Westland. Jaargang 1

Een Allegorie op het Geluksprobleem

Kamiel van Baelen: De oude Symphonie van ons Hart. (De Kinkhoren, Brugge.)

De jonge Brugsche uitgeverij ‘De Kinkhoren’ heeft haar romanreeks, die den veel beteekenenden naam ‘De Korenaren’ draagt, ingezet op een wijze die nu precies niet van aard is, om onvoorwaardelijk vertrouwen in te boezemen ten overstaan van alle nieuwe literaire producten die hetzelfde fabrieksmerk dragen. ‘Geen tweede Maal’, het eerste nummer in de reeks, is het slechtst geschreven boek dat André Demedts ooit heeft gepubliceerd, en Jos Van Rooy's ‘Vader en Zoon’ dat daar op volgde, kon wel onder meer dan één opzicht als een beloftevol debuut worden beschouwd, maar was als totale prestatie en zonder verzachtende omstandigheden in aanmerking te nemen, te onevenwichtig en fragmentarisch te onwaarachtig, om op een duurzame belangstelling aanspraak te kunnen maken. Het is een natuurlijk verschijnsel, dat men na dergelijke voorgaanden, niet zonder eenige behoedzaamheid de lectuur van een derde ‘Korenaartje’ aanvat, vooral wanneer het wordt aangeboden onder een zoo plomp geteekend omslag als dit van ‘De oude Symphonie van ons Hart’, en wanneer de schrijver er van tot de totaal onbekenden behoort in wat men met een emphatische uitdrukking ‘de wereld der letteren’ pleegt te noemen.

Aangaande de identiteit van den auteur, helpt de uitgever ons vlug uit den nood door middel van een inliggend ‘curriculum vitae’, waaruit we leeren, dat Kamiel, Frans, Jan, Albert Van Baelen geboren werd te Turnhout op 15 Augustus 1915, aldaar lagere school liep en zijn Grieksch-Latijnsche Humaniora deed, twee jaar Wijsbegeerte studeerde, nadien leeraar, huisleeraar en privaatleeraar werd, en vooral als huisleeraar de gelegenheid kreeg te reizen, te le-

[p. 747]

zen en te studeeren; verder dat hij zich vooral interesseert aan Kunst en Wijsbegeerte, en ten slotte, dat hij lid is van de Vereeniging van Kempische schrijvers, - waaraan men zich bij de lectuur van dit boek allerminst verwachten zou.

‘De oude Symphonie van ons Hart’ is inderdaad een zoo weinig aan eenige plaats gebonden verhaal, dat men het gelijk in welke stad van gelijk welk land situeeren kan, of beter: dat men het, zooals een sprookje, eigenlijk heelemaal nergens situeeren kan, tenzij in een ingebeeld synthetisch decor, waaruit elke plaatselijke kleur angstvallig werd geweerd. De allegorische opzet van dit boek vraagt trouwens geen locale kleur, hoogstens een terloops aanstippen van de plaats der handeling. Evenmin heeft de schrijver het noodig geoordeeld, aandacht te verleenen aan de karakterteekening zijner personages, met uitzondering van Lou Anders' derde reïncarnatie, nl. als privaatdocent, waarvan hij een scherp geobserveerd psychologisch beeld teekent. Doch alles bij mekaar is ‘De oude Symphonie van ons Hart’ een verstandelijke constructie, met koel beheerschte, doch levendige intelligentie geschreven, waarvan echter weinig bijblijft, omdat de fantastiek uitsluitend hersenwerk is, en het hart er geen aandeel in heeft. Ziehier de heele dwaze geschiedenis.

Een jonge man, corrector bij een groot uitgeversbedrijf, koestert trouwplannen, krijgt echter opzeg, is bijgevolg diep ongelukkig en wil er een eind aan maken. Hij wordt weerhouden door den Joodschen professor Buerbaum, die hem er toe overhaalt zich langs operatieven weg een ander hart onder de ribben te laten steken, wat hem bovendien een aanvangskapitaal van 100.000 fr. opbrengt. Vermits dit hart eens een groot zakenman toebehoorde, die blijkbaar evenmin gelukkig was en het daarom voor een ander heeft omgeruild, vinden we Lou Anders terug als kapitalist, die met zijn geld de heele wereld naar zijn grillen dwingen kan. Alleen... de liefde laat zich niet afkoopen. Dit gemis drijft hem terug naar den professor, die hem deze maal het hart van een zorgeloozen zwerver inent. Doch ook in deze gedaante ontvliedt hem het geluk, en nu wordt het een rustelooze jacht. Achtereenvolgens draagt Lou Anders het hart in den boezem van een privaatdocent, van een krankzinnige, en van een viveur. Alles vergeefsch. Zijn laatste hart zal er een van chroomstaal zijn. De operatie lukt, het hart slaat, maar de patiënt is dood. Ten slotte blijkt dat Lou Anders, die rusteloos het geluk zocht, eigenlijk een Godzoeker is geweest. Hij zal met een dienst en in gewijde aarde worden begraven...

Kamiel Van Baelen heeft aldus aan zijn boek een diepere gedachte ten grondslag willen leggen, dan men onmiddellijk uit de lectuur afleiden kan. Dat deze gedachte zich niet onafwendbaar, zij het dan onuitgesproken of zelfs onbewust, doorheen het verhaal aan den lezer opdringt, vindt m.i. zijn oorzaak in wat ik reeds noemde: een teveel aan intelligentie tegenover een tekort aan hart. Van Baelen heeft zijn thema behandeld met een Noord-Nederlandsche schranderheid, - ook zijn taal draagt trouwens sporen van beïn-

[p. 748]

vloeding door een boven-Moerdijksch jargon -, die elke literaire schepping herleidt tot een verstandelijke Spielerei, tot een ‘prestatatie’ waarvan men veelal de ‘knapheid’ loven kan, maar waarin men niet den hartslag voelt van een levend mensch, die met elk boek een stuk van zich zelf wegschenkt. Een dergelijke consequent cerebrale sublimeering van gevoelens is bij een acht en twintigjarige in Vlaanderen zoo zeldzaam en ongewoon, dat men geneigd zou zijn, van een merkwaardig verschijnsel te spreken, indien dit verschijnsel zelf niet zoo weinig hoopgevend was voor een gezonde evolutie van onze literatuur. Wie zich overigens thans nog zoo hardnekkig en uitsluitend vastklampt aan het strikt persoonlijk geluksprobleem, toont hierdoor aan, dat hij nog steeds verankerd ligt in een eng individualistische denk- en gevoelssfeer, en dat hij den roep van dezen tijd niet heeft gehoord. Want het geluk van den enkeling ligt uitsluitend in het overwinnen van het zich zelf zoekende IK, en in het dienstbaar maken er van, mét al zijn individueele eigenschappen en vermogens, aan de gemeenschap. Deze mogelijkheid heeft Kamiel Van Baelen bij de conceptie van zijn boek blijkbaar niet overwogen.

Ik zou dezen jongen auteur onrecht doen, moest ik het hierbij laten. Het beste compliment waarmee ik deze bespreking sluiten kan is het volgende: wanneer men het trucje, - de verwisseling der harten nl. -, eenmaal doorheeft, en men heeft het schematische van den opzet doorzien, en men ergert zich bovendien af en toe aan de afstandsche behandeling, - dan staat men er zelf verbaasd over, dat men niettegenstaande dit alles tóch dit boek verder leest tot het einde toe, - ik zal niet zeggen geboeid, maar in ieder geval geamuseerd. En dat is niet te danken aan het verloop van dit harten-avontuur, maar uitsluitend aan het feit dat Van Baelen uitstekend schrijft: in luchtigen toonaard en zwierig tempo, zonder zwaarwichtigheid of hinderende nadrukkelijkheid zijn vaak scherpe psychologische notaties of verrassende observaties uitstrooiend, blijk gevend van cultuur en intelligentie. Nu in Vlaanderen de analfabeten met veel misbaar van holle woorden en smartelijk verwrongen zinnen, het literair forum stormerderhand pogen in te nemen om er de wansmakelijke producten van hun waanzinnige zelfmisleiding zelfgenoegzaam uit te stallen, zijn deze kwaliteiten op zich zelf reeds de moeite waard, om er de aandacht voor te vragen, en om een motie van vertrouwen uit te lokken ten opzichte van Kamiel Van Baelen's verdere schrijversloopbaan.

Bert Ranke