Yang. Jaargang 18

[p. 61]

In de Westvlaamse Ardennen gebeurt nooit wat

In dit verhaal moet ik erg veel gegevens verwerken. Ik begin met een droom die zich tijdens een bepaalde nacht (niet zo lang geleden, het zwarte gat tussen een maandag en een dinsdag geloof ik) aan me voltrok. Ik moet op de uitkijk gestaan hebben achter het erkervenster bij me thuis óf iemand moet me voor een bepaald iets gewaarschuwd hebben: feit is dat ik, niet zonder angstgevoelens met daar bovenop een vleug nieuwsgierigheid, achter dat venster gespannen de lucht stond af te spieden, in stroken met mijn ogen te bestrijken, in te turen, op te vullen met dingen die straks misschien plaats zouden vinden. U moet ook weten dat ik de echte ogen van een kat heb, d.w.z.: ze lichten in het donker fel op. Om anderen het schrikken te besparen, ga ik daarom 's avonds en 's nachts vrijwel nooit op pad. Dit terzijde.

Het tijdstip van de droom is me nu onduidelijk: het kon de valreep tussen dag en nacht geweest zijn, de periode waarin een maandag langsheen lijnen van toch snelle geleidelijkheid een dinsdag moet worden genoemd. Ik schrijf dus beter: de valreep tussen nacht en dag. Alcohol en tabak werken het geautomatiseerde gebruik van clichés in de hand. Ik wil dit grif bekennen. ‘Nacht en dag’ dus. Ook kon het in het tijdperk vóór middernacht gebeurd zijn. Ik kan daar nu onmogelijk uitsluitsel over geven. Toch had ik dit graag gedaan, omdat die droom vrijwel zeker een groot werkelijkheidsgehalte bezat. Misschien greep hij plaats net tussen twee chronologisch geordende tijdseenheden in, zodat daardoor mijn rapporteringsmogelijkheden worden beknot.

Aldus gebeurde: als in een vertraagde opname zeilde een aantal divers gemodelleerde vliegtuigen mijn gezichtsveld binnen. Ze wekten zó de indruk van een Vreemde' mogendheid afkomstig te zijn. Onmiddellijk na dit binnenzeilen (drie? honderd? twintig? gracieus!) trad een kleinschalige (omdat ik door de afmetingen van dat erkervenster beperkt was?) apocalyps in werking: vage figuren die vanop de grond, vanuit het al even vage, Vlaamse landschap, opereerden, zorgden ervoor dat sommige toestellen vuur vatten en ofwel dodelijk gequetst in duikvlucht te pletter stortten (dit gebeurde als in een versnelde opname: hoe het vuur dan zichzelf overtrof in een allesverpulverend, totalitair moment) ofwel met brandende onderdelen mijn oogreikwijdte verlieten, ook ten dode opgeschreven. De dreiging die in de lucht hing, nam dan af. Ruimde plaats voor een soort rustige plechtstatigheid waarmee de laatste toestellen werden vernietigd.

Nadat het door mij observeerbare luchtruim weer schoongemaakt was, flakkerden op de grond, over het landschapje verspreid, nog talloze vuren op, die zich soms als snelle serpentines een eind vooruit of achteruit slingerden, met de zekerheid ooit plots op te houden. Tijdens de allerlaatste sequens die ik me nog herinneren kan, kreeg ik een iets duidelijker kijk op het landschap waarin zich deze mini-veldslag had afgespeeld: een met kortgehouden gras overdekt terrein waar lang geleden wekelijkse paardenmarkten plaatsvonden. Ik meen over dit recht te beschikken. In mijn droom overviel me nl. het besef dat dit voor mij bekend terrein was. Nu, drie weken later, definieer ik het als het bekende sportterrein te G., voorheen braakliggend (maar mooi), dààrvoorheen plaats van keuring, monstering, koop en verkoop van paarden onder luidruchtige handelaren. (Hun reinaardij!).

Laten we in de loop van dit verhaal die droom indachtig zijn, zijn waarheidsgehalte in rekening brengen. De week daarna was ik beroepshalve permanent op Vlaanderens wegen aan het reizen, binnen de grenzen van onze provincie. Ik diende me vooral te bewegen in het zuidelijke deel, dat opvalt door zijn glooiingen en matchbox-bergen. In diverse instituten had ik een aantal vrij formele bezoeken af te leggen. De weersomstandigheden vielen mee: we hadden een koudegolf achter de rug, gepaard gaande met véél sneeuw. (De televisie bracht zelfs beelden van het besneeuwde Jeruzalem: de golf opereerde op

[p. 62]

wereldschaal.) De sporen waren nog zichtbaar omdat de dooi slechts langzaam in werking was getreden. Voor de komende week predikten de computers ‘op lange afstand’ nóg eens zo'n toestand. Ik bevond me dus veilig en wel tussenin. Dit was van belang, omdat ik me uitsluitend met de auto verplaatste. Ik begon de week met het van hogerhand verplichte bezoek aan de automobielinspectie. De allerlaatste test, die betreffende de uitlaatgassen, viel negatief uit: ik werd binnen de twee weken opnieuw verwacht. Ik liet niet toe dat deze gebeurtenis mijn week ging kleuren, betaalde zonder mopperen de inspectiegelden en sprak met mezelf af het zaakje pas volgende week te klaren. Ik zou dus als vervuiler in de Zuidwestvlaamse Ardennen rondtoeren. De eerste dag bezocht ik vier instituten en at ergens in een gefusioneerde gemeente een bord spaghetti met Arabische kruiden. Daar ontdekte ik, via een gesprek met een in werkkleding bier drinkende veertiger, dat ik ten onrechte de boordpapieren van mijn auto op het inspectiebureau had laten liggen. Zodoende besteedde ik een deel van de vroege namiddag aan het opnieuw aanschuiven in de lange rij te inspecteren auto's. Ik ontving mijn papieren probleemloos, plus de noodzakelijke rode kaart die me in staat stelde volgende week een tweede beurt mee te maken, hopelijk de goede. Aldus bezocht ik die eerste dag máár vier instituten, het hadden er vijf kunnen zijn. Omdat daardoor de wrevel lichtjes in me opsteeg, besloot ik mijn gevoelens wat te verdunnen. Rond halfvier hield ik daarom halt voor het café waar ik me wel eens placht te laven. Het was gelegen in het advocatenkwartier van de grootste stad in het zuiden van onze provincie. Bij het binnenkomen ging je op een gezellig-prettige wijze precies even naar beneden toe, dit kwam doordat de hele huizenrij lager gelegen was dan de straat. Ook prettig was het feit dat de ouwerwetse deur vaak helemaal open stond. Niet dat je daardoor een aangenaam uitzicht verkreeg, want de straat was aartslelijk. Het eigenaardige van het min of meer honkvaste kliënteel bestond hierin dat niemand eigenlijk van elkaar iets afwist. Dit opende de mogelijkheden tot vage, abstraherende gesprekken of een aanvaarde zwijgzaamheid. Laten we de dame die in de schenkbank stond, ‘waardin’ noemen. Alzo behandel ik haar correct, omtrent haar verschijning doe ik er verder het zwijgen toe. Niemand ging ooit in de overvloedig uitgestalde zetels tussen de vele dure bloemen plaatsnemen. Meer dan zes of zeven mensen samen op één ogenblik trof je er nooit, zodat de kleine toog altijd kleinschalig druk bezet was. Er waren vreemde openingsuren die voor het cliënteel kenmerkend waren: 's avonds vroeg dicht, 's middags open. Rond 15 uur scheen het piekuur, als daar sprake van is, zich te situeren. Dit moest te maken hebben met de vrije beroepen die de meeste cliënten uitoefenden. Sinds kort waren suggestieve rode spots hoog tegen de overgordijnen aangebracht, niet zelden bevond zich een klein aantal diverse vrouwen in de schenkbank. Hun taak bestond uit zwijgen, beamen, flessen bovenhalen, een glas accepteren. Er werd niet ‘getapt’, de gevraagde flessen kwamen uit een koelkast in de hoek naast de juke-box. Er werd simultaan Frans en Nederlands gepraat. Je kon een rietje krijgen om de drank in je glas te laten mousseren. Je kon een glas betalen aan één der aanwezige vrouwen en er een gesprek mee voeren. Ik kreeg altijd de indruk dat deze plaats een voorportaal was tot een cosmopolitisch, kort, krachtig bestaan. Hier werd verstolen gepraat over verstolen ‘werken’. Hier werd glimlachend de tijd doorgebracht. Kijk: eigenlijk valt het me moeilijk alles verwoord te krijgen. Ga er zelf eens heen, maar uit eerbied voor de nooit duidelijk afgesproken zwijgplicht verklap ik het uithangbord niet, de ‘naam’.

Aldus trad ik weer eens binnen. Er waren nog méér bloemen als normaal. Iemand was vrijdag verjaard. Ik werd onmiddellijk mee in de zaak betrokken. Het woord ‘picon’ viel herhaaldelijk, ik diende een glas te betalen maar men liet me verder met rust. De rode spots gloeiden. Er waren twee vrouwen. Ik rekende er de waardin nooit bij. Ik denk dat nieuwsgierigheid met daardoorheen een tikkeltje roekeloosheid me telkens daar naartoe dreef.

Men werd met ‘zoetje’ door de dame aangesproken. Met de regelmaat van een klok diende iedereen enkele stukken van vijf boven te halen om immer dezelfde singles uit de juke-box te

[p. 63]

aanhoren. Het slijmerige genre domineerde. Soms zweeg men een tijdlang. Soms was er koffie, afkomstig uit één der vele kamers ergens achter het weg te ritsen gordijn. Veel sigaretten. Verstandhoudend gemompel. Belangrijke beroepen. Een zee van tijd. Dringende zaken. Daar dompelde ik me dus af en toe in onder. Herboren en herbrond trad ik dan, altijd op tijd, naar buiten. Gewapend met een aanvaardbaar soortement wroeging. Er was de modieus kortgekapte Parisienne wiens polshorloge ik van de juiste tijd, dag, uur, maand, seconden, chrono voorzag. Zo'n horloge met de laatste snufjes erop en eraan. Iemand met een oliejekker (dat kon, dat was mogelijk) vergastte haar op een glas, gevolgd door nóg glazen. Dit was een bekeken zaak. De andere vrouw danste een trage met een ondefinieerbaar ouder heerschap, omgeven door de bloemen en de zetels. We vernamen dat haar zwarte jurk nieuw was en 11.900 BF, zegge 12.000 BF had gekost. De heer zei dat hij het mooi vond, betaalde, verdween. Kijk: dit kon hier. Men verdween, men verscheen. Zo bij voorbeeld via de toiletten doorheen een achterdeur. Men was er op de hoogte van dat die altijd open stond. Zo bij voorbeeld een zwaarlijvige jongeman met piepende longen, duidelijk verwekt door een man en een vrouw die niet tot hetzelfde ras behoorden. Bleef vijf minuten, kreeg een pakje in een plastic zak, verdween ermee. Wie, wat, waarom: onbelangrijk. Geheimenis. Het raden naar. Ik vond dat ik de eerste dag mooi had afgerond. Welgemutst verliet ik de gezelligheid van dit horecabedrijfje. Ooit zou ik er het fijne van weten. Misschien ook nooit. Ik had het ideale karakter om daar tegenaan te kijken. In tegenstelling wellicht tot vele van mijn vrienden en bekenden, die tegen ‘zoiets’ eerder zouden ‘aanhikken’. De maandagavond wijdde ik aan de voorbereidingen van mijn zevende zet (wit) in een correspondentieschaakpartij tegen B.L. te L. Ik beeldde me in dat elk der zwarte stukken (bijhet opgooien van de munt op oudejaarsavond had ik wit geloot) een vijand van me was. Aan vijanden ontbrak het me niet: mensen die mijn schuchterheid als onbeleefdheid interpreteerden, gelijkgezinden die een uitspraak van me op een scheve schaats plaatsten en die de helling af heten rijden, collega-kortverhalenschrijvers die vonden dat ik de taal te puristisch bedreef, jeugdliteratuurbeoefenaars die sociaal engagement in mijn boekjes misten, tijdschriftfanaten die uit mijn pseudoniemen geen wijs konden raken. Ja, er was de laatste tijd veel goeds en kwaads gebeurd. Het kwaad sublimeerde ik op schaak- en damberden, waarbij mijn gelegenheidsvijand gelijk mijn beste vriend was. Het goede liet me toe immer verder ‘gestaag’ te arbeiden aan een gedicht-in-opdracht, alweer onder een niet te achterhalen pseudoniem. Later zou blijken dat ik dit gedicht niet hoéfde te maken: de opdracht was voor iemand anders bestemd en verkeerdelijk (door verstrooidheid van de initiatiefnemer) in mijn bus gedropt. Enfin: ik schaakte tot diep in de nacht met mezelf en ging daarna een gezonde slaap tegemoet, in dezelfde houding als waarin de Vlaamse schrijver Leo Pleysier pleegt te slapen. Maar daarvoor moet u ‘De weg naar Kralingen’ lezen.

Aha! Ze denken dat er in de Westvlaamse Ardennen nooit iets gebeurt! Mis! Zo was ik één van die volgende dagen al vroeg op pad. Alweer zat de kans erin dat de zon even ging schijnen, ofschoon de lucht nog winters was. Vrij vroeg op de ochtend al was ik in de vlug wisselende landschapjes van de Vlaamse Ardennen aanwezig. Omdat ik niet op een onhuiselijk uur in een instituut mijn opwachting wou maken, stationeerde ik mijn wagen op de markt van een belangrijke provincieplaats en ging even in een hoekcafé mezelf zitten samenvegen. (‘Hoe er geraken’, ‘Wat gezegd’, ‘Welke formule goed genoeg om beleefd, aanvaardbaar en vooral op het door mij gewenste tijdstip weg te raken’, ‘Hoeveel genoteerd’, ‘Hoe op te verwachten vragen geantwoord’, ‘Wat indien een vrouw’). Zie je: dit waren, in het licht van mijn taak, erg belangrijke overwegingen. Indien ik u deze taak omschreef, dan zou dit bladvulling zijn. Overigens zou u me niet geloven. Aanvaard enkel van me dat de mij opgelegde taak niet alleen voor mij van heel groot belang was.

Ik ging dus binnen en nam plaats op een krukje aan de toog. Er was een jonge vrouw aan het strijken, twee werkmakkers

[p. 64]

met een firmanaam op de borstzak dronken spuitwater en dialogeerden in het zo typische Vlaamsardens. Ik vroeg een koffie en luisterde. Ik begreep dat iemand, van nog vrij jonge leeftijd, werkzaam in een plaatselijke bankfiliaal, die nacht plotseling overleden was. Iets beamen deed ik niet, noch keek ik in de ogen der woordvoerders. Ik was immers niet uit de streek afkomstig. Ze mochten dat niet a priori aannemen, veronderstellen. Ze hadden niet het recht me bij het gesprek te betrekken. Ik kon toch een volslagen vreemdeling zijn? Kijk: al vond ik het jammer van die knul, het kon me eigenlijk niet veel schelen. Begrepen? (Bij deze gedachten betrapte ik mezelf op een geluidloos articuleren en een licht geïrriteerd jongleren met mijn rechterwenkbrauw). MAAR IK SPRAK NIET HARDOP, HAD GEEN DIALOOG! Ik bleef drie kwartier in dat hoekcafé aanwezig en dronk tamelijk vlug naeen drie pilsjes. Een deel van de koudgeworden koffie had ik over de toog in de richting van het afwaswater geschoven.

Toen gebeurde iets wat enkel in de Vlaamse Ardennen, in een belangrijke provincieplaats, gebeuren kon: er liep een grote hond over straat. Er waren inmiddels nog wat mensen het café binnengekomen en allen gaven ten aanzien van die hond blijken van herkenning. Hij werd b.v. vergeleken met familieleden van hem, waaronder een gevaarlijk beest bleek geleefd te hebben. Luidens de opmerkingen moest dit een aanvaardbaar exemplaar zijn. Er stond een oude man op en die ging de deur openen om de hond binnen te laten. Het beest werd broederlijk onthaald, men streek hem over de voorziene aailijnen. Hij kwam echter niet bij mij zijn opwachting maken. Na deze collectieve verwelkoming ging hij postvatten bij de oude man die hem binnengelaten had. Daarvóór was het me al opgevallen dat die man over een zeer vrouwelijke stem beschikte. Toen ik verder het tafereeltje ‘man met hond’ observeerde, bemerkte ik dat de vingernagels van 's mans linkerhand (ENKEL DE LINKERHAND) uitermate lang waren. Ook vond ik dat zijn ogen opvallend veel gelijkenis vertoonden met die van een werkzoekende vriend van mij. Ik geloof dat het daarom was dat ik tot een derde pilsje besloot, daardoor eigenlijk een beetje mijn tijd verkwanselend. Op de keerzijde van de vrijgeleide die me toegang tot alle instituten verschafte, schreef ik enkele dingen op waarvan ik dacht dat ik ze niet vergeten mocht ‘In dit verhaal moet ik veel gegevens verwerken’ - ‘falset (?)’ - ‘hond’ - ‘nagels’ - ‘dialect’ - ‘Blue Star’. Deze laatste eigennaam behoorde toe aan de voetbalvereniging ter plaatse, cf. affiches in het café. Verder noteerde ik nog: ‘Kwaremont’. Men had de dag daarvoor, op een andere plaats, nl. zo'n beetje geginnegapt toen ik als afscheidsformule zegde dat ik nog op bezoek moest in een instituut dat zich in de Vlaamse Ardennen bevond. Er bestond een langspeelplaat waarop in kleurrijk dialect en op koldereske wijze de Kwaremont (één der Vlaamse reuzen uit het landschap) ter sprake kwam. Naar die plaat werd glimlachend verwezen. ‘Dat ik dus even de Kwaremont op ging’.

Na mijn bezoek aan het café belandde ik in het verkeerde instituut. Er was een filiaal, en daar moest ik zijn. Die kon ik bereiken via het circuit van straten met éénrichtingsverkeer. Aldus verloor ik opnieuw kostbare tijd, maar dit besef kon mijn plezier niet vergallen: ik had ten minste de stof gevonden waarover ik me 's avonds aan de schrijftafel buigen kon. Niet elke dag was het geluk me zo goed gezind.

De laatste dag van de week reed ik doorhéén het stadje alwaar hond, Blue Star, nagels en dialect. Ik moest verderop en had geen tijd te verhezen. In diverse lokaliteiten kwijtte ik me in een blitztempo mààr naar behoren van mijn taak. Mijn wagen deed het goed, maandag zou ik deze trouwe metgezel ten tweede male bij de automobielinspectie aanbieden. Op bepaalde ogenblikken vond ik dat ik een belangrijke persoon was: wie of wat mijn opdracht poogde te verhinderen, wist niet wat hij deed. De gevolgen zouden niet om over naar huis te schrijven zijn. Rond drie uur in de middag had ik mijn opdrachtenreeks afgewerkt. Ik was een tevreden werknemer. Tot 15u 14 bleef ik in de auto voor me uit zitten kijken, toen zette ik koers naar de eerste de beste herberg die ik zou waarnemen. Alras werd mijn zoeken beloond. Ik mocht te A. halt houden.

[p. 65]

Aldaar, in een grote afspanning met veel ramen en een dubbele deur net op de hoek, diende ik opnieuw zaken van divers allooi in mij tot verzoening te brengen. Het was een lot dat mij beschoren leek te zijn: met veel in aanraking te komen maar van niets het fijne te mogen weten. Dit zijn de gegevens die ik daar absorbeerde, waar ik tijdens mijn verder bestaan rekening mee diende te houden: het café was van die aard en ligging dat er meer dan vier muren waren. Muren worden vaak behangen met de dingen des levens (of althans: de verwijzingen nààr de dingen des levens) die voor de betrokken eigenaar duidend of beslissend zijn geweest. Een overdaad aan verwijzingen betekent vaak beheptheid of uitgestalde trots. In dit geval diende ik het verband te leggen tussen de ongeveer vijfendertigjarige vrouw die CROQUE MONSIEUR 50 op een kaart in kapitalen aan het kalligraferen was en een grootschalige verzameling afbeeldingen van vliegtuigen die over alle behangbare muren was uitgesmeerd. Ongetwijfeld mocht de verzameling ook ‘duur’ worden genoemd. Ik zat in de bekende houding (‘even een glas tot me nemen’ versus ‘misschien straks nog een’) op een barkrukje: de voeten op de grond steunend en met het zitvlak slechts een kwart van het zitoppervlak gebruikend. Ik kon zó opstaan en wegwandelen, ik kon naar achteren opschuiven en nog even blijven.

Die vliegtuigen! Een kort visioen bezocht me op dat uur, bij klaarlichte dag: een luchtgevecht in de Vlaamse Ardennen! De grootmachten die de wereld regeerden, vochten boven en rond de Karemont een beslissende slag uit. Enkel oudere types van vliegende toestellen waren toegelaten. Een verborgen fotograaf (met een oud toestel vanop buikhoogte jonglerend) legde deze taferelen voor de geschiedenisboeken vast in een grandioze reeks verblindende kiekjes. Hij had zich verscholen in streekgebonden struikgewas van het instituut Br. te A-Out., vlakbij een rond een kerkje gelegen begraafplaats, ook niet te ver van een dode Schelde-arm. Cut!!

Sommige prenten aan de muur verwezen naar de mythologie: de oergoddelijke vleugelbreedte van het vliegwezen. De oerdroom het luchtruim te doorklieven! Op eigen krachten te kunnen vliegen! Andere waren afbeeldingen van meestal passagiersvliegtuigen toebehorende aan een grote Belgische luchtvaartmaatschappij.

‘Zilveren vogels, supersnelle kogels,

Zilveren vogels, supersnelle kogels.’

Alzo greep een vers in mijn hoofd plaats.

Ik stelde even later de voor de hand liggende supponerende vraag en zie: de sluier werd opgelicht. Deze vrouw had gedurende vijftien jaar als hostess in de lucht gewerkt.

Nu was het zoveelste geheim van de Vlaamse Ardennen aan mij uitgelegd. Deze en nog vele andere zaken grepen plaats in de periode tijdens dewelke ik diverse instituten met mijn bezoek diende te vereren. Ik heb u maar een kleine bloemlezing geboden van mijn Ardense en Zuidwestvlaamse avonturen. Mocht u zelf, met of zonder belangrijke opdrachten, in de streek vertoeven, schrik dan niet van bepaalde ingrepen die een geheimzinnige instantie op de realiteit van alledag uitvoert. Zeg ook nooit dat in de Westvlaamse Ardennen nimmer iets gebeurt.

Joris Denoo