Westland. Jaargang 1

Van Vrijheidskamp tot Koopmansstaat

Hans de Vries: De Nederlandsche Opstand. (De Mijlpaal, Soest, 1942). - Een Nederlander: Voor Vrijheid en Recht. (Zonneveld, Soest).

Met den ‘Nederlandschen Opstand’ bedoelt Hans de Vries de opstandige beweging die, in 1566 werkelijk aanvangend, haar beslag kreeg in 1648 door den vrede van Munster en waardoor in feite aan de Nederlandsche gemeenschap een staatkundige bestemming werd gegeven, die haar wel van den oorspronkelijken levensweg heeft afgedreven. Terecht breekt schrijver, zich aansluitend bij de meening van Treitschke en Steding, een lans ten gunste van de studie der politieke geschiedenis die al te veel wordt vemalatigd in het voordeel van kunsthistorische beschouwingen. Hij had als partner in dit protest zeker den Nederlandschen historicus Colenbrander kunnen aanhalen.

Dat de Nederlanden in de 16e eeuw dezen opstand hebben gekend, hangt ontegenzeggelijk vast met de voorgebeurtenissen, vooral met het bedrijf van de Boergondische hertogen in de Nederlanden: er groeide door hun beleid een gebied van absolutisme, dat een der oorzaken is geweest van den opstand.

De Nederlandsche adel leefde verwijderd van het volk en stond naast de vorsten. Alleen de lagere adel kent de volksche ziel. De kerkhervorming bracht in de Nederlanden den geest van Luther, maar nog veel sterker den geest van Calvinus, en met Calvinus ging de leiding der volksgemeenschap, in 't bijzonder der handwerkers, over in de handen van een reeks fanatici, menschen, verteerd door een sterken wil, en geleid door een onwrikbare overtuiging.

Het is overbodig hier het verloop der gebeurtenissen, die schrijver bondig en duidelijk aanhaalt, te volgen. Het gemis aan Nederlandsche eenheid had tot gevolg dat dit verweer en dit verzet niet den vorm kregen van een nationaal beleven en in den aanvang geen politieke gestalte schonken aan deze gebeurtenissen. Van lieverlede bracht het gebeuren met zich mede het terug ontwaken van het particularisme dezer gewesten, waaraan de Boergondische eenmaking geen einde had gesteld. Als later de opstand nog alleen het Noorden betreft, als de Nederlandsche republiek ontstaat, dan gaat de staatkundige leiding over in handen van de kooplieden, meegetrokken in den wereldhandel, die hun politiek evenwel alleen door hun economisch belang lieten leiden. Nooit hebben zij de geo-politieke situatie, noch de algemeene plaats van de republiek in de Europeesche politiek in overweging genomen. Zij stonden niet in

[p. 654]

de volksche gemeenschap en bestendigden tweespalt tusschen volk en patriciaat. Zij lokten Nederland mede in de politiek van de Engelsche hegemonie waarvan zij trouwens zelf het slachtoffer zouden zijn en scheidden de republiek der Vereenigde Nederlanden uit de gemeenschap der Europeesche vastelandsgebieden.

In deze beteekenis gezien was de opstand van 1566 negatief en bouwde hij geen duurzame politieke ordening op. Geen staat is ontstaan, gebouwd op de oerkracht van de Noord-West-Europeesche gemeenschap, doch slechts een handelsmaatschappij van groot-kapitalisten. Misschien had de schrijver als epiloog kunnen aantoonen hoe deze strakke houding van den Nederlandschen koopmansgeest een Nederland gebouwd heeft, dat ook thans hiervan nog de duidelijke merkmalen draagt en er niet in geslaagd is zich uit deze koopmansmacht los te rukken.

Dit wordt klaar aangetoond in de kleine brochure ‘Voor Vrijheid en Recht’, waarin door een Nederlander den weg wordt gewezen aan zijn landgenooten, den weg voor de toekomst die alleen aan het Nederlandsche volk nog eenig heil kan brengen. Schrijver geeft een bondig overzicht van het geschiedkundig gebeuren, vooral sedert de 16e en 17e eeuwen. Een stel van kapitalistische regenten heeft de Nederlandsche republiek alleen met het oog op haar rijkdommen geleid. Zoo verstarde de dadendrang van het Nederlandsche volk dat nochtans eens tot voorbeeld diende voor zoovele andere volkeren. Het egoïsme van deze geldzuchtige kaste eenerzijds, het kunstmatig opgeroepen en bestendigde particularisme anderzijds belette den groei van een volksche Nederlandsche gemeenschap. Na 1815 is hieraan niets gewijzigd geworden. Andere namen alleen kwamen aan de beurt, maar de geest bleef. In de plaats der oude regenten kwamen industrieheeren, hooge handelslui en partijbonzen. In de plaats van het geografisch particularisme kwam nu de splitsing van het volk in klassen, een splitsing die kunstmatig werd opgedreven. Het woord democratie was slechts een term die in andere vormen den vreeselijken achterstand van Nederland bestendigde, en den teruggang van Nederlands grootheid tot een feit maakte. Nederland had zich bovendien in den loop der eeuwen naar Engeland en naar Amerika georiënteerd. Het maakte derhalve de krisis mee door, die deze landen na den wereldoorlog kenden, had het voorrecht betrokken te zijn in de kapitalistische parodie van den goudvoorraad en moest na de financieele verbondenheid met deze mogendheden ook de diplomatische leiding ervan erkennen. Zoo werd Engeland een hefboom voor de democratische staten tegen het nationaalsocialistische Duitschland, waarin de arbeid en niet het goud als koning troonde.

Nederland staat nu aan den tweesprong: of angstig wachten op het herstel van de oude verhoudingen, waardoor de Nederlandsche volksgemeenschap vernietigd wordt, of de gelegenheid aangrijpen

[p. 655]

die zich biedt tot gezondmaking van den Nederlandschen volksgeest, in samenwerking met Duitschland zich inschakelen in de Europeesche gemeenschap van den arbeid en aldus den strijd voor vrijheid en recht voleinden.

Deze begrippen zijn in een klare taal uitgedrukt en met een dialektiek die een propagandistische bezieling aanwijst.

Prof. Dr. Rob. van Roosbroeck