Westland. Jaargang 2

Duitsche letteren

Friedrich Hölderlin, de groote eenzame

Het is het noodlot van groote dichters zooals Friedrich Hölderlin, dat men veel over hen schrijft en leest, doch dat hun werk zelf in wazige nevels van onbekendheid weggedoken blijft. Ook de grootheid van een dichter blijft zeer dikwijls voor den beperkten geestelijken horizont van nochtans scherpziende tijdgenooten verborgen. Dit is des te meer waar voor Hölderlin, wiens werk in moeilijk leesbare handschriften verspreid lag, en ook omdat zijn werk een nieuwe toekomst inluidde. Stellen wij Hölderlin tegenover Goethe, dan constateeren wij dat Goethe het machtig slotaccoord van een vervlogen periode aanstemt, daar waar Hölderlin, samen met twee medestudenten uit het Tübinger Stift, de wijsgeeren Schelling en Hegel, een heerlijk bouwwerk begint op te trekken, wiens edele lijnen pas door latere generaties volledig naar waarde geschat zullen worden.

Men heeft Hölderlin niet hooger geacht dan andere dichters van zijn tijd, terwijl hij zeker naast Goethe en Schiller een plaats verdient bij de allergrootste kunstenaars die Duitschland ooit bezeten heeft. Er was omzeggens niemand in staat het zware, getormenteerde, met de teekens van waanzinnigheid geteekende leven in samenhang met het werk te beschouwen, wat nochtans een absolute noodzakelijkheid is. Doch wanneer men langzamerhand begon te beseffen wie Hölderlin was bleek de tijd voorbij om volledig in den geest van Hölderlin, die de geest der natie was, door te dringen. Pas tijdens den vorigen wereldoorlog begon de jonge Norbert von Hellingrath met een historisch-critische uitgave van Hölderlin's werk, en dank zij deze baanbrekende publicatie enthousiasmeerde de toenmalige jeugd zich voor den grooten, pas ontdekten dichter. Deze uitgave gaf het sein tot een Hölderlin-bewondering, die nu, in dezen tweeden wereldoorlog, nog in stijgende lijn gaat.

Wanneer den 7. Juni 1943 de honderdste terugkeer van Hölderlin's sterfdag herdacht werd, was dit voor vele auteurs en Hölder-

[p. 376]

lin-biografen een welkome gelegenheid, om de alomvattende persoonlijkheid en diepe menschelijkheid van dezen grooten eenzame te onderstrepen. Ook Vlaanderen liet zich niet onbetuigd. In dit verband vestigen wij de de aandacht op een tamelijk uitgebreide essayistische levensschets van Dirk Vansina, die onder den titel ‘Hölderlin’ bij de uitgeverij Wiek-Op te Brugge verscheen. Laat ons maar onmiddellijk de prestatie van den schrijver èn van de uitgeefster toejuichen, daar het boek geroepen is een groote leemte aan te vullen, te meer daar het Hölderlin in zijn tijd situeert en zijn denkbeelden - soms wat al te vaag - ontwikkelt, zoodat de zeer moeilijke philosophie van dezen groote voor de meesten toegankelijk wordt. Hiermede hebben wij de mogelijkheden en de grenzen van deze studie aangeduid. Vansina heeft niet de laatste diepten geschonken, die men in den mensch en den dichter Hölderlin aantreft. Dit is een logisch gevolg van den vorm, waarin hij zijn beschouwingen heeft gegoten: een mengsel van biographische gegevens, waardoorheen zich het lint van persoonlijke gedachten slingert. Het moeilijkste punt in het leven van Hölderlin is dat van zijn geestelijke afstamming, en op dit gebied staan vele biografen en essayisten ‘met getrokken messen’ tegenover elkaar. Om deze reden vinden wij het jammer dat Vansina zich voor dat deel van zijn werk te veel op de wijsgeerig onderlegde studie van Kurt Hildebrandt heeft geïnspireerd, waardoor hij dezelfde fout begaat als de Duitsche essayist: Hölderlin volkomen tegenover Schiller te plaatsen, en in dezen laatste slechts een rhetoricaal dichter te zien. Dat is een onrechtvaardig en onjuist oordeel. Hildebrandt beschouwt Hölderlin in de allereerste plaats als wijsgeer en houdt niet genoeg rekening met den scheppingsdrang van den kunstenaar. Twee dichters met een totaal andere geaardheid zooals Schiller en Hölderlin mag men niet tegen elkaar uitspelen en groote kunstenaars benadeelt men altijd, wanneer men ze met de middelen der wetenschappelijke techniek onder de knie denkt te krijgen. Slechts hij die in zijn binnenste een aan dat van Hölderlin verwant verlangen ronddraagt en evenals hij om de heiliging van het leven op alle gebied strijdt, bezit het recht over zijn groot voorbeeld den staf te breken.

Vansina is daartoe gerechtigd. Wat hij zegt is gewoonlijk juist, en het wil ons voorkomen dat het vooral daar juist is waar hij de vrucht van eigen (langjarige) overpeinzingen neerschrijft. (Ik herinner mij nog goed in een der eerste jaargangen van ‘Volk’ een artikel over Hölderlin gelezen te hebben, een bewijs dat Vansina zich toen reeds met dat onderwerp bezig hield.)

Samen met de studie van Vansina gaf de Uitgeverij Wiek-Op een dichtbundel met 10 Hölderlin-vertalingen van Wies Moens uit. Hölderlin is een der moeilijkste dichters om te vertalen, daar hij - uiterlijk beoordeeld, - een zeer onpoëtisch dichter is, die het onuitsprekelijke onder woorden wil brengen. Hölderlin zelf was zich goed van zijn bovenmenschelijke zending bewust, toen hij schreef:

[p. 377]

 

Nicht länger darf Geheimnis mehr

 

Das Ungesprochene bleiben,

 

Nachdem es lange verhüllt ist;

 

Dem Sterblichen geziemet die Scham,

 

Und so zu reden die meiste Zeit,

 

Ist weise auch von Göttern.

 

Wo aber überflüssiger, den lautere Quellen,

 

Das Gold und ernst geworden ist der Zorn am Himmel,

 

Muss zwischen Tag und Nacht

 

Einstmals ein Wahres erscheinen.

 

Dreifach umschreibe du es,

 

Doch ungesprochen auch, wie es da ist,

 

Unschuldige muss es bleiben.

Goede wijn behoeft geen krans. En om te bewijzen dat Wies Moens waarlijk degelijk werk presteerde - dat wij naast een paar door Verwey vertaalde gedichten zouden kunnen leggen, waaruit zou blijken dat Moens het haalt - citeeren wij de vertaling van een der mooiste, doch moeilijkste gedichten van Hölderlin: ‘Hyperions Lied’.

Gij wandelt hoog in het licht
Op zachte velden, zalige geniën!
Goddelijk-glanzende luchten
Raken zachtjes u aan,
Als de vingren der kunstenares
Heilige snaren.

Kommerloos, zoo de slapende
Boreling, aâdmen de Hemelingen;
Kuisch bewaard
Als de bloem in den knop,
Bloeit in hen eeuwig
De geest:
Hun zalige oogen
Zien niets dan stille,
Eeuwige klaarheid.

Doch ons is beschoren.
Te ruste' op geen enkele plaats.
Zij tuimlen. Zij vallen,
De lijdende menschen,
Blind'lings
Van 't een uur in 't andre,
'Lijk water dat stort
Van klip tot klip,
En jarenlang
Duurt de val in het ongewisse.

[p. 378]

In Duitschland begon men ter gelegenheid van de Hölderlin-herdenking met een definitieve historisch-critische uitgave van het werk; deze staat onder de leiding van den Hölderlin-specialist Prof. Dr. Friedrich Beissner (Uitg. Cotta, Stuttgart). Het Propyläen-Verlag bracht een herdruk van de goede samenstelling van Pigenot.

Ten slotte vermelden wij nog het belangwekkend boek ‘Hölderlins späte Hymnen’ samengesteld en ingeleid door Arthur Hübscher (Uitg. R. Piper en Co., München) dat de moeite waard is om er in een der volgende afleveringen van dit tijdschrift op terug te komen.

J. Truyts