Westland. Jaargang 1

[p. 818]

Een ‘Monument’ voor het Belgisch Leger

Valere Depauw: De 15e Compagnie. (A. Manteau, Brussel).

Wanneer een literatuurvriend u bij een toevallige ontmoeting die aanleiding geeft tot een kort boekenmaykt-praatje, met een schamperen grijns meedeelt, dat ‘De 15e Compagnie’ van Valère Depauw het eenige ‘groot’ prozawerk is, dat sedert maanden de persen heeft verlaten, dan geeft hij hierdoor niet alleen zijn misprijzen te kennen voor de talrijke Vlaamsche literatoren die in een onverstoorbaar heruitgeven van hun vaak vele jaren geleden verschenen werken, - die dan nog niet altijd tot hun beste behooren -, het einde van den oorlog verbeiden, vooraleer met nieuwe producten van hun thans angstvallig gebreidelde fantasie te voorschijn te komen, maar hij drukt tevens op het genoemde werk van Depauw een stempel van geringschatting, die u onwillekeurig en eenigszins onbewust in zekere mate afwijzend stemt ten opzichte van het boek, nog vóór ge met de lectuur er van zijt begonnen. Het kost soms heel wat moeite, dergelijke onberedeneerde antipathie te overwinnen, vooral wanneer ze min of meer tot ‘le bon ton’ van de literaire wereld behoort. Want hoe redeloos uitbundig het werk van Depauw in dagblad- en andere doorgaans minder kieskeurige pers bij elke gelegenheid wordt verheerlijkt, het valt niet te ontkennen, dat wie zich rekent tot wat men met een deftigen term de literaire kringen pleegt te noemen, het aan zijn stand en reputatie verplicht is, met een zeker hooghartig medelijden op dergelijke huisvlijt neer te zien. De fout die langs beide zijden wordt begaan, is deze, dat men het werk niet ziet en beoordeelt op zijn eigen, duidelijk herkenbaar niveau; dat de eenen - de meer primairen ofte eenvoudigen van geest - er van gebruik maken, nu ze eindelijk eens een Vlaamsch boek hebben gevonden waar ze niet alleen bij kunnen, maar dat ze in hun eenvoud desnoods zelf zouden kunnen geschreven hebben, om dit boek tot het nec plus ultra van de Vlaamsche literatuur te promoveeren; terwijl de anderen - de meer geëmancipeerden ofte intellectueelen - zich door deze verregaande arrogantie in hun bevoorrechte positie van literatuur-‘kenners’ bedreigd voelen, en zich in spontaan zelfverweer schrap zetten tegen deze opdringerigheid van het gepeupel, dat den tempel der muzen dreigt te ontheiligen!

Wie de balans der waarden op een verstandige manier hanteert, zal onmiddellijk inzien, dat hij hier geen goudschaaltje behoeft, maar rustig zijn soliede brugbalans kan gebruiken. En dan heeft het geen zin, te toornen of te schimpen omwille van een al te gulhartige interpretatie van Valère Depauw's literaire waarde. Men moet alleen rustig en eerlijk, en vooral zonder populariteits-afgunst, de dingen zien en zeggen zooals ze zijn. Evenmin als men musschen met patronen schiet, gaat men een schrijver van Depauw's gehalte en formaat te lijf met denzelfden canon als b.v. Streuvels of

[p. 819]

Buysse. Depauw schijnt me overigens geen enkele ambitie in die richting te voeden, en alleen aanspraak te willen maken op een hem rechtmatig toekomende breed-publieke sympathie van lezers, die na hun dagtaak of tijdens hun rit er heen, gaarne hun vermoeienis of hun tegenzin verdrijven door zich een dosis milden humor toe te dienen onder den vorm van enkele bladzijden vlot lezend proza. En hiervoor zijn ze bij Depauw alleszins aan het rechte adres.

Ook ‘De 15e Compagnie’ is een boek dat men niettegenstaande zijn volkomen gebrek aan eenige conceptie, niettegenstaande het volledig ontbreken van een centraal gegeven en bijgevolg van elke logische ontwikkeling van gebeurtenissen, waarmee een verhaal wordt opgebouwd, gaarne leest, omdat het zoo dood-eerlijk en echt is, zonder literaire trucs of hinderende uitstalling van humoristische spitsvondigheden, zonder de goedkoope middeltjes van opzettelijke hatelijk- of belachelijk-makerij van oversten, waartoe soldaten-boeken zich zoo licht leenen, vooral wanneer ze het onvolprezen Belgisch leger tot onderwerp van hun verteederingen maken! Valère Depauw heeft eenvoudig verteld hoe het er in de 15e compagnie toeging, - en alle compagnieën zijn aan elkaar gelijk -, zonder haat, zonder bitterheid, zonder giftigheid of sarcasme. Hij heeft als het ware een soort uitvoerig dagboek geschreven, in den luchtigen toonaard van iemand die goed gehumeurd is, en het leven langs den vroolijken kant bekijkt, aanvangende op het oogenblik dat de schachten binnen komen tot op den dag dat ze afzwaaien. Toevallig vallen in dezen diensttijd een paar gebeurtenissen die boven den dagelijkschen sleur uitsteken: de groote maneuvers te Spa, de kortstondige mobilisatie van 1938, de vergiftigingszaak in het kamp van Beverloo... Maar Depauw heeft deze momenten niet geëxploiteerd om zijn verhaal (het woord zegt meer dan het boek in werkelijkheid biedt) een climax of een bijzondere spanning te schenken. Ze schakelen zich in het grauw-vervelend kazerne-leven in, waarvan het boek een zeer goed beeld ophangt. Wie de zegeningen van onzen ‘troep’ aan den lijve en aan den geest heeft ondergaan, kan getuigen, dat Depauw zonder ook maar één gebeurtenis te overdrijven, zonder ook maar één figuur te chargeeren, van dit leven en zijn figuranten, - zoowel van de onvergelijkelijke Belgische piotten als van de ijverigste ijzervreters en de grootste beroepsluiaarden die elke compagnie in haar gelederen telt, - een beeld heeft opgehangen, zóó waarachtig in zijn onnoembaar botte stupiditeit, dat geen enkele parodie zou bij machte zijn om het belachelijker af te schilderen.

Voor wie in België soldaat is geweest, is ‘De 15e Compagnie’ een plezierig aandenken; voor zijn kinderen zal het reeds een document zijn.

Bert Ranke