Westland. Jaargang 2

Kroniek der poëzie - x

Jan Vercammen: Repetitie. - Albe: Vlaanderen, mijn land. - Paul de Vree: Het Aardsch Bedrijf. - Henri Bruning: Heilig Verbond. - Albert Westerlinck: Aardsch en Hemelsch. - Daan Boens: De Veroveraar. (De Bladen voor de Poëzie. Steenlandt, Brussel.)

Het spreekt vanzelf, dat niet telkenmale de tien à twaalf gedichten, die De Bladen voor de Poëzie ons maandelijks aanbieden, openbaringen kunnen zijn en nog minder telkens aanleiding kunnen geven tot uitvoerige beschouwingen. De dichters, die er in aan het woord komen, kennen we zoo al een beetje, en van velen onder hen volgen de verzenbundels en -reeksen te snel op elkaar, dan dat ze ons op veel nieuws, verrassends of zelfs maar waarlijk doorleefds kunnen vergasten. Ik voor mij althans moet bekennen, dat ik deze bundeltjes steeds open zonder de minste nieuwsgierigheid. Dit om niet te zeer ontgoocheld te worden, al blij wanneer eens iets onverwachts mij treft, - zooals nr. 1 van dezen jaargang, dat ons liet kennis maken met het pril en schoon talent van Hubert van Herreweghen. Sindsdien heeft mij niets meer in dezen jaargang verrast, ook het werk van den Noord-Nederlandschen gast Henri Bruning niet, al werpt zijn vaak luchtig impressionistische poëzie wel een frissche noot te midden van de doorgaans veel zwaarder en doffer Vlaamsche klanken. Het meest heeft mij nog Daan Boens met zijn ‘Veroveraar’

[p. 46]

doen opzien, maar helaas, het was ditmaal geen blijde verrassing: hoofdschuddend heb ik mij moeten verwonderen over zooveel lichtzinnige knoeierij en zooveel onbegrijpelijk gemis van zelfcritiek. Ditmaal heeft Daan Boens mij zoowaar aan F. Wittemans doen denken, den Vlaamschen mystagoog en theosoof, die zijn esoterische visioenen in ten slotte niet veel stunteliger verzen belichaamt dan ditmaal Daan Boens. Hoe is het mogelijk, dat iemand die reeds heel zijn leven gedichten schrijft en vooral deze jongste jaren toch heeft bewezen dat hij beter kan, de Vlaamsche taal geweld durft aandoen in dier voege:

In uw bereik, dat scheen nog ongeteld,
Stond reeds de zekerheid dat ik ontstond
Uit wat niet was en toch reeds mij: omkneld.

Of ook nog zoo:

Gij zijt tot Mensch, o rechtgetrokken lijn
Van 't hart der aarde naar den geest, geleider
Voor wie reeds pijn, nog niet de staanden zijn.

De laatste regel van elk dezer beide terzinen is zoo volslagen zonder zin, dat men bijna zou geneigd zijn te gelooven, dat de zetduivel op de een of andere wijze de hand in het spel gehad heeft. Maar neen, deze welwillende veronderstelling gaat zeker niet op, want eigenlijk is de geheele cyclus een beetje navenant. Ik citeerde maar een paar regels, waarin klaarblijkelijk met de taal werd geknoeid, maar zelfs al het overige, dat ten minste syntactisch min of meer verantwoord is: mijn hemel, wat is dat allemaal! Daar moet ergens een soort van apocalyptisch visioen door Daan Boens' brein zijn gedreven, waar de organisatie van zijn geest niet op voorbereid was. Toch blijkt het hem tot poëtische ontboezemingen geprikkeld te hebben. Het gevolg is geweest een dozijn sonnetten, pijnlijke mislukkingen vol onbeholpen gestamel, getuigend van 's dichters totale machteloosheid al dat visionnaire en esoterische, dat meer tot de ideeën- dan tot de beelden-wereld behoort, dichterlijk onder woorden te brengen. Het abstracte is van nature de vijand van het poëtische en weinigen is het gegeven beide categorieën met elkaar te verzoenen. Komen er dan met geheimleer verwante problemen bij te pas, dan loopt het meestal mis: zelfs William Blake is ten slotte meer een curiosum dan een overtuigende poëtische figuur. Daan Boens, wiens talent hem zelfs niet eenmaal tot een cosmisch, laat staan esoterisch dichter heeft bestemd, vergenoege zich er liever mee zijn berustende, maar niettemin gulle levenswijsheid in rustige versjes te vertolken, zooals hij met succes in ‘Klaarten’ en in ‘Het Paard van Don Quichote’ heeft gedaan. In deze bundels kregen wij Daan Boens op zijn best. Er was daar een streven naar soberheid en eenvoud, die in zijn ‘Verover-

[p. 47]

aar’ opeens weer ver te zoeken zijn. Voor wie als ik meende, dat deze dichter nu eindelijk zijn weg had gevonden, is deze jongste reeks een ontgoocheling. Daan Boens' diepste natuur als lyricus lijkt wel ter dege onzekerheid en ongelijkheid te zijn; en: chassez le naturel, il revient au galop. Dat heeft ‘De Veroveraar’ nog eens overtuigend bewezen.

Is een te opvallende ongelijkheid zeker een gebrek en een bewijs van een nog steeds onrijp kunstenaarschap, een te groote gelijkheid aan zichzelf kan echter ook niet altijd een hoedanigheid heeten. Jan Vercammen staat als dichter zeer zeker oneindig vaster in zijn schoenen dan Daan Boens, en erkend moet worden dat zijn werk een wellicht nauwelijks opvallende, maar niettemin onmiskenbare, stijgende lijn aan den dag legt. Zijn gedichten zijn feil- en vlekloos, maar ze blijven naar mijn gevoelen al te zeer gelijkmatig. Men zou dezen dichter heusch eens willen dooreenschudden, in de hoop dat hem dan toch eens een rauwe kreet of een klinkende vloek zou ontsnappen; men zou eens iets sterker gekruids, iets energischers, mannelijkers van hem willen hooren, iets dat in u blijft natrillen en waar men eens naar terugkeert als naar iets fascineerends of beheksends. Maar dat lijkt nu eenmaal niet in Jan Vercammen's natuur te liggen. Deze natuur is bijna onveranderlijk elegisch en verdroomd en zelfs wanneer hij eens tot een ‘groteske’ komt, als in dit bundeltje ‘Repetitie’, is deze fantastiek of deze wrange grilligheid nog o zoo onschuldig van aard. Dit gemis aan gespierdheid lijkt mij de ernstigste tekortkoming van Vercammen's poëzie en is wellicht het gevolg van een wanverhouding tusschen de substantie van het gedicht en zijn verwoording. Deze dichter versifieert te gemakkelijk en zonder voldoende contrôle, niet over de taal en het vormschema, maar over den Vorm (met een hoofdletter!) d.w.z. over de adequate uitdrukking van de aandrift in de taal. De verwoording dekt niet voldoende den inhoud. Zulks geldt ook voor Paul de Vree, die daarenboven niet over de zuiverheid en rustigen eenvoud van den dichter der Drie Suite's beschikt. Paul de Vree zit m.i. verstrikt in een onprettig aestheticisme, waar zijn poëzie maar niet uit los schijnt te kunnen komen. Al deze verzen klinken zoo weinig overtuigend. Feitelijk heeft de dichter niets beleefd en heeft hij ook niets te zeggen. Toch schrijft hij een gedicht en doordat hij eigenlijk niets positiefs mee te deelen heeft roept hij alle hulpbronnen van het ambacht in om toch iets presentabels voort te brengen. Krabt men echter al het bijkomstige en overtollige weg, die vele nietszeggende woorden en die vage beelden, dan merkt men de inhoudsloosheid dezer poëzie en dat ze eigenlijk het product is van een kunstmatige aanzwengeling der poëtische krachten, die feitelijk op dat moment vrij slap, of suf of vakerig waren. Dit geldt niet enkel voor Paul de Vree's ‘Aardsch Bedrijf’ (dat vrijwel stil scheen te liggen toen hij zich inspande er een poëtische gestalte aan te geven) maar voor tal van onze huidige lyrici, die ‘meer rimen dan si weten’. Nochtans, velen hebben talent en zijn echte

[p. 48]

dichters. En ook Paul de Vree heeft talent en is een dichter, maar hij en veel anderen zouden moeten leeren geen gedichten te schrijven als ze niet waarlijk in scheppingsnood verkeeren. Ook dan nog wordt er genoeg doodgeboren: wat dan gezegd van producten, die aan geen enkelen natuurlijken drang beantwoorden? Dat wordt maakwerk, en niets anders; zooals ook de vaderlandsche gedichten van Albe, die ik op geen enkele wijze geslaagd kan achten. Hier is veel goede wil, maar niet die hartstochtelijke vlam en dit bezwerend rhythme, die het goede politieke gedicht dienen te kenmerken. Vast staat, dat we in de huidige periode van den Vlaamschen strijd geen René De Clercq hebben, die vijf en twintig jaar geleden de atmosfeer vol kruitdamp wist te spuiten. De vraag is trouwens, of de praemissen daar ditmaal toe voorhanden zijn.

Zoo lijkt mij dan, afgezien van de kleine reeks gedichten van Henri Bruning, die ongetwijfeld karakter hebben en waarop ik in verband met zijn onlangs verschenen volledig lyrisch werk hoop terug te komen, het beste van dezen jongsten oogst der Bladen voor de Poëzie, Westerlinck's cyclus ‘Aardsch en Hemelsch’ te zijn. Ofschoon ook deze gedichten niet geheel bevredigen, daar ook Westerlinck zich wat te weerstandsloos op de deining zijner maatgangen laat meevoeren, toch zijn ze de afglans van een geestelijk leven en van gemoedsaandoeningen die de aandacht weten te boeien. Op menige plaats treffen ons verzen als deze:

Hij wist niet dat er eeuwige geboden
als sterren boven onze hoofden staan

of als volgende, welhaast van een Bijbelsche grootheid getuigende bezwering:

Maak mij een mensch, die zwoegt tot hem het werk zal breken,
een uit de duizenden gesproten uit het volk,
die vechten, werken, geen verloren woorden spreken,
maar over wie Gods zegen rust als eertijd in de Wolk...

Regels als deze getuigen van een dappere ziel en van een edelmoedig dichterschap. De geheele cyclus trouwens is door-ademd van een verheven ethisch willen en een geestelijke strijdvaardigheid, zoo zeldzaam in dezen tijd en in dit land. Alleen zou ik den dichter vooralsnog even op zijn woord willen nemen en hem waarschuwen inderdaad ‘geen verloren woorden (te) spreken’. Want dat zijn gedichten nog veel aan soberheid en kernachtige beknoptheid van formuleering kunnen winnen, - deze restrictie, die vooralsnog de erkenning van zijn schoon talent moet vergezellen, houde hij mij ten goede.

Urbain van de Voorde