Wonderlicke avontuer van twee goelieven

[p. 9]

1 Een wonderlijk avontuur

In 1624 werd te Leiden een klein boekje van zesendertig bladzijden uitgegeven: het Wonderlicke Avontuer van twee goelieven . Het verhaalt de romantische avonturen van een jongeman en een meisje, voor de gelegenheid Waterbrandt en Wintergroen genoemd, afkomstig uit Oost-Friesland, van wie de liefde wordt gedwarsboomd, doordat de ouders van het meisje haar willen uithuwelijken aan een rijke grijsaard. Als de jongeman uit wanhoop als huurling naar Duitsland is getrokken (waar sedert 1618 oorlog gevoerd wordt), besluit Wintergroen hem te gaan zoeken. Ze simuleert zelfmoord door verdrinking, kleedt zich in mannenkleren en volgt een Friese huursoldaat naar Bohemen. De gelieven ontmoeten elkaar toevallig weer, maar raken vervolgens, na in het huwelijk te zijn verbonden, weer gescheiden en beleven zo een opeenvolging van avonturen: Wintergroen valt achtereenvolgens in handen van diverse hoge officieren, die ze zich met moeite van het lijf weet te houden, trekt mee met een marketentster, schenkt het leven aan een kind (van Waterbrandt), dat ze iets later maar net van de verdrinkingsdood weet te redden; Waterbrandt zwerft op zoek naar zijn geliefde van veldslag naar veldslag, raakt gewond, wordt gevangen genomen en ontsnapt weer, neemt deel aan de belegering van Bergen-op-Zoom en lijdt tenslotte schipbreuk op de Noordzee. Uiteindelijk treffen Waterbrandt en Wintergroen elkaar op Walcheren; ze maken een reisje door Holland, maar merken in Friesland aangekomen dat Wintergroens familie intussen door soldaten is uitgeplunderd. Waterbrandt trekt op goed geluk naar West-Indië (dat als een aards paradijs wordt afgeschilderd) en komt met een fortuin terug. Aan het slot besluiten de opnieuw herenigde gelieven samen naar West-Indië te gaan.

Het boekje is sinds 1624 nooit herdrukt. Er zijn verschillende redenen aan te geven voor het feit dat we een heruitgave hebben ondernomen. In de eerste plaats had dat te maken met nieuwe interesses van de literatuurhistorici. Wonderlicke Avontuer lijkt te behoren tot een categorie teksten die we als ‘populair proza’ kunnen aanduiden: simpele verhalende teksten in eenvoudige uitvoering, bedoeld voor een ruim publiek. De belangstelling voor dat soort teksten is in de laatste tijd sterk toegenomen. Als men niet alleen maar wil genieten van literaire teksten met ‘eeuwigheidswaarde’, maar wil weten hoe

[p. 10]

teksten functioneren in de maatschappij, kan de ‘massaliteratuur’ niet buiten beschouwing blijven. Juist die zou moeten kunnen tonen hoe opvattingen van ruimere groepen in een samenleving tot uitdrukking komen in teksten èn omgekeerd beïnvloed worden door teksten. Men zou dan natuurlijk bij voorkeur moeten kijken naar boeken met een grote oplaag, waarin typerende opvattingen zijn neergelegd. Het tegenstrijdige in onze tekstkeus is nu dat Wonderlicke Avontuer tijdens onze werkzaamheden steeds meer ‘bijzonder’ is gebleken: geen conventionele vertegenwoordiger van een populair genre, maar een in Nederland hoogst eigenaardige eenling. Paradoxaal genoeg lijkt ons dat óók een goede reden om van de tekst een nieuwe uitgave te verschaffen. De eigenaardigheden van onze tekst en de wijze waarop hij toch aansluit bij de toenmalige literatuur (in de ruimste zin van het woord) zullen hierachter aan de orde komen. Hier wijzen we er slechts op dat het gaat om een in de eigen tijd spelende liefdesgeschiedenis, die precies gedateerd en gelocaliseerd wordt. Het verhaal speelt zich af tussen ‘gewone’ mensen (geen ridders, prinsessen, arcadische herders of zeerovers) tegen de realistisch getekende achtergrond van het oorlogsgebeuren in de jaren 1622-1623. Elke moralisering ontbreekt: het toegeven van het paar aan hun ‘romantische’ liefde wordt niet afgekeurd, maar naar het schijnt juist door het lot beloond. Het verhaal geeft een helder beeld van het leven in het leger, van de verwarde situatie in het Duitse oorlogsgebied en van de gruwelijkheden van de oorlog, waarbij de plundering van Oost-Friesland opvallend veel aandacht krijgt. Het laatste onderdeel van het verhaal, de schildering van een Westindisch Eldorado, is interessant tegen de achtergrond van de oprichting der Westindische Compagnie kort tevoren. De verhaaltrant is levendig en op veel plaatsen (vooral waar de liefde in het spel is) niet zonder humor. Door die eigenschappen vinden we Wonderlicke Avontuer ook een aantrekkelijke leestekst.