Westland. Jaargang 1

Epigonisme

Jan Weckx: Wat wankelde... (Uitgeverij Ignis, Brussel, 1942, 2de druk. Ster-reeks, nr. 2.)
Jan Weckx: Ons klein verbond. (Id. 1942.)

Wij missen in de literatuur der jongsten eigen visie, eigen psyche. Met een onstellende virtuositeit - die hebben ze zich wel eigengemaakt en dit is ook hun eenige verdienste, als het achteraf niet blijkt dat daarin de oorzaak van hun tekort ligt - hernemen zij de onderwerpen en volgen zij de techniek van hun voorgangers, zelfs zonder onderscheid van levensbeschouwing en temperament. Zij zijn van alle markten thuis, hebben nu ook geen moeilijkheden meer bij de keuze van een opzet; niets verzet zich t.a. tegen den cocktail-roman of het dooreengeschud mengsel van reeds beproefde motieven en methoden. De vóórveertig-periode kenmerkte zich weliswaar door 'n overdreven jacht op vondsten en verrassingen, dikwijls niet méér dan begoochelende middelen tot succes, wat niet zelden ontgoochelend nawerkte, doch het quasi totaal gebrek aan vernieuwingsdrang in een tijd die tot overweging en herziening noopt is niet alleen bedenkelijk, maar geeft zelfs de charmes en de lichte vreugden niet meer die pogingen tot oorspronkelijke vorm- of gestaltegeving bieden. De Vlaamsche roman heeft sedert '90 aan diepte en verscheidenheid veel gewonnen. Het is nu alsof hij geen grensverwijding meer zou toelaten. Men doet aan beter schrijven en dit beteekent heel wat en dat is zelfs de beste waarborg voor een ruimere verspreiding en het getuigt van kultureele peilverhooging en wat dies meer. Maar dat beter schrijven, zooals voor den na-negentigertijd het schoon schrijven, ons de vervlakking in de kuip geeft, is verre van bemoedigend. We bedoelen natuurlijk, dat wij geestelijk nog niet aan herkauwing moeten gaan doen. We mogen niet vergeten dat de verspreiding van literatuur van goed gehalte niet alles is... Het mag ons niet ontgaan dat de leeshonger van ons volk niet tot indigestie in zekere richtingen mag leiden. Op een bepaald moment zijn de reserves aan meester- en leesbare werken uitgeput. En dan? Beangstigende vraag. Wie? Wat? Waarheen? De jongste literatoren zijn zich die vragen, geloof ik, niet ten volle bewust. Uitzondering kan ik voor enkele Antwerpenaars maken, wier

[p. 361]

gecompliceerder geaardheid tot verdere exploratie en de wat te veel verguisde problematiek dwingt. Wie dit niet aannemen kan, zal daar vroeg of laat wel van overtuigd worden. Gilliams, Berghen, Bossaerts, Lebeau, Danneels, Baelde..., de reeks neemt toe.

‘Wat wankelde...’, van J. Weckx is 80% Walschap, 5% Claes (Jeugd), 5% Timmermans (psalmodieering), nog verdere 5% reminescentie, 4% variaties van het Noorsch-cosmisch-lyrisch proza en 1% cliché-philosophie. ‘Ons klein Verbond’ is 40 % Roelants, (Komen en Gaan) 30 % Goossens (Het verzonnen geluk), 20% Jan Hell en 10% romantiek van achter de theekop. Het beetje rauwheid dat Weckx ln de jaren '38-'39 als ‘vent’ kan doen doorgaan is in '40-'41 tot de sentimenteelste zoetsappigheid omgeslagen. Hoe zoo'n groei te verklaren? M.i. doordat W's auteurschap slechts op nieuwsgierigheid, reportage en ‘dat kan ik ook’ is ingesteld. Wat hij behandelt is hem ten slotte ‘gleichgültig’. Onze jongsten zijn een beetje zat van literatuur: zij staan niet goed op hun beenen. Zij geven zich over aan taalbedwelming, aan overdaad: te veel adjectieven, te gemaniëreerd, te geaffecteerd, in één woord: topzwaar. ‘Wat wankelde...’ gaat over menschen zonder meer geschiedenis dan materialistische tribulaties. De taal alleen kan deze tot in den treure reeds bekende feiten niet meer doen aanvoelen. Het wordt zoo stilaan een waarheid als een koe dat niet de taal den schrijver maakt, maar dat hij schrijver is die iets te zeggen heeft.

Ik beschouw het werk van Weckx als oefening. Ik geef hem zelfs krediet als hij wil aanvaarden dat taalvaardigheid een handicap kan beteekenen, en nabootsing tot het stadium van de leerjaren behoort.

Paul de Vree