Westland. Jaargang 1

De Moeder in de Vlaamsche Lyriek

Juliaan Haest: Vlaamsche Moederlyriek. (Die Poorte, 1942).

De bloemlezing van Vlaamsche moedergedichten die Juliaan Haest ons biedt onder den titel ‘Vlaamsche Moederlyriek’ zal voor velen een gids zijn, en voor degenen die meer met deze lyriek vertrouwd zijn is het een betrouwbare greep uit het beste dat op dit gebied door de eeuwen werd geschonken.

De verzen staan onder vier hoofdingen ingedeeld: ‘Hart en Haard’, ‘Schalm van Tijd’, ‘Fonteine, Moeder’, ‘Zorg en Zon’.

Hoewel de keuze van sommige gedichten, b.v. ‘Hoe slaapt gij, Engel’ van Hilda Ram, ‘Abel dood gevonden’ van Dosfel en ‘Het Graf mijner Moeder’ van Ledeganck, vol sentimentaliteit en rhetoriek, mij minder gelukkig toeschijnt, en ik het anderzijds spijtig vind dat de bloemlezer het gedicht ‘Moeder’ van R. Herreman niet opnam, noch het ‘Requiem in memoriam Matris’ van Maurice Gilliams, dat tot het fijnste behoort van onze moderne moederliteratuur, en doortrokken is van een subtiele atmosfeer waarin de onuitsprekelijke droefheid van het zéér gevoelig kind dat zijn moeder verloor ongemeen suggestief tot uiting komt, moet over het geheel gezegd worden dat Haest met veel zorg en inzicht te werk is gegaan en zijn initiatief tot een goed einde heeft gebracht.

Haest's keur uit Middeleeuwsche moedergedichten mag zeer geslaagd heeten. Uit ‘Maria tot haer suygende Kindeken’ en ‘Maria cussende haer Kindeken’ van Justus de Harduyn straalt de onmiddellijke bekoring van de mystieke gedachte in de zinnelijke realiteit, iets waarin de Middeleeuwers uitmunten:

Ghy weet dat zij vrouw is ende maeghd,
Ghy weet, dat zy alleen
voor u twee volle boesemkens draeghd,
ghy weet dat anders geen,
O, grooten God van desen Al,
beter u op-coesteren zal.

Evenals Marnix Gijsen in zijn ‘Brevarium der Vlaamsche Lyriek’ rekent Haest Vondel onder de Vlamingen. Ik geloof echter dat een bundel Vlaamsche Moederlyriek zonder Vondel wel denkbaar is. Vondel heeft veel middelmatige poëzie geschreven en daaronder is zeker zijn ‘Stabat Mater’ en de ‘Lijkklacht over het verlies van (Z)ijn Eega’ te rekenen.

[p. 556]

Een van de hoogtepunten van onze moederlyriek wordt bereikt in het werk van Van de Woestijne, wiens gedicht ‘De Moeder en de Zoon’ volkomen kenschetsend is voor zijn evocatievermogen van de diepste zieleroerselen, van wat men meer voelt dan denkt en alleen een groot dichter vermag te formuleeren. De eerste regel al is van een intensiteit, een geladenheid, die, dank zij een groot meesterschap over de taal, het gevoel onmiddellijk losschokt, en verhevigd instelt op het gesprek dat volgen gaat tusschen moeder en zoon:

Ik draag u aan mijn hart, al ben ik jàren-zwaar.

En het praegnante slot:

De Moeder:

Helaas, de schoone dagen
om uwe liefde en vreugde in deemoed stil gedragen
- en thans, in ùwe aanwezigheid, zoo gansch alléén...
Ziet ge niet dat ik ween?

De Zoon:

...Ziet ge niet dat ik ween?

Guido Gezelle (met het klassieke ‘Moederken’), De Clercq, Van Cauwelaert, Elsschot, Gijsen, Moens en De la Montagne zijn met hun beste moedergedicht(en) vertegenwoordigd. Karel Jonckheere (Haest heeft zijn ‘Bezoek’ niet opgenomen, een zéér schoon moedergedicht, en één van de mooiste van Jonckheere's gedichten überhaupt) vraagt onder de jongeren onze grootste aandacht. Zijn rijp gevoel stelt hem als dichter naast Van de Woestijne:

Word ik niet een vreemde, moeder, in dit huis,
waar ik, eerste zoon, eens gleed uit uwe leden,
en blijft gij niet als een te rijpe vrucht,
waaruit het leven mij, uw kerne, heeft gesneden?

Verder vinden wij de namen Albe, Boens, Demedts, Peleman, Coole, Westerlinck, Gijselen e.a.

Summa summarum is deze ‘Vlaamsche Moederlyriek’ voor aanvullingen en restricties vatbaar, iets waarvan de bloemlezer zich overigens in zijn inleiding bewust is.

Doch wie zich een denkbeeld kan vormen van wat wieden beteekent op het poëtisch veld, zal aannemen dat Juliaan Haest een opmerkelijk resultaat heeft bereikt. Luc De Jaegher zorgde voor vier houtsneden.

Remy de Muynck