Westland. Jaargang 1

[p. 322]

Dr. A. Stubbe
Doode en levende wetenschap
(Naar aanleiding van twee publicaties der Maerlantbibliotheek)

De Maerlantbibliotheek geniet in Vlaanderen een ruime verspreiding. En de Antwerpsche uitgeverij ‘De Sikkel’ besteedt aan de uitgaven van deze bibliotheek een voorbeeldige zorg: een donzig, opdikkend Faetherweightpapier, een keurige letter, een harmonische bladspiegel, een schitterende illustratie, te samen een smaakvol geheel. De voornaamste vraag echter ten overstaan van een boek blijft die naar de beteekenis van den inhoud. Men kan den inhoud van een boek abstract beschouwen, het boek beoordeelen naar zijn absolute waarde; men kan het ook beoordeelen naar zijn geschiktheid voor het bij de uitgave bedoeld publiek. Het volstaat, dat een voor gespecialiseerden bestemde publicatie wetenschappelijk verantwoord weze, hier geldt de abstracte maat. Een boek echter, ook met wetenschappelijken inhoud, dat bestemd is voor een breederen lezerskring, moet daarbij leesbaar, d.w.z. klaar, bevattelijk, suggestief en aantrekkelijk zijn.

Tot welk genre nu behooren de lezers van de Maerlantbibliotheek? In elk geval niet uitsluitend tot dit van de wetenschappelijke specialisten. De uitgevers van de Maerlantreeks beoogen een zoo ruim mogelijke verspreiding. Dit is een maar al te begrijpelijk, zakelijk standpunt, dat echter ten overstaan van de gemeenschap gerechtvaardigd wordt door het hoogst te waardeeren streven, om de meer ontwikkelde volksgenooten in contact te brengen met de edelste manifestaties van ons kunsthistorisch verleden en het beleven van dit verleden tot een factor te maken van de Vlaamsch-nationale heropstanding. Is de uitgeverij ‘De Sikkel’ in dit streven geslaagd? Bracht de Maerlantbibliotheek op kunstgebied werken, die evenzeer te waardeeren zijn om hun hooge vulgariseerende kwaliteiten als om hun wetenschappelijke degelijkheid? Hebben de vele koopers dezer nieuwe reeks voldoende aan de snel opeenvolgende deelen en deeltjes ervan, voldoende, d.w.z. genoeg in verhouding tot de finantieele inspanning der lezers, genoeg vooral in verhouding tot het groot

[p. 323]

verlangen om nopens het Vlaamsche kunstverleden te worden ingelicht, verlangen dat tot uiting kwam in de gretigheid waarmee de meer ontwikkelde Vlaming naar die door de Maerlantbibliotheek gebodene gelegenheid greep? Te oordeelen naar den aard van de twee hier thans te bespreken nummers IV en VI uit de reeks, van de studies namelijk P.P. Rubens en het Plantijnsche Huis door de heeren Bouchery en Van den Wyngaert en De Groote Markt van Brussel door Prof. Stan Leurs kan het antwoord op die vragen helaas slechts negatief zijn.

Rubens, het symbool van Vlaanderens leven- en schoonheidscheppende kracht; Het Plantijnsche Huis, het wereldberoemd Antwerpsche drukkersbedrijf, het symbool van Vlaanderens vakkundig prestige en geestelijke uitstraling; De Groote Markt van Brussel, het symbool van Vlaanderens pracht- en schoonheidszin, een van de heerlijkste marktplaatsen van Europa: hoog in de lucht de ranke toren als een handwenk naar de zon, de bron van alle leven; daar omheen in het gelid van strakke lijn en onverwelkbaren feesttooi van steenen sieraad de hooge gevels van de trotsche gildenhuizen, schouwend door breedopen ramen naar de weidsche ruimte, waar eenmaal het hart sloeg van een machtige en zelfbewuste Vlaamsche gemeenschap. Rubens, de Moretussen, de Groote Markt te Brussel, wat is er geschikter om in een schrijver den ziener te wekken en uit zijn pen het bezielend woord te lokken, waardoor het herrijzend verleden tot stuwende factor wordt van het heden?

Dr. Bouchery en de heer Van den Wyngaert deden een poging ‘om de samenwerking tusschen Rubens, den grootmeester van de Barokschilderkunst, en Balthasar Moretus, den leider van Europa's roemrijkste drukkerij, alzijdig te belichten.’ Waarom geraakten ze niet buiten het stoffige van den archiefkelder en eindigden ze respectievelijk het door hen gepubliceerde fragment, toen het voor het lezend publiek diende te beginnen, op het oogenblik namelijk, dat de ontdekte en critisch belichte archiefgegevens reveleerend moeten worden voor het karakter van een persoonlijkheid, van een verhouding of van een tijd? En waarom slaagde Prof. Stan Leurs er niet in de eigen beteekenis en schoonheid der Groote Markt van Brussel in den geest van den lezer te doen herleven? Waarom blijkt zijn, door de al te vak-

[p. 324]

kundige preciesheid van de technische termen vaak voor den leek onbegrijpelijk wordend werkje een zielloos aaneenrijgen van doode feiten, zonder eenig relief van het hoofdzakelijke ten overstaan van de bijkomstigheden? Waarom gelijkt die studie op de mechanische les van een onverschilligen leeraar, die de technische bizonderheden van een toevallig ontmoet, al of niet historisch gebouwencomplex aanwijst? Waarom bleven in onderhavig geval de heeren Bouchery, Van den Wyngaert en Leurs zoover buiten het leven en groeiden hun essays tot geen leesbaar geheel?

De reden daarvan zien we in de omstandigheid, dat de schrijvers van P.P. Rubens en het Plantijnsche Huis en de auteur van De Groote Markt van Brussel tot dit soort wetenschapsmenschen behooren, die de historische materialen met ijver opzoeken, uitzuiveren en ter beschikking van de geschiedschrijving paraat stellen, terwijl ze zelf geen geschiedschrijvers zijn. Ze willen dit zelfs niet zijn, hetzij ze zich, bij gebrek aan aanleg, daartoe niet geroepen achten, hetzij ze wellicht de meening deelen van een thans verdwijnend historicigeslacht, dat de geschiedkundige synthese, d.w.z. den heropbouw van een min of meer belangrijk fragment van het verleden, als een fantasie van literatoren en niet als het werk van zoogenaamde doctores in de wetenschap beschouwt. Het publiek publiek heeft daaromtrent een gansch andere opvatting, de juiste. Het publiek is namelijk overtuigd, dat de historische materialen slechts beteekenis krijgen voor zoover ze tot den opbouw der historie dienen. Het interesseert zich intusschen heelemaal niet voor de historische materialen, - dit behoort tot de bevoegdheid van de historische vakmenschen - het interesseert zich alleen voor de geschiedschrijving, die met die materialen het beeld oproept van het verleden, zooals het zich uittee in de vele werken der kunst, zooals het zich uitte in de gedachte en de daad van enkelingen en volkeren.

Wat ware die studie over de Groote Markt van Brussel niet geworden, vloeiend niet alleen uit de pen van literatoren als Goethe, den geestdriftigen beschrijver van de kathedraal van Straatsburg of van Victor Hugo den niet minder geestdriftigen beschrijver van de kathedraal van Parijs en van het stadhuis van Leuven, maar uit de pen van een Jacob Burckhardt, ook daar waar hij niet als kultuurhistoricus maar als beroepsarcheoloog optrad?

[p. 325]

En tot welk een fragment van suggestiefste cultuur- en geestesgeschiedenis ware het verhaal van de verhouding tusschen Rubens als boekverluchter en den uitgever Balthasar Moretus - twee menschen van ongewone proporties en exponenten van een uiterst bewogen tijd, - niet uitgegroeid onder de hand niet alleen van grootmeesters der geschiedschrijving als een Ranke, een Gregorovius, een Troeltsch in Duitschland of een Ste Beuve, een Taine en een Brémond in Frankrijk, maar zelfs van den Vlaamschen literatuurhistoricus Jules Persyn?

Een waar hiistoricus moet, naast zijn vakkennis op het gebied van de historische hulpwetenschappen, naast zijn speurzin en zijn critisch doorzicht twee onmisbare hoedanigheden bezitten, hij moet kunnen zien en zeggen: zien, hij moet over meer dan een gewone verbeelding beschikken; zeggen, hij moet een geboren schrijver zijn. De ware geschiedschrijver is een schepper, geen schepper van vrije fantasieën maar een herschepper van de werkelijkheid. Daarbij karakteriseert de kunst om iedere historische bizonderheid in de ruimte te zien van het reëel historisch verband den waarachtigen geschiedschrijver evengoed, wanneer hij een geschiedkundig fragment als wanneer hij een geschiedkundig geheel overziet, evengoed wanneer hij een oogenblik van één menschelijk leven als wanneer hij de historie van heel een volk

We koesteren een oprechten eerbied voor de verrassend vertrouwbare en uitgebreide kennissen van Prof. Stan Leurs, zooals deze ook in dit werkje van de Maerlantbibliotheek tot uiting komen. We hebben niet minder respekt voor de strenge methodiek, den archivalischen vlijt en den critischen zin, zooals deze zich in P.P. Rubens en het Plantijnsche Huis openbaren. We zullen daarbij over het algemeen niet gemakkelijk de waarde der vele wetenschappelijke bijdragen van Prof. Leurs voor de Vlaamsche archeologie en de beteekenis van de verschillende historische essays der heeren Bouchery en Van den Wyngaert voor de Vlaamsche kunst- en geestesgeschiedenis overschatten, maar we betreuren, dat een al te enge opvatting hunner respectievelijke taak van archeoloog of historicus hen belette in onderhavig geval de Maerlantbibliotheek met twee werkelijk belangwekkende en geestvoedende nummers te verrijken en aldus in de gewenschte mate bij te dragen tot de kunstgeschiedkundige opleiding van ons volk.