Westland. Jaargang 1

[p. 816]

Onvoldragen en oppervlakkig

Jan Schepens: Marcel Coole. Een studie door... (Moderne Uitverij, Hoogstraten, 1942).

Albert Helman heeft in 1939 een rijpelijk te overwegen vingerwijzing neergeschreven. ‘Wij leven’, zegt hij, ‘in een haastigen en ongeduldigen tijd, waarin men al gaarne historie schrijft van debutanten, en de gedragslijn van bijvoorbeeld een dertigjarige voor heel zijn verdere leven met plezier afleidt uit een paar jeugdwerken. Er is een goedkoope manier van literaire persoonsbeschrijving en psychologische kritiek in de mode gekomen, die, onder de dichters nog meer dan onder de prozaschrijvers, stellig al verschillende jammerlijke slachtoffers gemaakt heeft. Omgekeerd tiert ook de besprekerij, het uitdeelen van pluimpjes en straffen door middel van adjectieven en adverbia, maar al te welig, en is het begrijpelijk dat ernstiger lieden er tegen opkomen, dat om wille van een enkel goed boek een schrijver tot genie geproclameerd, of vanwege een enkele mislukking voor jaren “afgeboekt” wordt.’ M.i. heeft Schepens zijn vriend Marcel Coole geen goeden dienst bewezen, vooral niet als het duidelijk wordt vanaf de verantwoording dat hij meer zichzelf dan zijn ‘slachtoffer’ op het oog heeft. We mochten uit andere bron nog vernemen dat hij zich bij de vier interessantste critici hier in Vlaanderen rekent, het is dus werkelijk niet overdreven daaruit op te maken dat eigendunk tot zijn typeerendste karakteristieken behoort. Lissens, Rutten en Ranke, de drie andere van het kwartet, zijn zeker uit ander hout gesneden: bescheidener en evenwichtiger althans, in het geheel niet meer in de puberteitsschoenen of verlate epigonisten van de dadaïsten. Dat Schepens dit maar niet inzien wil! Zijn kikkerblazerij en herrieschoppen, zijn ellebogenwerk vallen t[o]ch wat te zeer op, dan dat wij er niet eens op wijzen zouden. Of noemt hij deze ‘archaïseering’ even gelukkig als de terugkeer van Coole tot de epiek, gesteld dat deze gelukkig was?

Anthonie Donker, de wellicht wat hyperbezadigde, vatte voor enkele jaren de studie van de jongere generatie in Nederland toch heel wat voorzichtiger op. Merkte hij niet op dat ondanks enkele overtuigende resultaten de meeste jongeren nog maar in het voorportaal van den Tempel der Dichtkunst stonden? Dat, ja, de werkelijkheid in hen gevoelig natrilde, maar dat de poëzie tout court daarom nog niet verwezenlijkt werd? Sprak ook A. Marja niet ontstellend-helder over de tekorten der anecdotisch-documentaire poëzie der tusschen-twee-oorlogen-generatie? Laten wij ons dus niet vergaloppeeren. Ik ben de laatste om mij te verzetten tegen de phaenomenologische studie van onzen tijd, maar dat deze gebeuren zou op politieke of godsdienstige afstemminkjes zooals dat tegenwoordig veelal gebeurt, met het voorbijgaan van oorspronkelijkheid en betrekkelijkheid is niet te verantwoorden. Wat baat ons den lof van onze vergissingen en vooroefeningen? Wat ons interesseert is de onbe-

[p. 817]

vooroordeelde en hartstochtslooze confidentie: waar wij aan toe zijn. De taak van de phaenomenologie is het opsporen van het wezen der dingen. In hoeverre zijn we wezenlijk, al het andere is bedrieglijke schijn. De critiek vergeet veel te licht haar functie in dienst van de ‘blijvende waarde’ van het kunstwerk, hoe moeilijk dit ook is. Haastig en ongeduldig, Helman zegt het goed en duidelijk. Het is kenmerkend voor onzen onrustigen tijd. Wij brodeeren te veel op het thema van den tijd en van de heerschende mode. Wij tasten de kloven en de spitsen van onze ziel niet voldoende af: wij ontginnen onszelf niet grondig genoeg, wij zijn tevreden met het à peu prés, zoo voor den inhoud als voor den vorm. Het zij niet onze brokstukken van dichtkunst, niet onze geslaagde versregels die gelden mogen, het is de ‘verwezenlijking’ van onze eigenheid in een harmonischen samenhang van idee en compositie, van geestelijke sterkte. Dat Coole dit zelf beter weet dan zijn rechter, is bemoedigender dan diens voorbarig ‘vastleggen’ van Coole's persoonlijkheid.

Intusschen brengt ons Schepens in 't geheel niets nieuws over Coole's dichterschap. Welke zijn nu bepaald diens poëtische instelling en diens levensbeschouwing? De epiek, waarvoor hij volgens mij capituleerde, heeft, naar zijn verzen der laatste jaren getuigen, voor de lyriek plaats gemaakt. En zijn prozaïsche vormgeving evolueert m.i. gelukkig tot den niet al te metrischen deun, die het verval der huidige poëzie kenmerkt.

Dichterlijke spontaneïteit zou ik in Coole kunnen noemen, maar gepaard gaande met een vormslapte die eigen is aan te sentimenteele of opstandige inspiratie. Sympathieke gemoedswarmte doorvlaag van consterneerende constaties of rauw afreageeren, een hybris-geval, dat weer het gemis aan evenwicht voor onze generatie belicht. Dynamisme, romantisme, weerstand, weerzin, alles is aanwezig, maar, afgezien van de jeugdprestaties, blijkt ten slotte de naakte notitie sterker dan de poëzie. En toch is Coole niet onbelangrijk. Had Schepens nu ten minste het waarom van 's dichters belangstelling en evolutie verklaard, hem gesitueerd in plaats van hem los van de sociale en aesthetische stroomingen te behandelen, den nadruk gelegd op wat de ‘realiteit’ voor Coole is, maar het zijn als zoovele open vragen gebleven. In dien zin raad ik hem aan Donker's studie te lezen, of als hij ze gelezen heeft, ze bij 't schrijven der volgende dichtersstudies indachtig te zijn. Alvorens echter monografiën te schrijven is voorstudie van de sociale toestanden en de jeugdemancipatie hier in het tusschen-twee-oorlogen-Vlaanderen noodzakelijk geworden, vooral als het dichters betreft die er zich tot in hun minste verzen over uitspraken. Dit te hebben voorbijgezien is het euvel waaraan al de studies en critieken over jongeren mank gaan. Gijsen's ‘Peripathetisch Onderricht’ bv. is langs dien kant verbijsterend hol.

Paul de Vree