Westland. Jaargang 2

[p. 43]

Kantteekeningen
Gewetensonderzoek of over oorspronkelijkheid en Vlaamsche mijlpalen

Sedert Vermeylen voor de verhooging van het literair niveau hier te lande naar more brains vroeg, heeft hij unzweideutig daarmee intellectueeler intensiteit bedoeld. Vlugger dan hij vermoeden kon, werd de plus minus gelaakte achterstand door hem zelf en zijn generatie grootendeels ingehaald. Alhoewel slechts enkelen Europeesche schrijvers geworden zijn, mogen we op het geestelijk bilan der negentigers van naam fier zijn. Intellectueel zijn we nu zoo ver gevorderd - voor wat de elite betreft - dat we met een soort kinderachtige blijdschap aan het geestesleven van onzen tijd kunnen deelnemen. Langs dien kant is het na veel inspanning en lofwaardigen wil dan toch in orde gekomen. Maar als Walschap in 1927 schrijft: ‘Ik geloof dat we nog een tijdlang in importwaren zullen moeten doen, eer we in Vlaanderen de nieuwe literaire zaak met eigen productie zullen vermogen op te zetten’ dan heeft hij daar iets aangeraakt dat voor de ontwikkeling van onze literatuur, vanaf 1830, niet weg te denken valt. Wij zijn althans sedert 1920 overwegend importeurs gebleven, in taalzuiverheid, in stijlen, motieven en denkproblemen, d.w.z.: wij hebben van adaptatievermogen of Vlaamsche soepelheid blijk gegeven. We beschikken nu over more brains, uitgeverij, pers, bibliotheek en universiteit en we hebben wellicht de laatste acht jaren de kinderachtige vrees europeescher van visie te worden, waarover Du Perron het had ter gelegenheid van ‘De korte Baan’, overwonnen, maar of wij er oorspronkelijk bij gebleven zijn, dat is een andere kwestie.

Dit moet ik in verband brengen met wat wij ‘mijlpalen’ in onze literatuur zijn gaan noemen. Het is den laatsten tijd opvallend dat flagrante variaties op uitheemsche thema's, dat epigonisme van Europeesch gehalte bij ons doorgaat als werk dat de bakens verzet. Wanneer een Vlaming op de hoogte geraakt, door een vreemdeling of verwanten stamgenoot bereikt, dan mogen wij niet anders doen als applaudisseeren. Voor de Vlamingen is dat immers reeds een eer! Voor een volk van boeren, industrie-arbeiders en kleinsteedsche burgers is een beetje Europeesche allure immers uitzonderlijk! Het is eigenaardig, juist dan dat de oorspronkelijkheid het meest in twijfel kan getrokken worden, dan dat de Vlaamsche eigenaard, het ‘erdwuchsige’ het meest met de voeten getreden wordt, dan spreekt men

[p. 44]

van ‘mijlpalen’. Ik vraag mij op dit oogenblik af welke reactie zou uitgegaan zijn van Du Perron bij de lectuur van Johan Daisne's ‘De Trap van Steen en Wolken’. Schreef hij destijds niet, toen hij het over het bloemlezen had, dat hij geen grooter gebrek kende dan geen onderscheid te maken tusschen oorspronkelijkheid en epigonisme? Was zijn oordeel over Bert De Corte's debuut niet dichter bij de waarheid dan dat van de heeren Gijsen en Walschap? Het feit dat wij een roman naar Hollandsch schabloon, van Hollandsch en ander, vreemd, karakter als nieuwe Vlaamsche waarde moeten aanvaarden, stuit mij tegen de borst. Ik wil hier niet doorgaan voor een verdediger van het Vlaamsche provincialisme, al is daar wel het een en het ander over te zeggen, zie de pas verschenen studie van H. Teske. Maar moeten wij er niet op waken, dan als het Algemeen Beschaafd ons met Nederlandsch denk- en gewoonteleven in aanraking brengt, dan als de film ons vreemde elementen kennen doet, dan dat universitaire vorming ons cosmopolitisch materiaal te verwerken geeft, dat het eigene niet te loor gaat? Worden we niet te zeer weer losgeslagen? Zijn de bacillen van het dilettantisme weer niet binnengebracht? Als wij over ideeën spreken, dan kunnen wij niet bepaald over Vlaamsche ideeën gewagen. Ideeën zijn nu eenmaal algemeen goed. Maar er zijn eigenaardsche constanten die in het licht van vernieuwde en verruimende opvattingen van den Vlaamschen Europeeër of dito-cosmopoliet kunnen getuigen die wij echter niet terugvinden in met exotismen geïntoxikeerden. Daarom is Gilliams, al onderging hij vele invloeden, een nieuw geluid geweest: zijn kunst is van Vlamingschap doordrongen. Toen Vermeylen zijn formule lanceerde: ‘Wij willen Vlamingen zijn om Europeeërs te worden’, dan gaf hij uiting aan zijn politieken wensch: een nationaliteit verwerven. Of wij deze nu ooit geografisch wel of niet bezitten zullen, neemt niet weg dat ‘Vlaming zijn’ een voorwaarde blijft om aanspraak te maken op een ‘waarde’ voor ons en voor anderen.

Ik begrijp ons oploopen met de gradueele verrijkingen en aanwinsten. Wij verheugen ons over ons groeiproces. ‘De Trap van Steen en Wolken’ is nu eens geen miserabilisme meer: eindelijk geen politieke, sociale of psychologische problematiek: hier is iets hoogers bedoeld en dàt is niet te ontkennen, maar heb ik het dan zoo verkeerd voor als ik meen dat metaphysische beschouwingen niet voor de eerste maal met Daisne's boek bij ons opduiken? (Vermeylen, Van de Woestijne, Teirlinck, Brulez, Lebeau.) En is het de eerste maal, zonder een essayistisch pro domo voor platonische paradeigmata in den roman onder te brengen, dat droom en realiteit aanwezig zijn? En is Daisne's platonisme niet te zeer ‘gefantaseerd en gedacht’, d.w.z. onwaarschijnlijk, om ‘levenswaarde’ te bezitten?

Als wij Vlamingen een Morgan, Huxley, du Maurier lezen, dan vallen we niet alleen op onze knieën voor de denkkracht of het kunstenaarschap van deze menschen, maar we worden voor alles door het aristocratische, het niet beleefbare bekoord. Wij ontvluchten, we geven ons over aan die rijkemansatmosfeer en geraken onder nar-

[p. 45]

cose. Op arme menschen werkt dit gereveleerde aristocratische buiten- en binnenleven - reeds door film dichterbij gebracht - als een opium. Het is dus niet verwonderlijk dat iemand van bij ons op een moment dat opium gebruikt. Hier is de wenschdroom weer iets paradijselijk geworden, met dit onderscheid dat wat elders natuurlijk groeide - en niet alleen paradijselijk maar tragisch, algemeenmenschelijk werd - bij Daisne b.v. kunstmatig ontstond, als een marionettenspel waarbij de draden niet weggewerkt konden worden.

Ik kan onmogelijk afbreuk doen aan de verworvenheden waarvan Daisne's proza getuigt, - als ‘metaphysisch roman’ is de poging interessant, het meesterschap echter verre van bereikt! - maar ik kan den Vlaming niet genoeg wijzen op de mijlpalen die tien jaar later onder den voet worden geloopen. En over het Vlaamsche Europeeërschap mag weer eens het debat geopend. Het artikel van Prof. Evers in den ‘Brüsseler Zeitung’ van 6 Juli jl. opent daarover reeds nieuwe vergezichten.

Paul de Vree