Westland. Jaargang 1

[p. 755]

[Nummer 9]

Documenten
Een Dichter klaagt aan

Het is geen zeldzaam verschijnsel, dat dichters en denkers, in tijden van wereldschokkende gebeurtenissen, buiten hun afzondering treden en hun waarschuwende stem verheffen, ten einde de verbijsterde breede lagen eener bevolking, wat men wel eens noemt de openbare meening, tot het bewustzijn hater moreele verantwoordelijkheden te wekken.

Indien één dichter de eenzaamheid heeft liefgehad dan is het Knut Hamsun, de schepper van ‘Pan’, ‘Victoria’, ‘Honger’, ‘Onder Herfststerren’, ‘Benoni’, ‘Rosa’, ‘Hoe het groeide’, werken waarin een genie tot uiting komt, gedragen door een mystischen oerwil, binnen de ademende eenzaamheid, eeuwigheid en oneindigheid, angstig om de geheimen van het heelal, vol argwaan tegen alles wat men beschaving noemt.

Deze groote vertegenwoordiger der neo-romantiek en het neopantheïsme heeft in een zijner zeldzame bekentenissen over zichzelf verklaard: ‘Ik behoor tot de aarde en het woud met al mijn wortelen. In de steden leef ik slechts een kunstmatig leven met cafés en geestigheden en allerlei hersenschimmen. Maar ik behoor tot de aarde. - Wat men is en wat men heeft moet men geven aan zijn land en aan zijn kinderen.’

Zijn gedicht bij Björnson's 70n verjaardag:

‘Eens zal de stomme stilte broeien
Over veld en rots en zee'n.
Alle bergen luistren, harren -
Nergens antwoord, dood verstarren.
Als het zwijgt is alles heen.’

is typisch voor zijn kosmisch aanvoelen der dingen.

Het behoort tot de ophefmakende gebeurtenissen, dat de 83jarige dichter zijn landhuis ‘Nörholmen’ heeft verlaten en de moeizaamheid eener lange reis heeft getrotseerd om op het tweede

[p. 756]

internationale Journalistenkongres te Weenen een openbare aanklacht tegen Engeland te richten.

Als hoogbejaarde man, zich niet in staat achtend voor de vertegenwoordigers der talrijke naties het woord te voeren, liet hij het den hoofdredakteur van ‘Freit Folk’ over, den tekst zijner rede voor te lezen.

‘Ik wilde slechts in allen eenvoud,’ aldus luidt het in den aanvang dezer rede, ‘als Noor, als mensch en als Germaan, een getuigenis afleggen. Ik wil mij hiermede niet om slechts één der vragen van den dag bekommeren noch de andere verzwijgen. Ik wil ze veeleer alle in één enkele vraag samenvatten en noem ze ENGELAND.

‘Ik ben tot in mijn diepste binnenste anti-Engelsch, anti-Britsch. Ik kan mij desbetreffende in het geheel niet herinneren, dat ik ooit iets anders ben geweest. Ik wil hiermede niet den schijn wekken, dat dit voor mij eenige verdienste in zich houdt. Het is mijn standpunt. Ik heb mijn heimat in mijn jonge jaren verlaten en leerde vreemde volkeren, ook de Engelschen, kennen. Ik las ook een weinig over hen, ik nam ze een weinig waar, en over dat wat ik zag, beproefde ik een weinig na te denken. Het deed mij zoo eigenaardig vreemd aan wanneer iemand aan de Engelschen boven de andere volken de voorkeur gaf. En dit was niet zoo zelden het geval, integendeel, het was veeleer de regel, in het bijzonder wanneer ik met zeelieden te doen had. Ik begreep deze opvatting niet. Ik, voor mijn part, heb nooit onvriendelijker menschen dan de Engelschen ontmoet. Zij zijn zoo met zichzelf ingenomen, zoo hoogmoedig en afwijzend.

‘Later, toen ik volwassen en weder tehuis was, dan moest ik ondervinden, dat het grootste deel mijner landslieden de Engelschen meer dan welk volk ook in Europa hoogschatten. Kunnen mijne lieve landslieden dan niet lezen en kunnen zij niet denken? Stellig, wij hebben scholen gehad en boeken. Wij zijn in de gelegenheid geweest de Britten zelf, hun geschiedenis en hun bloedige zegepralen over de gansche wereld te leeren kennen, en toch hebben wij ze dan toch immer weer in ons hart opgenomen. Kan men dit verklaren? Is dit te begrijpen?

‘Niet ons alleen gaat het zoo. Frankrijk en vele andere landen zijn in dezelfde opvatting opgegaan. Zij is als een plaag onder de menschen gevaren. Ik ben er vast van overtuigd, dat daar niet iets wonderbaars mede verbonden is. Het is niets zeldzaams,

[p. 757]

dat de volken er zich aan gewend hebben zich op Engeland te steunen, dit is slechts een gevolg der Engelsche politiek en der Engelsche houding. Engeland heeft de gemoederen der volken gekleurd en vervalscht, heeft hun zintuigen afgestompt en ze blind gemaakt. In den loop der eeuwen heeft Engeland het verstaan zich door zwendel hoe langer hoe meer het geloof en het vertrouwen der menschen te verwerven, en weliswaar in schreeuwende tegenstelling tot hun eigen ervaringen en in tegenstelling met datgene, wat deze menschen met hun eigen oogen gezien hebben Dit is het onverborgen geheim der politiek van Albion, dit is door en door deze verraderlijke vermenging van gouden beloften en dwang, van huichelachtige godsvrees en neerknuppelen, van Secret Service, geweld en moord.

‘Wie kon zoo sterke machten weerstaan? Mijn arm, eigen land kon het niet, en andere landen konden het ook niet. Men zie naar Frankrijk. Er is geen land, dat in den loop der eeuwen meer reden heeft gehad op zijn hoede te zijn voor Engelsche samenwerking en voor de zoogenaamde Engelsche vriendschap. Napoleon heeft dit zeker ingezien, ja, hij heeft het ingezien maar moest hij heden zijn land weerzien, nadat het de verwoestingen door de Engelsche politiek heeft geleden. Zijn generalen, zijn troepen staan in Engelschen dienst. Hoe zal dit eindigen? Wij weten het niet.

‘Eén land is er, dat het vergif der Engelsche politiek weerstond, een groot en machtig land: Duitschland. Maar juist deze grootheid en macht wekte bij Albion een doodelijk ongenoegen.’

Hierop schilderde de dichter den toestand van Duitschland vóór en na den eersten wereldoorlog. Hij vervolgde:

‘Toen begon voor Duitschland de tijd van het nationaalsocialisme, dat leven en beroering en opgang op alle gebied bracht. Het was een openbaring, een wonder van wil en Germaansche kracht. Adolf Hitler was de Führer. Om echter bij ons onderwerp te blijven: Engeland kon deze opstanding van Duitschland niet dulden. Het moest weer een oorlog hebben. Hitler deed zoovele tegemoetkomingen als maar mogelijk was. Hij verlangde slechts één kleine toegeving, hij verlangde slechts een doorgang, een rijweg in een Duitsch stuk land, dat afgezonderd lag. Maar Engeland wilde den oorlog.’

Na te hebben vastgesteld, dat het eeuwenoude spel van Engeland herbegon, besluit Knut Hamsun:

[p. 758]

‘Engeland wilde den oorlog en Hitler trok het zwaard. Hij was een kruisvaarder, een hervormer. Hij wilde een nieuwen tijd, wilde alle landen een nieuw leven schenken, wilde duurzame eendracht onder de volken ten voordeele van ieder land. Dit was zijn wil. En hij arbeidde niet vergeefs. Volken en naties sloten zich bij hem aan en kampten en zegepraalden, Dit hebben wij nu dag aan dag en jaar aan jaar beleefd. Hier staat nu Adolf Hitler, deze man, die stuk aan stuk de wereld omgekneed heeft en haar nu een totaal nieuw aangezicht geeft. Hij zal slagen. Zijn kampgenoot Mussolini staat hem met Italië ter zijde en hetzelfde doet de kern der Europeesche vastelandmachten. Zij zullen gezamenlijk slagen. En dan is de oorlog voorbij.

‘Mijn geloof en mijn getuigenis, die ik hier belijd, luiden echter: Engeland moet op de knieën! Het volstaat niet de bolsjevisten en de Yankees te overwinnen. Engeland moet overwonnen worden, anders komt er geen vrede op aarde. Dit heb ik niet in de sterren gelezen. Ik leg mijn opvatting datgene ten grondslag, dat ik aan Engelsche verhoudingen en handelwijze in de geheele wereld beleefd heb. Ook mijn eigen, afgelegen heimat heeft van geslacht tot geslacht Engelands macht en machtmisbruik kunnen ervaren. Men denke slechts aan de duimschroeven, die men onzen handel had aangelegd en aan het geweld, dat men op onze zeevaart heeft uitgeoefend. Ja, zelfs de inwerking van den Secret Service hebben wij binnen onze eigen vier wanden beleefd. Alles hebben wij mogen beleven. Neen, in de sterren heb ik het vast niet gelezen, maar ik geloof in een lang leven tot het inzicht te zijn gekomen, dat het grootste deel aller onlusten, aller nooden, aller verdrukkingen, aller woordbreuken, aller gewelddaden en aller internationale twisten uit de Engelsche bron vloeien. Zelfs de huidige oorlog en al het ongeluk, dat hij over de wereld brengt, hebben wij Engeland te danken. Engeland is de oorsprong. Engeland moet op de knieën.’

Hebben de Britten eraan gehouden het vernietigend oordeel van Knut Hamsun zoo spoedig mogelijk te bevestigen? In ieder geval is het antwoord bijna onmiddellijk gekomen, een antwoord dat ons met ontzetting vervult. Het luidt: De oude stad Keulen, een brandende zwavelpoel, de Dom onherstelbaar getroffen!

Herman van Puymbrouck