Yang. Jaargang 25

[p. 49]

Denis Roche

Introductie

[Foto: Françoise Peyrot]

Francis Ponge lanceerde als richtlijn dat de dichter moet ‘spreken tegen de woorden in’. Het ging erom de valstrikken van de taal uit de weg te gaan om de dingen zonder versierselen onder woorden te brengen. Misschien heeft Ponge dat in de poëzie van André du Bouchet herkend toen hij in 1951 het debuut van de jonge dichter naar de drukker droeg. Een decennium later verschijnt het debuut van een andere jonge dichter die niet minder naar Ponge heeft geluisterd - maar Denis Roche vertaalt zijn richtlijn als het ‘verminken van de conventie’. Bovendien keert hij het opzet van Ponge om: het komt er niet op aan de valstrikken te ontlopen, maar er juist een heleboel uit te zetten om het poëtische woord als vervalsend versiersel in een hinderlaag te lokken. Het nieuwe gedicht zou ontstaan door het oude uiteen te halen.

Bij het verschijnen van Le mécrit (Het minschrift, 1972) had een criticus het dan ook over ‘een van de meest vernieuwende, een van de meest vernietigende werken van vandaag’. Le mécrit was het sluitstuk van een oeuvre dat precies tien jaar eerder was ingezet. Denis Roche, in 1937 geboren te Parijs, publiceerde in 1962 de reeks Forestière amazonide (Amazonewoud) in een collectieve bundel. Datzelfde jaar trad hij toe tot de redactie van Tel Quel die hij in 1973 definitief zal verlaten. In de reeks Tel Quel verschijnt zijn eigenlijke debuutbundel Récits complets (Volledige verhalen, 1963) gevolgd door Les idées centésimales de Miss Elanize (De honderddelige ideeën van Miss Elanize, 1964) en Eros énergumène (Dolleman Eros, 1968).

[p. 50]

In het woord vooraf tot Récits complets benadrukt Denis Roche vooral het begrip ‘snelheid’ als bepaling van zijn project. ‘Wat me fascineert is de dynamiek van het schrijven,’ zegt hij, ‘op alle niveaus van de compositie van de tekst: dynamiek van het toestromen van ideeën, dynamiek van hun onbewuste ordening, dan dynamiek van hun bewuste ordening, dynamiek van hun neerschrijven, dynamiek van de schikking van de tekst, dynamiek van de momenten van allergrootste concentratie of het verliezen en wegglijden van spanning. En bovenal de dynamiek van de verhouding van het lezen tot het ontstaan. Het is een haast onbetreden gebied in de literatuur terwijl het in de schilderkunst al lang een van de kernpunten van de kritiek is geworden.’ De vergelijking tussen schilderkunst en literatuur werkt Roche uit in ‘Kandinsky op komst’; overwegingen over het ‘gebaar’ bij Kandinsky plaatst hij er naast gedichten waarin hij de plastische technieken probeert te vertalen in poëtische equivalenten. Met het opvoeren van de snelheid beoogt Roche zoveel mogelijk de traditionele poëtische taal over haar eigen gracieuze versvoeten te doen tuimelen. In Eros énergumène leidt dit tot gedichten die een gewild verregaand gebrek aan samenhang op het vlak van de betekenis vertonen maar die hun rode draad vinden in het woeste gebaar waarmee de dichter de betekenaars aaneennaait.

Met Le mécrit neemt Roche ontslag. ‘De poëzie is ontoelaatbaar,’ verklaart hij, ‘zij bestaat overigens niet.’ Hij laat het clubje ‘snertritmeerders van alle slag’ rechts liggen, schrijft in 1975 de roman Louve basse (Lage wolvin) en kiest vervolgens resoluut de weg van de fotografie - maar de glossen waarmee hij zijn foto's commentarieert blijven de dichter verraden in bijvoorbeeld: La disparition des lucioles (De verdwijning van de vuurvliegjes, 1983), Conversations avec le temps (Gesprekken met de tijd, 1985) en Photolalies (Fotolaliën, 1988). De omgang met de fotografie inspireerde hem tot een nieuw soort schrift dat hij ‘antefiks’ noemt. Een antefiks bestaat uit een blokje tekst van precies even lange lijnen die onafhankelijk van elkaar staan; bij elke lijn treedt - zoals bij een foto - een uitsnit van werkelijkheid en een glimp van betekenis te voorschijn.

Denis Roche heeft in de jaren zeventig een enorme invloed gehad op de generatie dichters direct na hem. De tijdschriften TXT en Textuerre - die elk een themanummer voor hem vrijmaakten - zouden de ‘materialistische schriftuur’ van Roche verderzetten. Maar de produktie van zijn nageslacht is vrij paradoxaal: het probeert eindeloos het einde van Denis Roche over te doen - wat eerder saai en overbodig is.

Literatuur

Het literaire werk van Denis Roche is uitgegeven bij Le Seuil. Zijn ‘leerling’ Christian Prigent stelde een betrouwbare bloemlezing samen voor de coll. Poètes d'aujourd'hui (Uitg. Seghers, Parijs, 1977); zijn inleiding doubleert op een ietwat nutteloze manier de ‘woeste’ stijl van Denis Roche.

In het Nederlands schreef Jan H. Mysjkin een inleiding op het werk van Roche onder de titel ‘Het abrakadaver van de taal’ (in Diogenes, 4de jg., nr. 6, december 1987/maart 1988). Van zijn hand verscheen verder een reeks vertalingen die telkens een fragment uit Roches markeerpalen aanbiedt: ‘Kandinsky op komst’ (in Eenzijdig gestreken, 3de jg., nr. 1, 21 maart 1988); ‘Antefiks van Françoise Peyrot’ (in Poëziekrant, 9de jg., nr. 4, juni 1985); ‘Hoe ik al mijn boeken heb geschreven’ (in Wolfsmond, nr. 12, 1985); ‘De overmorgens van de stijl’ (in Yang, 24ste jg., nr. 1, 1988); ‘Gesprekken met het licht’ (als speciaal nummer van Revolver, 14de jg., nr. 3, januari 1987).

‘“De poëzie is een kwestie van collimator”’ komt uit Récits complets; de notie ‘snelheid’ heeft hem er hier zelfs toe gebracht scrupuleus de momenten te noteren waarbinnen hij het gedicht in de peiling had.

[p. 51]

‘De poëzie is een kwestie van collimator’
Denis Roche

van 11 u tot 11.22 u 7 februari 1961

Ik spreek tegen u in vertrouwen de brieven hebben
Handen die de kunst van het uitdragen bijbrengen
De kookpotten van terracotta bakenen het terrein af
Dat er dusdanig braak bij ligt dat de keien niet de indruk geven
Dat ze wegen hun raakpunt met de
Grond is even gering
Als dat van de kielen van passagiersschepen
Hebt niet dezelfde redenen als ik
Om te dwalen in deze verrukkelijke tuin
Ik zal niet zonder oneindig veel verdriet kunnen vernemen
Dat u twee weken geleden overleed
Op twee-en-een-halve minuut van het einde van het gedicht
Dat altijd een meesterwerk van nauwkeurigheid is

[p. 52]

van 11.28 u tot 11.35 u 3 februari 1961

Op het punt dat je binnen een zelfde opening
De gammele stapels montgolfières kon bijeenbrengen
En al hun vriendjes en vogeltjes
En ik werd er duizelig van naar hen te kijken want zij scheidden
Niet uit met te glimlachen naar de fotograaf zij behoren
Nog tot de stilte van een mooie okeren mixtuur
Verslonden bedwongen zijn zij de Handelingen der Minuten van
Het bestaan een boom bij wijze van potlood achter het oor
Van de zon die hen allemaal zal verbranden

[p. 53]

van 11.21 u tot 11.27 u 3 februari 1961

Zonder iets op te eisen houd ik in mijn handen de
Reageerbuisjes van het seizoen
Stevig vast
Wat ik werkelijk voel van mijn nieuwe dood
Is zonder vreugde zonder huichelkunst
Ik zie er zo bleek uit als verzekeringsformulieren
Alleen de wind is een lofdicht
De wind die door het goudhaantje waait
Alsof het een passagiersschip was
We staan nu voor andere ontvoogdingen
In de armen van anderen had je kunnen zeggen
Alsof er niets aan de hand was samen en in groep
De vlucht verderzetten niet her en der verspreid

[p. 54]

van 12.03 u tot 12.15 u 3 februari 1961

De handen gaan erin met de roekeloosheid van een trechtermond
Op zoek naar haren van steenmarters alle glossaria
Uitgevlooid tot waar de bergen vervellen
Zonder de rijp en het rookvlees
Van het platteland
Men zal wel een manier vinden om dingen op te hangen in
Lucht zonder ooit nog huizen of bussen
Noch stad noch eb noch boom noch compote
Noch vrienden
Ik ben helemaal alleen gegoten in het lijf van de battle dresses
Van de hemel
Waar zal ik moeten vechten voor de vrouw van wie ik houd
Ballonnen bommen gebouwen werkelijk goed op drift
Voor deze ene keer dat ik alleen ben op de wereld
Zonder geld zonder oorlogsbodem
Mijn handen in de ingangen word ik wandelaar
God zij dank voor wat ik niet

zeer goed vat waarom

[p. 55]

van 12.16 u tot 12.28 u 3 februari 1961

Wat zij me vandaag heeft geschonken
Alles wat zij had aan
Heerlijk warms en de smaak van een schare schorseneren
Met Normandische room
Bij menige galerijen en menige tempels
Waar gezegend de menigten gaan groetend met hun hoofden van
Mimosaceae
Ik ben op het oog een dolle toef
Onfeilbaar geslaagd als de golven in het water
Rond de vingertoppen de roze voet de oudheid
En ik ben zo natuurlijk mogelijk

[p. 56]

Voor Ghislaine

van 11.13 u tot 11.37 u 7 februari 1961

Mevrouw dat mijn leven niet alleen een waterlijn moge
Hebben even laag en onvast als deze van een
Zoutmijn O mocht het op een dag mogelijk zijn
Dat er door overstromingen
Weke en donkere terreinen ontstaan
Waar de bloemen van de perzikboom zouden zijn
Als wimpels
Dat ik niet alleen verplicht weze
Het probleem van de vruchtbaarheid
Van de aarde beschouwd als een talisman op mij te nemen
Rustig in een eenzaamheid
Die ik nooit open zonder me over te geven
Aan wat de menselijke natuur heeft aan meest onbezonnen
Opvallend moois een
Blinde knobbel maar zo klaar
Dat je er een honigraat zou bouwen

[p. 57]

van 11.52 u tot 12.03 u 7 februari 1961

Spreek me spoedig Mevrouw over de vergeten stad
Is het waar dat ze een hoenderhof is
En dat er enkel luchtballonnen rondscharrelen
Er bestaat geen grotere vreugde dan het bezit van een elastiekje
In uw slipje
En dat er altijd zoveel duisternis heerst
Dat de nacht er genadig is voor mijn zeilscheepjes
Ik duw ze lange tijd voort met mijn vinger
Onvermoeibaar slingeren ze heen en weer als uw parels
En ik ben er gevoelig voor
Als voor een stijve nek
Onze vreugdes zijn duidelijk dezelfde
De een snelt de ander tegemoet ze zijn de
Voegende latjes van het parket
We hebben gezamelijk bespiegelingen omtrent de
Kwaliteit van het hout en het schommelen van het schuitje
Spreek me spoedig Mevrouw over uw sokken

[p. 58]

van 12.04 u tot 12.13 u 7 februari 1961

Bedenk Mevrouw dat het tot mijn plicht behoort
De onvermoeibaarste onder uw malaises te zijn
En dat ik niet zonder oneindig veel moeite
Het schuimbekkende paard van mijn liefde
Binnen de grenzen van uw migraines bedwing
De strijdlustige kop heft het zo hoog
Dat de waanzin van mijn liefde is gegist
Tot de dimensies van de rotswanden aan de Engelse kust
Maar uw haren bollen op
En vormen de zoom op uw voorhoofd
Die een hoofse Merovingische
Grens is voor een poosje
Opgegraven

[p. 59]

van 12.14 u tot 12.27 u 7 februari 1961

Mevrouw op het moment dat ik een afspraak met u maak
Op het gazon dat een taart is om in stukken te snijden
Begint mijn geest te kriebelen
Hij is roze geworden als een pruimeboom
En aan zijn voeten liggen kransen met alleraardigste effecten
De een is helemaal wit want dat is de kleur van
Uw familiedomein en er is er een in de
Tinten van de uithangborden van kappers
Uit dat ratjetoe ontstond een planeet
Een koepel die PLEZIER heet
Hij zwalkt naar u toe
Hij is een welwillend schuitje
In het land van jurkjes en muiltjes
Hij heeft die verticale as die de uwe is Mevrouw

[p. 60]

van 18.59 u tot 19.06 u 7 februari 1961

Mevrouw ik ben nog niet teruggekeerd naar de bus van mijn
Erotische waanzin die zich in de verte aftekent
Als een eindeloos lange slagboom die we allebei
Op een rijtje zullen zien
Er komt een dag waarop de poëzie zijn ziel Gode moet bevelen
De dag waarop de koeien elkaar verbaasd
Zullen aankijken waarop de groene bomen gelakt zullen zijn
Waarop God met een gezicht waarover de spot speelt
Zijn neus zal tonen van achter een heuvel
Zijn notarispen achter het oor
Hij zal met zijn blik het gekwebbel van de eksters volgen
En hoe gek het ook mag klinken
Ik zal niet meer genoeg tijd hebben om de bus te halen