’. Waarom moet er over cafépraat zo moeilijk worden gedaan. De krant pakte meteen op haar voorpagina uit met een paar harde cijfers, de zogenaamde ‘feiten achter de clichés’. De toon werd alvast gezet: 5,96 procent van de allochtone leerlingen moet een jaar overdoen in het lager onderwijs, tegenover 1,88 procent van de autochtone leerlingen; allochtonen hebben 5 tot 6 keer meer kans om werke-

[p. 573]

loos te zijn dan Belgen; 71,2 procent van de allochtonen heeft een leerachterstand in het ASO, tegenover 32,33 procent van de autochtone leerlingen. Tot op twee cijfers achter de komma preciseerde De Standaard. Dat er in de genoemde statistieken geen onderscheid werd gemaakt tussen islamitische en niet-islamitische allochtonen getuigde van minder exactheid. ‘Kent u moslims?’ zo luidde de vraag van de week. Aan het woord kwam, naast onder meer Bart Somers en Bert Anciaux, ervaringsdeskundige Jessie De Caluwé, tv-presentatrice: ‘Ik was ooit getrouwd met een moslim. Mijn contacten met die mensen verliepen zeer moeizaam.’ Vind je het gek, zou ik denken na het aandachtig lezen van het dossier van De Standaard. Heel progressief kaartte de krant een aantal ‘vooroordelen aan’, zoals ‘Allochtonen zijn profiteurs’. (Alweer die allochtonen! Het zou hier toch over ‘de moslims’ gaan?) Eerste zin uit het antwoord: ‘Het klopt dat allochtonen vaker werkeloos zijn dan autochtone Belgen.’ Ander vooroordeel dan maar: ‘De islam is een gewelddadige godsdienst.’ Antwoord van een Franse expert die bevindingen met betrekking tot zijn land zonder meer van toepassing achtte op België: er leven zo'n 200 gevaarlijke moslims in België. Is het vooroordeel daarmee bevestigd of ontkracht? De Standaard stelt haar lezers niet gerust. In Nederland, zo weet de krant, legde de veiligheidsdienst een lijst aan met 150 gevaarlijke moslimsextremisten, máár: ‘Theo van Gogh werd vermoord door iemand die niet op de lijst stond.’ Om nog eens iets zinnigs te lezen moest De Standaard-lezer eerst dat hele onzindossier doornemen om in de laatste aflevering van sociologe Nadia Fadil te horen: ‘Moslims worden te pas en te onpas ter verantwoording geroepen voor praktijken waar ze niets mee te maken hebben.’

Aanpakken

Maar natuurlijk moet je de aankomst van de Sint niet metaforisch bekijken. De nos bracht op 13 november immers een grandioze satire op het scherm over de gemediatiseerde massahysterie na de moord op Theo van Gogh. Kwaliteitskrant De Volkskrant kopte op 3 november: ‘Moord begin heilige oorlog in Nederland.’ nrc Handelsblad berichtte terughoudend: ‘“Doe het niet, doe het niet,” riep hij nog.’ Minister Zalm van Financiën (vvd), geïnspireerd door zijn Amerikaanse bondgenoten en puttend uit de betere speeltuinretoriek, brieste een paar dagen na de moord: ‘We verklaren de oorlog terug.’ vvd-Fractievoorzitter Van Aartsen riep in oudtestamentische bewoordingen op tot bescherming van de ‘vijanden van de islam’. Ferm analyseerde hij: ‘Als minister ben ik herhaaldelijk bedreigd: door boeren, milieuactivisten, Serviërs en Molukkers. Het verschil is dat het nu gaat om een groepering die echt de vijand is. Die bereid is jou te doden!’ Van Aartsen riep, verwijzend naar de burgemeester Cohen van Amsterdam, die zo laf was geweest gemeenschapszin te prediken: ‘Niet de boel bij elkaar houden maar aanpakken!’

En aangepakt werd er. Een week na de moord werd er brand gesticht bij vijf moskeeën en drie kerken. Bij één islamitische

[p. 574]

basisschool ontplofte een bom, een andere islamitische school brandde af. De Volkskrant reageerde weer afgemeten hysterisch, met in het achterhoofd de losse verkoop. ‘Langs het ravijn van chaos en haat,’ kopte de krant op 11 november, en voegde daar in vette letters aan toe: ‘Er lijkt weinig nodig voor een burgeroorlog.’ Moederlijk constateerde de krant dat Nederland bang was. Tja, hoe zou dat toch komen? En voor wie moest Nederland bang zijn? Voor de moslims natuurlijk. Op 17 november berichtte De Volkskrant over een tolk van de Nederlandse Staatsveiligheid die informatie had gelekt: ‘aivd-lek was “vooruitstrevende moslim”.’ De aanhalingstekens wezen op twijfel aan de houdbaarheid van de gebezigde term. De tolk, zo wist de krant, had na 11 september 2001 getracht een islamitische belangenorganisatie op te richten, omdat hij vond dat de berichtgeving in de media over moslims ‘onvolledig en tendentieus’ was. De kop bewees zijn gelijk. De tolk werd ervan verdacht van ‘terrorisme verdachte Marokkanen in Utrecht te hebben ingelicht over een lopend onderzoek’. Een maand eerder, op 21 oktober, omschreef De Volkskrant deze vermoedelijke terroristen nog als ‘het gezin Mbarki’. Het gezin was volgens het Openbaar Ministerie niet langer verdacht, berichtte de krant in een artikel over mislukte anti-terreuracties. Een maand later, op 17 november, was De Volkskrant minder sceptisch over het geploeter van de inlichtingendiensten. De kracht kopte goedkeurend: ‘Franse geheime dienst richt zich vooral op moslims’. Met bijna pervers genoegen over de penetratiegraad werd een ‘ingewijde’ geciteerd, die stelde: ‘Zij [de Franse spionnen - dr] zijn tot in de haarvaten van de Franse samenleving doorgedrongen.’

En aangepakt werd er. Na een arrestatie van vermoedelijke moslimextremisten in Den Haag, waarbij vier agenten en een verdachte gewond raakten - de politie schreeuwde tijdens de urendurende belegering dat die ‘kutmarokkanen’ en ‘fietsendiefjes’ niet moesten denken dat ze terroristen waren - werd op 12 november in Liempde, op een kampeerboerderij, een ‘trainingskamp van de pkk’ ontmanteld. Er zouden ‘paramilitaire’ activiteiten zijn ontplooid. Het ging om mensen met een Arabisch uiterlijk, wisten buurtbewoners. Het nos-journaal liet een boertje uit Liempde aan het woord die de gevoelens van heel Nederland verwoordde: ‘Dat dat hier allemaal kan gebeuren. Het is allemaal rotzooi. Opruimen zeg ik, weg ermee!’ Dat er van fysieke trainingen of wapeninstructies geen sprake was in het kamp, dat de pkk, onlangs herdoopt tot Kongra-Gel, een Koerdische, marxistisch-nationalistische beweging, niet verboden is in Nederland en dat de Nederlandse regering al jaren van dit ‘opleidingskamp’ wist, daar werd verder amper aandacht aan besteed. De inval moest vooral Turkije geruststellen, nadat eerder de rechter had beslist dat pkk-leider Nuriye Kesbir niet aan Turkije mocht worden uitgeleverd, omdat er geen zekerheid bestond dat zij niet gefolterd zou worden.

En aangepakt werd er. Sergej Molenveld, voorzitter van Fortuyns LPF, werd op 11 november ondertussen aangehouden omdat hij uit naam van een islamitische groepering een dreigbrief had geschreven

[p. 575]

aan zichzelf en aan LPF-Tweede Kamerlid Mat Herben. Herben prees de politie voor de daadkrachtige actie, en noemde het hele ‘incident’ een geluk bij een ongeluk: ‘Dit maakt de weg vrij voor partijvernieuwing.’

In de donkere novemberdagen van 2004 werd een significante stijging geconstateerd van mensen die naar Canada wilden emigreren. Veelgehoorde klachten waren het onveiligheidsgevoel, het gebrek aan tolerantie en de Nederlandse regelcultuur. In Canada, zo meldde de eigenaar van een emigratiewebsite, hopen mensen ‘ruimte, rust, natuurschoon en nieuwe uitdagingen te vinden’. Aan de vooravond van de verkiezing van de grootste Nederlander aller tijden dreigde historicus Maarten van Kossem met emigratie naar IJsland indien Pim Fortuyn de verkiezing zou winnen. Nadat Fortuyn op Amerikaanse wijze Willem van Oranje had geklopt - Van Oranje kreeg meer stemmen, Fortuyn ging lopen met de winst - schreef ene Wim Post uit Veenendaal een briefje naar de Volkskrant: ‘Maarten van Rossem emigreert dus naar IJsland nu Fortuyn tot “grootste Nederlander aller tijden” is gekozen. Ik heb een vraag voor hem en voor - naar ik hoop - vele anderen: wanneer ga je en zullen we meegaan.’ Voorlopig is niet bekend of Canada en IJsland hun grenzen willen openen voor de Nederlandse vluchtelingen.

Gelukkig waren er nog de reclamemakers van Nederland. Een groep vrienden uit de kunst- en zakenwereld besloot op grote schaal polsbandjes te distribueren om het wederzijds respect tussen de verschillende bevolkingsgroepen te promoten. De tekst op de polsbandjes, gekozen naar het voorbeeld van de gele bandjes die betrokkenheid bij de kankerbestrijding symboliseren, luidde in plain Nederlands: ‘Respect2all’. De reclamemakers hadden lang gefilosofeerd over de kleurstelling van de bandjes. Rood-wit-blauw viel uiteindelijk af omdat dat de ‘natie’ te veel zou benadrukken. Gekozen werd voor het ‘neutralere oranje’. De reacties van het bedrijfsleven op de actie waren hartverwarmend. Een uitzendbureau bood zich aan als distributiepunt, en de nationale luchtvaartmaatschappij klm zorgde voor gratis vervoer vanuit China, waar de arbeiders overuren maakten om de blijde boodschap van respect in Nederland, waar de vrijheid van meningsuiting immers bedreigd werd, veilig te stellen. De hoofdredacteur van het reclamevakblad Adformatie bedacht een nog effectievere campagne. Hij liet, bijgestaan door een groep geestverwanten, een poster drukken met daarop de ferme stelling: ‘Ik haat haat.’ Opnieuw werd voor een neutrale kleurstelling gekozen: oranje.

Gelukkig waren er nog de intellectuelen van Nederland. Joost Zwagerman noemde de oproep van de Amsterdamse burgemeester Cohen aan moslims en niet-moslims om elkaar de hand te reiken ‘hardvochtig’ en ‘monomaan’. Zwagerman outte zich als praktiserend xenofoob: ‘De kans is tenslotte reëel dat een veel groter dan verondersteld percentage [“islamitische stad-genoten” - dr] meent dat de hen toegestoken hand er één kan zijn van een perfide godslasteraar die uit naam van Allah mag en kan worden genegeerd, geminacht en, sinds 2 november, vermoord.’ Een andere

[p. 576]

Amsterdamse schrijver, A.F.Th. van der Heijden, verweet na de moord ‘de politici in Den Haag’ dat zij te weinig voeling hadden met het volk en niet de verbeeldingskracht bezaten om zich in te denken ‘hoe het is om, van lijfwachten verstoken, in de ochtenddrukte van boodschappende huisvrouwen en schoolgaande kinderen (waaronder de jouwe) een gejurkte man met een mes en een doorgeladen pistool en een bloedbrief op je af te zien komen. Een beetje verbeelding aan de macht graag.’ Wie A.F.Th. nu precies iets kwalijk nam, werd niet duidelijk. De schrijver toonde aan het einde van zijn meningstuk in ieder geval zelf over een rijke verbeelding te beschikken. Hij voorspelde een diaspora van Nederlandse intellectuelen, die dan over vele jaren, onder leiding van een ‘Nederlandse Theodor Herzl’, toch zouden willen terugkeren naar het moederland. Maar dat zou niet zonder slag of stoot gaan. Want in Nederland zou, omstreeks 2040, ‘een epidemie van zelfmoordaanslagen’ plaatsvinden, ‘waarmee de plegers hun land van vreemde smetten vrij willen houden en tevens de ballotage tot het Paradijs denken te omzeilen’. Het is duidelijk wie A.F.Th. als de vijand brandmerkte. Het waren mannen met een baard - en beslist geen Hulpsinterklazen.

Nepverlichting

Maar wil je dan beweren dat moslims gediscrimineerd worden in Nederland, zoals Trevor Phillips, voorzitter van het Britse orgaan ter bevordering van integratie zegt?

Phillips merkte op dat het Nederlandse beleid, na eerst de segregatie in de hand te hebben gewerkt, de laatste tijd ronduit repressief is, en gestuurd wordt door de angst om als te ‘soft’ voor moslims te worden gezien. Hij noemde dat ‘appeasement’ van extreem rechts. Maar Nederland kent toch helemaal geen extreem rechts? Geert Wilders noemt zichzelf ‘conservatief’ en zei onlangs nog in De Standaard, nadat hij de wens uitsprak om geld bestemd voor ontwikkelingshulp te gebruiken voor de politie en de zorg in eigen land, dat hij ‘kriebels in de buik krijgt’ van de slogan ‘Eigen volk eerst’. Zie je nou wel! extreem rechts, dat is toch meer iets voor die xenofobe Vlamingen? Nee, met woorden als ‘racisme’ of ‘diseriminatie’ trek je in Nederland nog maar weinig lezers, laat staan kiezers. Zou je dus niet beter iets zeggen over de vrijheid van meningsuiting? En moet je niet nog even zeggen dat je het islamisme, een verderfelijke minderheidsstroming binnen de islam, wel degelijk serieus neemt? Misschien moet je kort je standpunt nog in heldere bewoordingen duidelijk maken, in een metafoor of zo?

Goed dan: het gevaar dat ik de laatste jaren bespeur, is een schip dat met veel geweld op ons afvaart. Het is een stoomboot, de stoomboot van de zogenaamde ‘Verlichting’. En dan niet de Verlichting als intellectuele levenshouding zoals Kant die ooit uiteenzette in ‘Was ist Aufklärung?’ Kant typeerde de Verlichting met de woorden sapere aude - heb de moed om zelf te denken. Nee, de Verlichting van vandaag is een tweedehands Verlichting, een afgeschreven pakjesboot waarmee populisten als Fortuyn

[p. 577]

en Wilders voortdurend over ons heen walsen. Ons, dat wil zeggen, ons Nederlanders, ons Westerlingen; wij die een identiteit geschopt moeten worden ten koste van diegenen die niet geboren werden met Verlichting in het achterhoofd, dat wil zeggen de achterlijken, de barbaren, de baarddragers. Maar we zijn grootmoedig natuurlijk. We willen de Verlichting best exporteren, daarom kunnen onze Amerikaanse bondgenoten altijd op ons rekenen in de verspreiding van Westerse normen en waarden. En natuurlijk hebben wij een goed geweten, want het is ons natuurlijk alleen maar te doen om de emancipatie van die baarddragers. Daartoe steunen we liberale emancipatrices als Ayaan Hirsi Ali, die poogt de ‘islamitische massa’ in Europa met een schokbehandeling te bewegen de ‘zelf gecreëerde’ achterstand ongedaan te maken. Een strategie die bestaande ongelijkheden alleen maar dreigt te verergeren. De Verlichting waar vandaag mee gedweept wordt, is een nepverlichting. Het enthousiasme waarmee het geloof van anderen wordt bekritiseerd, moet het eigen geloof in een steeds holler klinkende term verhullen.