Westland. Jaargang 1

Onwaarschijnlijkheden te koop, of hoe men een historische roman niet schrijven moet

Frans Lieder: ‘De Reine Dwaas’ (naar ‘Le Souverain Puéril). (Uitg. ‘Roya’, Brugge, 1942).

Een flinke dosis moed wordt vereischt om de lezing van dit boek tot het einde vol te houden. Meermaals slaat men het dicht, geërgerd door de menigvuldige historische spiegelbeelden, de onrijpe psychologie van den auteur en de bedenkelijke dualiteit der figuren.

‘De Reine Dwaas’ wil een historische roman zijn. Het verhaal speelt anno 1485 in Vlaanderen, bij het begin van het tijdvak der Habsburgers.

Margaretha van York, de tweede vrouw van Karel den Stoute, wil de rechten van haar geslacht op den Engelschen troon handhaven. Het Huis van York is echter uitgestorven. De laatste twee prinsen, Edward en Richard, werden in den Tower te Londen om het leven gebracht. Richard evenwel schijnt gered te zijn geworden door den

[p. 831]

beul Tyrell en door dezen naar Vlaanderen gebracht. Het is voldoende, de Gedenkschriften van Thomas More open te slaan, om te weten dat dit historisch onjuist is.

Ridder Harduyn, gehecht aan den persoon van Margaretha van York, moet op zoek naar den kleinen prins. Hij reist doorheen Vlaanderen en komt te Brugge aan op den dag dat de H. Bloedprocessie uitgaat. Deze wordt uitgeregend. De waardin van de herberg, waar Harduyn binnenvlucht, heeft een aangenomen kind en noemt hem ‘Hans Kaars’, naar heur overleden echtgenoot, dien ze beweent ‘om zijn witte handen’. Harduyn doet haar kond, zonder meer, dat hij de eerste de beste niet is, naar een kleinen prins zoekt enz. De waardin vertelt, ontroerd, dat haar Hans gaarne page zou worden, helblauwe oogen en blonde haarlokken heeft. Dàt is Richard, de prins van York! Hoe zou het anders wel kunnen?... En Harduyn voert den onbekende naar Mechelen, waar hij, door de goede zorgen van Margaretha van York, een prinselijke opvoeding geniet.

Later (1485) is Richard een flinke jongeling geworden. Hem is de Kroon van Engeland voorbestemd. Maar hij moet Hendrik VII, een Tudor, onttronen. Daar heeft hij een leger voor noodig. Ronselaars doorloopen Vlaanderen en krijgen 2000 man te been, allen ‘zeelui, ambachtslieden en, lastdragers’ (bl. 60) en toch... ‘rasechte soldaten’ (bl. 84). Dit ‘leger’ scheept zich in te Sluis.

Wij vinden Richard terug te Edinburgh, waar hij de hooggeëerde gast is van Jacob IV, koning van Schotland. Bij de ontvangst, te zijner eer ingericht, wordt aan Richard, op een enkelen avond, én de verloving én het huwelijk opgedrongen met Catharina Gordon, dochter van den graaf van Huntley (bl. 69). Richard is echter smoorlijk verliefd op Digna, dochter van Harduyn en zijn liefde wordt door haar beantwoord. Om die reden wordt zij door haar vader in een klooster opgesloten. Maar de hartstocht van Richard belet hem in geenendeele, de schoone Catharina tot zich te nemen, wier lichaam, schrik niet a.u.b., door Lieder verbeeld wordt als een ‘goddelijk mengsel van blanke melk, goudrijp fruit en koesterend licht’ (bl. 81).

De legerbenden van Richard en Jacob IV leveren en verliezen den slag bij York. Op het oogenblik waarop het gevaar dreigt, worden de Vlamingen door de Schotten in den steek gelaten. Harduyn laat zich omkoopen en levert den prins aan den Engelschen koning uit, die hem opsluit in den Tower te Londen. Catharina volgt haar ‘echtgenoot’, tracht hem tevergeefs te redden. Richard wordt tot de galg veroordeeld.

Op het moment dat de terechtstelling zal plaats grijpen op het Westminster-plein te Londen, wordt Richard gered door Engelsche edellieden, aanhangers van Margaretha, en terug naar Vlaanderen gebracht. Catharina wordt aan den voet van de galg gedood.

Richard vindt Harduyn terug bij diens slot te Herenthout, geeselt hem, samen met den philosoof Montanus, op ‘zijn achterwerk’ en krijgt Digna, zijn geliefde, weder. Hij treft haar aan in het

[p. 832]

klooster der Witte Nonnen, te Leuven. In haar kamer staat een... wieg.

Het heeft er allen schijn van dat Lieder, alvorens ‘De Reine Dwaas’ te schrijven, te rade is gegaan bij Dumas (Les Deux Dianes) of bij Orczy (The Red Pimpernel). Zijn talent is echter op verre na ontoereikend en het belangrijke onderwerp is in zijn handen een litterair misbaksel geworden. Het boek boeit niet en aan passages, waarop een grootere aandacht diende ingesteld - o.a. de H. Bloedprocessie, het avondfeest te Edinburgh, de slag bij York - worden amper enkele regels gewijd. Even ergerlijk is zijn omspringen met de feiten, waarbij hij voortdurend ‘mystificatie’ verwart met ‘mysterie’. Onbetrouwbaar zijn daarenboven de historische tafereelen en data.

Wij kunnen evenmin het verwerpelijke dualisme aanvaarden, waarbij de ‘zinnelijkheid’ in den mensch gedurig wordt uitgespeeld tegen het ‘edele’ in hem, op een wijze die vooral den nadruk op het eerste legt en wil doen voorkomen, als zou het laatste slechts een ‘vernis’ zijn. Lieder brengt ons in een sfeer van kroegen en taveernen, waar benden dronkenlappen, nota bene in gezelschap van adellijke heeren(!), tieren, brieschen, vloeken en wuft doen. Onze edele ridder Harduyn giet, te Edinburgh, ‘gansche glazen whisky en heele kannen gin’ door zijn keelgat. Later strompelt hij uit een kroeg te Herenthout en bralt een schunnig lied.

Ziehier een opmerkelijk staaltje van Lieder's dualisme, waarvan we nu eens eindelijk genoeg hebben en waarover het onnoodig is verder uit te wijden: de moeder-overste van het klooster wordt eerst gekenmerkt als een ‘fanatieke overste, die Digna geen enkele onbeschoftheid spaart’ (bl. 97) en daarna als ‘een vrouw van wie een wijdingsvollen (sic) indruk uitgaat, met dikke achterlijf, struische borsten en wassende knevels’ (bl. 169).

Het boek evolueert in historische onwaarschijnlijkheden en door de realistische uitbeelding van de subjectieve en valsche fantasie van den schrijver, schept het een immoreele psychose. En nergens, maar dan ook nergens, komen we werkelijk in contact met de natuur.

Van de vertaling, door Paul Verdhy, kunnen we zeggen, dat ze over het algemeen geslaagd is. Zijn taal is echter geenszins soepel, veeleer dor, en op sommige plaatsen neemt hij een loopje met de naamvallen.

P. Wils