WFH-Verzamelkrant. Jaargang 1

[p. 10]

Wie was de maîtresse van WFH?

In het blad van de Amsterdamse kunstenaarssociëteit Arti et Amicitiae meldde Adriaan Morriën in oktober 1991 dat hij werkt aan een tweede boek in de serie Privé Domein. Na Plantage Muidergracht heeft hij nu een boek op stapel met als werktitel De maîtresse van Willem Frederik Hermans.

Wie die dame was wilde Morriën niet onthullen. Veel meer dan de mededeling dat wij de naam van haar zoon kennen wilde hij niet kwijt. ‘Haar zoon was toen een baby of een kleuter. Want die maîtresse was indertijd ouder dan W.F. Hermans. Ik heb die vrouw ook heel goed gekend. Toen Wim Hermans naar Canada ging, in de zomer of in het najaar van '48, kwam er een eind aan die verhouding. Die heeft misschien anderhalf jaar tot twee jaar geduurd. Het was een bijzonder aardige, intelligente vrouw. Een schilderes die met een jurist was getrouwd. Hermans had die vrouw min of meer van Hans Gomperts overgenomen als maîtresse.’

Ook in het gesprek met deze verzamelkrant (zie pagina 4) wilde Adriaan Morriën niet ingaan op de identiteit van de vriendin van WFH kort na de oorlog. Dan dus zelf maar enlg archiefwerk verricht. De maîtresse van WFH in de periode 1946-1948 heette Juusje Hartman. Zij was getrouwd met een mr Van Schayck en is de moeder van Toer van Schayck. Na haar relatie met WFH ging Juusje Hartman een relatie aan met kunstschilder Theo Bitter. Met hem is zij later ook getrouwd.

In Vrij Nederland van 31 januari 1987 had Bibeb een interview met Theo Bitter, waaruit ik hier de volgende passages overneem:

‘“Ik had Juus toen al ontmoet. Juus was met W.F. Hermans, maar dat raakte na drie jaar op een eind. Ik heb hier al zijn boeken, de meeste met opdrachten van hem voor Juus.

Ze woonde in Amsterdam. Op een dag zat ik in Pulchri en toen zag ik haar broer, die woonde in Den Haag. Ze keek naar mij, ik keek naar haar, ik was op slag verliefd.”

De eerste afspraak in een café aan het Leidseplein. “Om zes uur, maar ik zat er al om halftwee. Ik zie haar nog voor me. Geweldig mooi, ze droeg een Turks mutsje met allerlei kleuren kralen geborduurd.

We hebben eerst vijf jaar samengewoond, we werkten in hetzelfde atelier, Juus tekende, ik schilderde. Ze had veel talent, maar ik vond wat ze maakte te burgerlijk, ze kreeg veel portretopdrachten.

[p. 11]

In die tijd met mij is ze vrijer gaan werken. Ze illustreerde ook uitgaven voor Boucher en die stelde hoge eisen.”

Sierlijke fee-achtige meisjes, getekend door Juus Hartman in een sprookjes-omgeving met glanzend goud en diep blauw aan de muur vlak bij een ets van Max Ernst, maar ook op de twee doosjes op zijn tekentafel.

“Haar vader, een conservatieve man, zei: “Als die rotzak je niet trouwt, is hij je niet waard.” Juus kon niet tegen z'n sarcastische opmerkingen. We zijn getrouwd. Ik kreeg een autootje van de oude heer en hij ging met ons mee op vakantie. Hij was commissaris van dit en van dat maar toch een heel aardige man hoor. Hij kocht dit huis en zelf woonde hij vlakbij, zo was hij op Juus gesteld. Toch mocht ze als meisje niet aan het ballet, terwijl danseres worden haar liefste wens was. Wonderlijk dat haar zoon, Toer van Schayck, choreograaf, beeldhouwer en schilder, zo belangrijk voor het ballet is geworden.

Op Juus ben ik heel lang verliefd gebleven, ik bedoel op haar alleen. Zeker twaalf jaar, de laatste acht jaar had ik andere vriendinnen. Ik heb haar veel verdriet gedaan. Ik ben iemand die van nature relativeert, dan leef je makkelijker. Maar Juus kon dat niet. De lelijke waarheid is slechter dan de mooie leugen, zei Jef Last en hij had gelijk. Ik had me aan zijn raad moeten houden. Ik deed dat niet, dat was een grote fout.”

Jullie zijn wel bij elkaar gebleven.

“Natuurlijk, ik hield van Juus en haar woede was nooit zo sterk dat ze echt van me weg wou. Ze heeft die anderen aanvaard. Maar het blijft een grote fout. Je moet het verzwijgen, ook al wordt er geroepen: vertel, wees eerlijk. Toen ze ziek was, ben ik elke dag naar haar toe gegaan in het ziekenhuis, soms twee keer per dag. Toen ze stierf was ik bij haar, samen met Toer. Ik heb erg veel van haar gehouden, maar ik was ook hevig verliefd op Sonja Brill en toen ook op Joke Prins.”’

Tot zover Theo Bitter. Het relaas van WFH zullen wij wel nooit te horen krijgen (alleen in het Slauerhoff-nummer van Proloog van oktober-november 1946 droeg hij een essay op aan ‘Juusje’). Voor de onthullingen van Adriaan Morriën over de relatie tussen WFH en Juusje Hartman zullen wij tot 1993 moeten wachten wanneer het vervolg op Plantage Muidergracht bij de Arbeiderspers verschijnt.

Bob Polak