Westland. Jaargang 2

[p. 368]

Vlaamsche letteren

Opvallende doodslyriek

Pol le Roy: Vuur zingt. Verzen (Steenlandt, Brussel 1943). - Pol le Roy: Modulaties. Poëzie (Steenlandt, Brussel 1944).

Pol Le Roy's beeldspraak lijkt bij de eerste kennismaking zoo hermetisch en zoo vreemd, dat ik het noodig acht de sleutels tot de schatten die ze bergt aan de hand te doen.

Gelijk Weremeus Buning, Gerrit Achterberg en J.L. de Belder bezong de dichter in zijn eersten bundel ‘Getuigenissen’ de gestorven ‘groote geliefde’. Kreten van zelfbeschuldiging, pijn, vertwijfeling en opstand verebden eerst tot elegischer stemmend bevroeden, daarna tot de weer opbeurende bewustwording dat ‘die schaduw van luttel Tijd’ niet ‘dood’ te noemen is. Als Buning en De Belder langzamerhand van de teedere droefenis genazen - ‘Alle herinnering gaat stilaan henen’ bekent ons de eerste - Le Roy, zooals Achterberg, legde zich bij een afscheid niet neer. Zijn bundel ‘Vuur zingt’ vangt aan met een ‘Prelude’, waarvan de laatste verzen zijn doodsopvatting beklemtonen:

Van liefde onuitgeput en zonnelicht doorzeefd
kiest gij den dood maar sterft uw leven niet.

Hierdoor gaat zijn zang gevoelig van de gangbare doodslyriek afwijken. Luidt het in het Egidius-lied immers niet:

Egidius waer bestu bleven?
Mi lanct na di, gheselle mijn!
Du coors die doot, du liets mi tleven.

Voor Leroy vervaagt de beminde doode niet. De herinnering aan haar lichamelijkheid laat hem niet los.

Zeg mij met tepel en ontloken kraal
uws schoots de stille vlammen van de dagen

...       (Verwonnen Tijd)

Maar méér dan de zinnenvreugde, meer dan de aardsche liefde worden het moederschap van de afgestorvene, het ‘voortgegeven leven’, het cosmos, het vuur, de duur, de eeuwigheid, God het motief voor zijn gelouterd heidensch hart.

[p. 369]

Sluitsteen

 

Onkerklijk is dit hart en toch van God vervuld

 

nu het, den dood vertrouwd, in de oorspronglooze gronden

 

over de wateren vaart daar zich het licht onthult

 

waar wij voor 't eerst, onsterflijk, Bloed en God verbonden.

In zijn bundel ‘Modulaties’ herneemt Le Roy deze motieven. De tijd en de bezinning hebben de fantasieën nog meer van hun barokke pathos ontdaan. Verdriet, verlangen, klacht zijn volledig teruggedrongen door de subtiele vreugde van het steeds precieser verwoorden der emoties en intuïties. Hij krijgt perspectief op het voorbije. Hoe 't vrouw en man verging, verklaren ons:

Gewoon een mensch van goed en kwaad, haar aarzlend leven
werd zomersch broos en zacht van nacht doorweven
des werd zij bovenaardsch in 't herfstelijk begeven
in 't Leven van haar kind en 't wintersch woord de Dood...

en:

Ontwaakt in 't reegnend zonlicht der fonteinen
vond ik een huis, een taak, veel zorgen en mijn brood
vond ik een bruid, een kroost, veel droefheid en den dood...
nog blijft de navend mijner handen deinen
over de duistrende klavieren van dit land...

Vandaar zijn moduleeren. De schoonheid en de goedheid van de vrouw zijn hem te groot geweest om ze niet van Gods klaarten te blijven doorlichten. En geleidelijk gaat hij, na nog éénmaal het aardsch avontuur in een melancholische synthese te hebben gevat (Belijdenis!), in de tijdelooze eenheid op van bloed, woord en ziel, mythische symbolen.

Uit den aard der zaak hebben wij hier met een bizondere poëzie te doen. Maar ontspringt ze aan een persoonlijke ervaring, ze ontsnapt aan het gevaar der ‘inteelt’ waaraan Gerrit Achterberg tot nog toe niet ontkwam. Le Roy heeft zijn visie aan een positieve, noordsche levensbeschouwing verwijd. Zijn geval is bovenpersoonlijk, bovenaardsch, bovennatuurlijk geworden, heeft er echter over 't algemeen aan verstaanbaarheid door ingeboet. Waar zij, approximatief gesproken, door hetzelfde onderwerp zijn geïnspireerd, is mij Achterberg warmer, intenser en meer ontroerend dan Le Roy:

Waar zooveel heimwee in uw ooge' ontsliep
sinds ik, een donker woord, uit God geluid
in Zijn gebroken ster om eenheid riep

[p. 370]

 

Vaart ongeschonde' uws lichaams smalle schuit

 

en sluit uw schoot die openklaart

 

op hemelen die opgebaard

 

op hemelen die vruchtbezwaard

 

wel ooit? daar gij den tijd stort in 't geslacht

 

dat tijd- en wolkenloos zijn vuurwind jaagt

 

die liggen gaat in 't barstend zaad bij nacht

 

en zooveel heimwee in uw oogen draagt...

 

 

 

Le Roy

Uw lichaam lag voltooid van nacht,
het donker droeg gevleugeld vuur,
gevonden in uw bloed dat uur.
Twee zwarte ramen hielden wacht

dat geen geheim zich mengen zou
met dit vergaarde: vrouw en licht,
dat zich verklaarde tot gedicht
binnen der wereld morgengrauw.

Achterberg

Woord, wees mijn spiegel grondeloos
mijn eindloos mij weergalmend beeld
wees mij de ontloken stralenroos
waaruit mijn hart de vlammen teelt
die 'k uitzet in der nachten ruischend woud
dat, wààr de dood ook naderspeelt,
onsterflijk op de grenzen openblauwt.

Le Roy

Hoe zijn mij ingevallen,
met 100.000-tallen,
ontbloeiingsoogenblikken,
- als even zooveel schrikken -
van woorden, die u wekken
bij hun geboorte, u betrekken
op hun bestemming: samenschikken
tot rhythme en u overdekken
met stilte, aan het oord gelijk
waarin gij zijt, onnoemlijk.

Achterberg

[p. 371]

Weinig gedichten van Le Roy zijn in hun geheel genietbaar. Verzen als ‘Wat heeft nog zin het vuurdoorruischte graan, / waarop uw vragend aanschijn 't leed ontbladert?’ zijn te abstract, te particulier. Desondanks worden wij door de bezwarende kracht in haar geheel, door de magie van vele versregels afzonderlijk (‘Sombre Dimanche’ b.v.), meegetrokken. De ons vertrouwde symboliek der Vormen-poëzie (Le Roy onderging sterk den invloed van Verbeeck) krijgt in ‘Vuur zingt’ onvermoede inhouden; in ‘Modulaties’, waar de vorm persoonlijker, door het gedachtenspel ook meer beheerscht is, treffen ons enkele gedichten (Doodsbed, Eeuwigheid, Tweeluik, Belijdenis) die te zamen met ‘Hooglied’ uit ‘Vuur zingt’ de Nederlandsche doodslyriek op ongemeene wijze verrijken. Hier moge ‘Belijdenis’ volgen, m.i. het zuiverste dat Le Roy ooit schreef:

Wij hadden saam het leven lief
de stilten lief, de sterren en de late branden
wij hadden saam de nachten lief
de winters lief, de sneeuwen lichtwaranden
wij hadden saam de dooden lief
ons liefde lief, de haat, de smart, de schande
wij hadden saam elkander lief...
Laat mij 't gestorven lied van ons gebonden handen.

Paul de Vree