Westland. Jaargang 2

Twee essay's

Marcel Verheecke: Jacob van Artevelde, het dramatisch Meesterwerk van Cyriel Verschaeve. (Uitg. Zeemeeuw.) - W. Noe: Wies Moens. De ontwikkeling van een volksch dichter. (Lannoo.)

Uit den titel dien Marcel Verheecke geeft aan zijn studie over Cyriel Verschaeve's tooneelwerk ‘Jacob van Artevelde’ is niet duidelijk op te maken of de schrijver dit stuk als Verschaeve's dramatisch meesterwerk beschouwt in dien zin dat hij het inderdaad een meesterlijke schepping zou achten te zijn, ofwel als een meesterwerk onder Verschaeve's andere dramatische werken, m.a.w. of het woord meesterwerk hier vergelijkend dan wel in den volstrekten zin dient verstaan te worden. Ook weet men niet, of het woord niet eigenlijk relatief bedoeld is, nl. als eenvoudig het beste van Verschaeve's tooneelwerken. Want ten slotte kan iemands ‘meesterwerk’ inderdaad zijn beste werk zijn, zonder daarom precies den naam van meesterwerk te verdienen, wanneer men het vergelijkt met zekere dramatische monumenten der wereldliteratuur.

Uit dit alles blijkt, dat men nogal voorzichtig moet zijn, wanneer men het woord meesterwerk gebruikt. Het is natuurlijk het recht van den heer Verheecke, Verschaeve's Jacob van Artevelde als een meesterwerk te beschouwen; maar ik kan zijn meening niet deelen. Naar mijn bescheiden meening heeft Cyriel Verschaeve betere dramatische werken voortgebracht dan ‘Jacob van Artevelde’. Beter is b.v. ‘Maria Magdalena’, dat zonder den minsten twijfel de vergelijking kan doorstaan met andere dramatische bewerkingen van dit onderwerp, deze van Paul Heyse en van Maurice Maeterlinck, b.v. Persoonlijk stel ik Verschaeve's werk hooger dan dit van deze beide auteurs. Ik meen zelfs dat er daaromtrent nauwelijks twijfel kan bestaan. En in deze omstandigheden is men reeds eenigszins gerechtigd van een meesterwerk te gewagen. Een drama als Verschaeve's ‘Maria Magdalena’ is onder alle opzichten groot gezien.

[p. 506]

Menschelijke en geestelijke inhoud, vorm, expressie - niets is er in, dat de verheven stof, dat het sacrale onderwerp niet waardig zou zijn. Dit nu is m.i. minder goed staande te houden ten overstaan van ‘Jacob van Artevelde’. Ik heb er altijd een bezwaar tegen gehad, dat de auteur deze misschien grootste historische figuur van Vlaanderen in den grond het slachtoffer laat worden van een quaestie van nijd en afgunst onder vrouwen. Want daarop komt de dramatische ontwikkeling grootendeels neer. Geertruide, de vrouw van Geeraart Denijs, is jaloersch op Cathelijne, Jacob's vrouw, omdat deze laatste natuurlijk deelt in de glorie van haar man. Geertruide is het, die haar echtgenoot en anderen tegen Jacob opstookt en ten slotte diens val weet te bewerken. Ik weet wel dat, meestal achter de schermen, de vrouw vaak genoeg een belangrijke rol heeft gespeeld in de geschiedenis - maar dan toch op een andere wijze, en met heel wat andere middelen! Een quaestie van vrouwelijke afgunst, die de auteur trouwens niet tot waarlijk grootsch - dramatische, en dus overtuigende proporties weet te doen uitstijgen, lijkt mij te gering om den Ruwaert van Vlaanderen ten onder te hebben kunnen brengen.

Al de voortreffelijkheden, die Marcel Verheecke in Verschaeve's stuk weet aan te wijzen - en die mogen er voor het overige zijn - lijken mij niet in staat dit feit over het hoofd te doen zien. Deze bedenking maakt de schrijver trouwens niet. Zijn werk is een doorloopende apologie van Verschaeve's historisch drama, een meer dan honderd bladzijden lang vertoog, waarin hij het stuk in bijzonderheden ontleedt, de psychologie en het karakter der personages onder de loupe neemt en tegen al diegenen te keer gaat, die sinds het verschijnen van het boek een van zijn opvatting afwijkende meening er over hebben te kennen gegeven. Ieder schrijver zou op mijn woord kunnen wenschen een zoo enthousiast verdediger van zijn werk te vinden als Cyriel Verschaeve in Marcel Verheecke vond! Met dit al is zijn studie niet vrij van een eenigszins polemisch karakter - iets waartegen ik trouwens geen bezwaren heb - maar tevens wat moeilijk van lectuur geworden ten gevolge van de overmaat van uitweidingen en betwistingen. Erkend moet worden, dat de auteur zijn onderwerp goed onder de knie heeft en in zake tooneelletterkunde voortreffelijk onderlegd blijkt te zijn. De principieele bedenking, die ik hierboven meende te mogen opperen, niet te na gesproken, hebben wij in elk geval te doen met een verdienstelijke bijdrage tot de kennis van Verschaeve's reeds omvangrijk oeuvre in het algemeen en van zijn drama ‘Jacob van Artevelde’ in het bijzonder. Met geestdriftige bewondering laat de auteur de vele qualiteiten van dit werk uitschijnen en weet het op menige plaats op vrij vernuftige wijze met andere, belangrijke werken der wereldliteratuur te vergelijken. Verschaeve's talrijke bewonderaars zullen er ongetwijfeld hun hart kunnen aan ophalen. Op enkele vlekjes na is het boek bovendien goed geschreven, zij het soms wat wijdloopig; maar dat bracht zijn betoogtrant nu eenmaal mee.

[p. 507]

Wat de studie van W. Noë betreft, ‘Wies Moens’, waarin ons, overeenkomstig den ondertitel ‘De ontwikkelingsgang van een volksch dichter’ hoofdzakelijk de evolutie van Wies Moens als dichter wordt uiteengezet, dit is een goed vulgariseerend werkje zonder meer. De auteur kiest in de dichterlijke productie van den auteur der ‘Boodschap’ een aantal stukken uit, die hij doorgaans breedvoerig commenteert of paraphraseert en ze daarbij beurtelings prijst of ook al eens lichtjes beknibbelt om er ten slotte vooral drie naar voor te schuiven, die naar zijn meening de toppunten uitmaken in de poëzie van Wies Moens: deze drie toppunten zijn dan: ‘Laat mij mijn ziel’, ‘Met wondre dingen’, en ‘Koraal’, dus één stuk uit zijn jeugdpoëzie, één van tegen het einde zijner eerste, en één uit zijn tweede en voorloopig laatste periode. Over het algemeen legt W. Noë den nadruk vooral op de gedichten die W. Moens in de laatste jaren zijner ontwikkeling geschreven heeft, dus op den bundel ‘Golfslag’ en ‘Het Vierkant’. Hij vindt ze eenvoudiger, minder gezocht, feller en sterker van rhythme, zuiverder van taal enz. dan Moens' eerste verzen. Bij enkele van deze jongste gedichten weet hij zelfs vergelijkingen te maken met Ruysdael en Vermeer van Delft, wat mij, ronduit gezegd, een beetje heeft verbluft!

Poëzie vergelijken met schilderkunst is over het algemeen een hachelijk ondernemen, zelfs wanneer men zich tot die algemeene elementen beperkt die alle kunsten in den grond met elkaar gemeen hebben. Het wil mij voorkomen dat 's heeren Noë's rapprochementen met bovengenoemde XVII-eeuwsche schilders weinig steekhoudend zijn. Met zijn voorkeur voor Wies Moens' tweede dichterlijke periode ten nadeele van zijn eerste lijkt hij mij trouwens tamelijk alleen te staan; het is immers een feit, dat deze dichter met zijn eerste bundels heel wat sterker de aandacht heeft gaande gemaakt dan met zijn latere dichtwerken. Mijn tamelijk gereserveerde houding tegenover het expressionisme in het algemeen en Wies Moens' poëzie in het bijzonder - enkele goede gedichten niet te na gesproken - is genoegzaam bekend, opdat ik er hier niet opnieuw zou hoeven over uit te weiden. In elk geval lijkt mij Wies Moens zijn poëtische persoonlijkheid alvast in zijn aanvangsperiode te hebben uitgesproken op een wijze die hij nadien niet meer heeft benaderd. Naar mijn bescheiden meening zijn zijn latere gedichten niet ongelijk aan geversifieerd proza, waarvan het rhythmisch beginsel, n'en déplaise aan den heer W. Noë, die het gestadig over dat rhythme heeft, doorloopend vrij zwak is. Ten overstaan van zekere oordeelvellingen van dezen essayist, kan ik er niet van uit vast te stellen, dat zijn inzicht in wat poëzie eigenlijk is veeleer zwak moet heeten, of dat althans zijn opvatting hemelsbreed van de mijne afwijkt. In deze omstandigheden kan ik mij met zijn beschouwingen en conclusies geenszins akkoord verklaren, al zij hierbij erkend, dat hij zijn standpunt met talent uiteenzet en een correcte taal weet te schrijven.

U. van de Voorde