Westland. Jaargang 1

Een bundel Strijdgedichten

Blanka Gijselen: Zangen voor mijn land. (Steenlandt, 1942).

In nr. 6 eerste jaargang van Westland behandelde Paul de Vree het probleem: De behoefte aan poëzie. In zijn bijdrage betoogde hij, dat het groote publiek geen behoefte heeft aan poëzie, hij legde den vinger op de wonde en wees den eenigen weg, die naar een verbetering van dezen toestand kan leiden. Het probleem in casu werd reeds ontelbare malen aangesneden. Wij kunnen ons nog herinneren, hoe in 1922 door ‘The Chap Book’ een enquête werd uitgeschreven, waarin de volgende vragen werden gesteld: Is de poëzie volgens uw meening een noodzakelijkheid voor den modernen mensch? Welke bepaalde functies heeft de poëzie, onderscheiden van andere vormen der literatuur in het moderne leven? Meent gij, dat er eenige kans bestaat, dat verzen vervangen zullen worden door proza, zooals de verhalende poëzie thans wel vervangen is door den roman en de ballade door het krantenbericht?

Natuurlijk waren de negen en twintig antwoorden opvallend tegenstrijdig. Sommigen beweerden, dat de hedendaagsche mensch te veel werkelijkheidszin heeft om zich nog in poëtische verbeeldingen te verliezen. Anderen, zooals T.S. Eliot en J.G. Fletcher antwoordden parmantig, dat de poëzie voor enkele menschen uit alle tijden onontbeerlijk zou blijven, eenerzijds omdat het bestaan van een nieuwe menschensoort, de moderne, door hen hartsgrondig wordt geloochend, anderzijds omdat er altijd enkelingen geweest zijn en zullen blijven, die in de dichtkunst een waarde zoeken en vinden, die nergens elders wordt aangetroffen.

Het ligt niet in onze bedoeling zwaartillende beschouwingen vast te knoopen aan deze traditioneele problemen. Doch het is misschien niet slecht in verband met het bovenvermelde de kansen van de poëzie in de toekomst na te gaan. De weg, dien Paul de Vree in het aangehaalde artikel aanwijst, kan zeker de belangstelling voor de poëzie doen toenemen. De gedachte echter aan een Vlaamsche volk, dat als in zijn geheel de poëzie zou leeren genieten en liefhebben, lijkt ons a priori reeds een schoone utopie. Waar, zooals in het noorden,

[p. 743]

mythen en legenden nog een rol spelen, waar de mensch alleszins dichter bij zijn oorsprong en bij de natuur gebleven is, zou - in abstracto - een dergelijk resultaat kunnen bereikt worden. Ons ontbreken de noodige atmosfeer en de gesteltenis. Schlegel stelde als conditio sine qua non voor alle poëzie: mythische, heidensche of christelijke symbolen. Deze moeten niet slechts in het versterkte bewustzijn van de dichters leven, ook in het volk moeten zij een functie vervullen. Dit laatste is bij ons niet meer het geval. Natuurlijk mag deze vaststelling niet leiden tot defaitisme op het gebied van de opleiding en de introductie. Dààr wacht nog een onafzienbaar missieveld. Wij durven echter beweren, dat de kosmisch-affectieve, de zuiver-intro-spectieve, de individualistisch ingestelde poëzie, die voor enkele decennia toppunten bereikte in de neo-romantiek en in het geslacht van l'art pour l'art, nooit het groote publiek zal bereiken en desniettemin door geen enkel tijdsgebeuren zal gediscrediteerd worden. Wat Guido Eeckels in zijn kroniek Les lettres flamandes (Le nouveau Journal dd. 8-1-43) als inleiding tot een studie over de persoonlijkheid van Herwig Hensen schreef, is o.i. ontegensprekelijk waar.

Heel anders is het gesteld met de strijdpoëzie, de poëzie van een welbepaald tijdstip. Waar deze ten zeerste met de gebeurende dingen verbonden blijft en gespijsd wordt aan de actualiteiten, aan de verscherpte geestesactie en ook aan de gevoelssprongen van het menschelijk hart, beweegt zij zich op een vlak, dat ipso facto een grooter auditorium kan dragen. Hoe meer verheven en grootsch de actualiteiten blijken te zijn, hoe gemakkelijker symbolen weer levend kunnen worden. Deze scheppen dan de gepaste atmosfeer, waarin, naast het onvermijdelijke holle woordengerammel en het potsierlijke wapengekletter van de onuitroeibare vrijbuiters en dilettanten, de echte poëzie kan ontstaan.

Elke poëzie blijkt ten slotte toch gelouterde menschelijkheid.

Dit is het geval met den bundel, dien wij vandaag te bespreken hebben.

Blanka Gijselen was ons bekend als de bij uitstek vrouwelijke en lyrische dichteres, die in sommige verzen de evocatie van kosmische gevoelens vermocht te bereiken. Na de dronkenschap van ‘Door roode vuur’ werd zij de trotsche weelderige vrouw, ‘De eeuwige Eva’, de incarnatie van ‘das ewig weibliche’. Het schoone wreede leven leidde haar naar het ‘Heimwee, Asch der branden’. Zware tormenten hebben haar gezuiverd als geroot vlas en haar talent van allen rococo ontdaan. De bundel, die hier voor ons ligt, bevat enkele van de meest gedegen en eerlijkste strijdgedichten, die in dezen chaotischen tijd van ‘Umwertung aller Werte’ werden geschreven. Door sommige verzen schrijnt nog het persoonlijke leed in al zijn naakte schamelheid. De hoofdaccenten van deze poëtische bezinningen en deze van fanatisme doorgloeide bezweringen klinken vol, hard en onvermurwbaar als het leven zelf. Langzaam maar zeker worstelt deze dichteres zich los uit den greep van haar eigen wee,

[p. 744]

zij ontvlucht den fatalen kring, waarin de eigen nooddruften haar pramend achtervolgen en... bespringen, zij schrijdt naar het Licht, dat haar intellectueele vermogens ongenadig verzengt en waartegen zoovele hebbelijkheden zich wanhopig teweerstellen in de halve duisternis van het onderbewustzijn.

Het geval van Blanka Gijselen is typisch en verheugend voor onze generatie. De continuiteit werd door deze dichteres nergens moedwillig gebroken. De evolutie volgt haar strengen en onverbiddelijken logos binnen de bedding van een langzamen en moeizamen opgang naar een zuivere volgroeide gemeenschapskunst.

In het eerste gedicht geeft zij, in een reeds beheerschten vorm maar gedragen op een bewogen rhythme, uitdrukking aan haar smart om het verlies van haar zoontje. Naar het einde toe verzwakt de ‘self-control’ om in het laatste kwatrijn met zijn harde mannelijke rijmen in een specifiek-vrouwelijke overgave het lot moedig te aanvaarden.

Maar dit gebaar, waarmee 'k door u mijn kind bestreel
en héél 't onaangerande van mijn smart
en deze dappre zang die mijne tranen tart,
ze zijn, o Vlaanderen, mijn schamel, eerlijk deel...

De gedichten samengebracht in den cyclus ‘De Roep’ zijn op één na alle van een aangrijpende actueele beteekenis. Zeer zelden slechts wordt de schoone intuitie geweld aangedaan.

Steeds op en top vrouwelijk maar van een wondere poëtische vormkracht, een zuivere visie en een stille heldhaftigheid zijn de volgende versregels:

Toen werd haar deel dit bovenaardsch ervaren:
zij schouwde 't beeld der vrouw in pijn en vruchtbaarheid
die bloedend d'aarde voedt in bloeien en in baren
en de geslachten bindt voor tijd en eeuwigheid...

Het gedicht ‘Land van mijn hart’ getuigt van een groote spankracht, van een onverzettelijk geloof in de germaansche lotsbestemming van Vlaanderen spijts alle tweespalten. Door het sterk gescandeerd rhythme dreunt het programma, de zware opdracht. Profetisch klinken de laatste woorden.

Land van mijn hart, o land van mijn smart,
waar onwil verstrikt wat inzicht ontwart,
waar velen, gedreven door eender gevoel
elkander bekampen tot hetzelfde doel...

Land van mijn trots, o land van mijn spijt
dat in rijpheid ontbloeit en in dorheid versplijt...
dat zijn dooden vereert en zijn helden gedenkt
maar zijn smet in het bloed van zijn martelaars drenkt...

Land van mijn roemen, land van mijn nood,
door uw bastaards verkocht, door uw offeraars groot,

[p. 745]

 

door het werk uwer kunstenaars eeuwig beroemd,

 

door kortzichtigheid altijd tot grenzen gedoemd...

 

 

 

Land van mijn liefde, land van mijn smaad,

 

nimmer bekwaam tot d'eendrachtige daad,

 

maak op de banen der tweespalt rechtsom,

 

bedenk van den inzet d'ontzettende som.

 

 

 

Land van mijn hart... o volk van mijn taal:

 

het uur uwer redding slaat geen tweede maal

 

Gij wordt als een pand van Germanje herboren

 

of vloeit in de neevlende wereld verloren...

Nieuwe mythische symbolen worden hier losgeslagen uit de oude rots van ons Germaansch bewustzijn. Daarom bereiken sommige dezer gedichten de hoogvlakten der groote poëzie en kunnen enkele den tijd trotseeren, zooals dat met weinige strijdverzen van René Declercq gebeurde.

Zoo gezien worden de woorden, die Goethe tot Eckermann richtte, nogmaals bewaarheid: ‘Aber es müssen alle Gelegenheitsgedichte sein, dass heisst, die Wirklichkeit muss die Veranlassung und den Stoff dazu hergeben.’

Deze gedichten kunnen een ruimer auditorium bereiken, juist omdat zij daarop zijn aangewezen en ondanks alle vakmanschap en ambachtelijkheid recht op hun doel afgaan, ja soms onthutsen door hun rauw realisme. Expliciet en onverschrokken legt de dichteres haar hart bloot in het laatste gedicht. Het klinkt haast als de bange belijdenis van een kind, dat nog twijfelt omtrent het oordeel van den strengen vader. Maar het einde is een blijde intuïtieve zekerheid.

Hoe luttel weten wij, die onze droomen snoeren
tot zangen in kadans van klanken en van maat,
of ons verwoord gevoel uw bloed vermag t' ontroeren...
de massa blijft een ziel met onbepaald gelaat...

En toch... indien ik wist dat één mijn zang mocht baten
tot troost in nood of dood, tot hefboom naar de daad
tot richting voor zijn wil, tot taaiheid voor zijn haten,
dan heeft mijn geest bereid het rijpen van uw zaad...

Dan ben ik trotsch, mijn Volk, voor u te mogen schrijven
en weet geen beter deel dan kunstenaar te zijn
om, los van 't eigen lot, in eeuwigheid te blijven
het koren voor uw brood, de druiven voor uw wijn.

Er werd reeds gewezen op het feit, dat Blanka Gijselen met haar strijdgedichten een daad stelde, die vele mannen beschaamt. Niet alleen daarom verheugt ons het verschijnen van dezen bundel. Waar zij aanvankelijk gebukt ging onder de fascinatie, de dronken rhythmen en gevangen was in het zware betooverende cellogeluid van

[p. 746]

‘den moeden edelman van Zwijnaarde’, heeft zij lang en geduldig aan haar persoonlijkheid gearbeid, tot zij zelfstandig en vrij haar eigen lied kon zingen. Het wreede leven is haar bij deze taak maar al te behulpzaam geweest.

Juist omdat zij een vrouw is klinken haar verzen zoo hartstochtelijk. Voor onze poëzie beteekent ‘Zangen voor mijn land’ een niet te onderschatten aanwinst. Schaduwvlekken als enkele luttele toegevingen aan het rijm, een dichterlijke vrijheid, een taalfout, die ook wel aan het vertrouwde zetduiveltje kan te wijten zijn, enkele hiaten, af en toe een losbandig vers of een prozaïsche zet, doen aan dit feit heelemaal niets af. Verschillende Vlaamsche dichters hebben reeds strijdgedichten geschreven, niet altijd met het gewenschte succes.

Wij hadden niet durven hopen zoo vroeg, na amper drie jaar, échte levende strijdpoëzie te zien ontspringen.

Het woord is vleesch geworden.

Jan van den Weghe