WFH-Verzamelkrant. Jaargang 1

[p. 23]

Karaktervolle uitgever van karakterloze uitgeverij:
Willem Lodewijk Salm

In het hoofdstuk ‘Goede raad voor jonge schrijvers (2)’ verhaalt WFH in Mandarijnen op zwavelzuur over de belevenissen rondom de uitgave van zijn eerste roman, Conserve. Hoewel uitgever John Meulenhoff al geld had geïnvesteerd in het boek, gaf hij het manuscript alsnog ter beoordeling aan ‘een beroemd kritikus’. WFH: ‘Laat ik hem Dun Buitenmuur noemen, dan raadt vast niemand wie het was.’ Dick Binnendijk (dus) gaf een vernietigend oordeel waarna Meulenhoff van de uitgave afzag. Inmiddels waren al hoofdstukken uit Conserve geplaatst in Criterium (een uitgave van Meulenhoff...) en door de pers lovend besproken.

Na de afwijzing door Meulenhoff bood WFH het manuscript aan uitgeverij Salm & Co. ‘Salm vertrouwde de persreacties, sloot een contract en gaf mij ƒ 800,- voorschot. Daarop bedronk hij zich in een café [Eylders in Amsterdam; red.], liet zijn tas staan waar mijn manuscript inzat, tas en manuscript zijn nooit meer terechtgekomen. Ik hoorde niets meer over de uitgave van Conserve. In het voorjaar van 1947 stond op een ochtend plotseling de bedrijfsleider van Salm aan mijn bed. Hij vroeg of ik niet nog een doorslag bezat van het manuscript.’

Waarna de roman alsnog verscheen.

Een merkwaardige geschiedenis.

Wat was dat voor iemand, deze uitgever van de eerste roman van WFH? Ik slaagde erin om mevrouw W.M.C. Aberson op te sporen, die volgens een mededeling in het Nieuwsblad voor den Boekhandel van 21 februari 1952 de dagelijkse leiding van uitgeverij Salm had overgenomen. (Zie ook het vorige nummer van deze verzamelkrant). Dank zij haar informatie en de archieven van de Stichting tot Bevordering van de Belangen des Boekhandels kreeg ik een beeld van uitgever Willem Lodewijk Salm.

Salm werd geboren als zoon van een creoolse moeder en een Nederlandse vader. Zijn geboortejaar is vermoedelijk 1901. Als kind werd Salm getroffen door een ontploffende vergasser. Zijn gezicht werd voor de helft verbrand en bleef verminkt. Deze gebeurtenis heeft Salm waarschijnlijk zijn leven lang achtervolgd. Hij werd een meer dan gemiddelde drinker, maar volgens mevrouw Aberson was hij nooit dronken. Ook wanneer hij een fles jenever op had, was hij hoffelijk.

[p. 24]

Hoewel Salm geen type was om een uitgeverij te beginnen, heeft zijn vader hem daar toch een opleiding in laten volgen. De jonge Salm had meer belangstelling voor muziek dan voor het uitgeversbestaan, dat hij ‘hoererij’ noemde. Hij moet een buitengewoon vriendelijk en onbaatzuchtig mens geweest zijn.

De jonge Salm ging in de leer bij Seyffardt's Boek- en Muziekhandel. Daarna begon hij, met een mevrouw Populier als compagnon, zijn eigen uitgeverij: Salm & Co. Zijn naam wordt voor het eerst in de door mij geraadpleegde archieven vermeld op 10 november 1936, wanneer hij met zijn bedrijf verhuist van Emmastraat 20 naar gebouw De Brakke Grond, kamer 79 (c), Nes 53 in Amsterdam. Tot 1954 waren daar de drukkerij en het magazijn van Salm & Co gevestigd.

Tot de vooroorlogse uitgaven van Salm behoorde de ‘roman van een waanzinnige liefde’ De bezetene, geschreven door Gerard van Woensel, pseudoniem voor G.J.M. van het Reve (de vader van).

In 1937 kreeg Salm het aan de stok met de justitie in Rotterdam vanwege de uitgave van de brochure Hitler, een poging tot verklaring, geschreven door Maurits Dekker. Omdat de brochure beledigend werd geacht voor een bevriend staatshoofd, legde de politie beslag. In Rotterdam en omgeving werd de brochure op diverse plaatsen uit winkels gehaald. In Amsterdam werd Dekker weliswaar ontboden op het politiebureau, maar de autoriteiten zagen hier geen aanleiding tot inbeslagname van de brochure.

In maart 1942 verhuisde het kantoor van uitgeverij Salm naar Nieuwezijds Voorburgwal 270, pal tegenover het gebouw van De Telegraaf.

Na de oorlog kreeg Salm nog eens problemen met justitie. Ditmaal ging het om het boek Verduisterde jaren, waarin auteur S. de Vries stelde dat reclameborden van Persil, Imi en Ata in mei 1940 dienst hadden gedaan als wegwijzers voor de Duitse troepen. Uitgever en auteur werden op grond van getuigenverklaringen in het ongelijk gesteld, maar het boek werd niet verboden. Wel moesten Salm en De Vries de kosten van het proces betalen en een rectificatie plaatsen in het Nieuwsblad voor den Boekhandel.

Tot de naoorlogse uitgaven van W.L. Salm hoorde ook Centaur, een internationaal cultureel maandblad waarvan de eerder genoemde Dick Binnendijk redacteur was. In februari 1947 publiceerde WFH er een artikel in: ‘De jongste dichters en een Amerikaans gedicht’.

[p. 25]

Advertentie voor Centaur, verschenen in De Baanbreker in 1946 en 1947.

Salm was verder de uitgever van Het verhaal der vaderlandse geschiedenis, een populair-historisch werk van Rinko Wiersma (= opnieuw de oude heer Van het Reve). Van 100 Gestalten uit de wereldgeschiedenis van Rinko Wiersma verscheen alleen het eerste deel, de vervolgdelen zijn nooit uitgebracht. Behalve Bevrijdingsfeest van Simon Vestdijk gaf Salm verder onder meer boeken uit over het patent op geneesmiddelen, de Chinese handwassing, vrouwen, baby's, poëzie van Gerard den Brabander, detectives, en liefdes- en oorlogsromans. Salms vriend Albert Helman oordeelde dan ook dat uitgeverij Salm & Co geen gezicht bezat.

Willem Salm woonde letterlijk in de uitgeverij. Hij had nauwelijks bezittingen en nam met weinig genoegen. In het weekend logeerde hij meestal bij zijn zus in Heemstede. Zij kookte voor hem en zij waste voor hem.

In 1952, toen de uitgeverij opnieuw verhuisd was, ditmaal naar de Reguliersgracht, vertrok Salm naar Suriname. Hij was, aldus mevrouw Aberson, vast van plan om samen met enkele vrienden het Surinaamse volk warm te krijgen voor de onafhankelijkheid. Salms grote ideaal was de bevrijding van Suriname. In Amsterdam nam mevrouw Aberson de dagelijkse leiding van het bedrijf over.

Het liep anders. In Suriname werd Salm leider van een orkest. Omstreeks 1960 trad hij in het huwelijk, waaruit een dochter is geboren. De onafhankelijkheid van Suriname heeft Willem Salm niet verwezenlijkt. Hij heeft haar zelfs niet meegemaakt. Omstreeks 1961 stierf de uitgever van WFH's eerste roman aan kanker. Straatarm.

Tonnie Luiken