Werk. Jaargang 1

[p. 13]

Wie moet er gaan?

In onze kleine stad was notaris Eric van de Male een geziene persoonlijkheid. Wie hem benijdden om al de zegeningen waarmede het lot hem overladen had, beweerden dat het ontzag welke hij inboezemde geen anderen grond had dan zijn ongewone doenwijze. De notaris liet zich weinig met zijn medeburgers in: degenen die met hem zaken te vereffenen hadden, konden hem eiken morgen tusschen tien en twaalf op zijn kantoor vinden, maar alwie alleen een praatje met hem wou slaan om eens te praten, om eens naar zijn meening over het een of het ander te polsen, kreeg er slechts zelden de gelegenheid toe en als hij ze kreeg, kwam hij algauw van een kale markt naar huis. Van de Male verscheen nooit in een herberg en niemand kon zich herinneren hem ooit op een sportplein of in een tooneelzaal gezien te hebben. 's Zondags trok hij naar de hoogmis en onder het uitgaan, was er weleens de een of de ander die in het portaal het woord tot hem richtte, maar meer dan een knikje tot antwoord kreeg hij niet.

Van de Male liet den indruk met zijn gedachten op een andere planeet te verwijlen. ‘De kluizenaar’, noemden de zachtmoedigsten hem. ‘De droogstoppel’. - ‘Een verwaande gek’, schimpten de kwaadwilligsten.

‘Men moet er ook een meening over zichzelf op nahouden om zich zoo te durven aanstellen!’

Waarop een ander aanmerkte dat Mevrouw van de Male wel iets anders zal verlangd hebben dan die afzondering. In haar tijd leek zij niet bang voor een pretje. Mooi en lief dat zij was, eigenlijk de lieveling van de gansche stad. Hoe zoo iemand er toe kwam op zekeren dag te zeggen dat het haar wil was met een mummie te gaan samenleven! Men griezelde als men aan de koude vingers van den notaris dacht en zich voorstelde hoe zij als spinnen over het bloeiende lichaam van Hortense zouden kruipen. Hoe jammer dat Mevrouw aan zijn zijde moest verkommeren. Recht was het niet. ‘Want we

[p. 14]

leven toch maar eenmaal. Van de Male zal niet eens weten wat het leven is’. Men lachte.

Het is waarschijnlijk dat de notaris zich van zijn eigen ongeluk niet eens bewust was. Want handelde hij niet alsof hij de laatste van alle stervelingen was die het met het leven op een akkoordje moest gooien om het hier op deze milde aarde te kunnen uithouden? Hij had zijn bestaan voor een duur van eeuwen ingericht. Na zoo zoo vlug mogelijk, maar toch zoo goed mogelijk zijn ambtsplichten vervuld te hebben, trok hij zich terug op zijn eigen gebied en mensch noch duivel konden hem voor 't overige van den dag nog bereiken. Sedert zijn studententijd was mijnheer Van de Male een hartstochtelijke geschiedenisvorscher geworden en de vrije tijd waarover hij beschikken mocht, ging aan het napluizen van oude oorkonden en aan het doorlezen en vergelijken van groote dikke werken, die voor het leven even nutteloos zijn als de geschiedenissen die zij verhalen. Af en toe trok hij ook op reis, zelfs naar het buitenland, om een bibliotheek of een archief te bezoeken en te doorsnuffelen en na dagen afwezigheid kwam hij dan met een heele tesch steekkaarten terug naar het stadje, waar er niemand begreep dat ze wederom zooveel rijker geworden waren. De vrucht van al die opzoekingen zou een groot werk worden, hét groote werk over de eerste tijden van het graafschap Vlaanderen.

Mevrouw vergezelde hem steeds op zijn reizen en terwijl hij tusschen vergeelde en muffe papieren zat uit te drogen als een koolstok, gebruikte zij haar verstand om in de stad waar zij verbleven eens alleen op stap te gaan. 's Avonds en dikwijls, na een vertooning in een schouwburg of in een bioscoop bijgewoond te hebben, om middernacht of later, kwam zij terug naar het hotel en 's morgens bij het ontbijt vertelden de echtelieden hun wedervaren van den vorigen dag. Zij leuterden wat over het een en het ander dat toch geen belang had en dat zij wilden kwijt zijn; wat hun geheim was hielden beiden voor zich. Hij loste geen woord over zijn ontdekkingen nopens Robrecht den Fries en zij vond het al even overbodig hem

[p. 15]

in zijn ooren te blazen wie de Robrecht de Fries geweest was, wiens gezelschap zij zoo zeer op prijs had gesteld. Beroepsgeheimen. Zij glimlachten met de bescheidenheid van menschen die weten dat hun wijsheid te onverteerbaar is om ze te kunnen verkoopen.

Hij vermoedde niets van haar wederwaardigheden en zij bekommerde zich in 't geheel niet om zijne kunde. Zij was er weleens trotsch op zulk een geleerde tot man te hebben, dat hij echter als man zoo driftloos bleek, ergerde haar maar. Zij zou het hem niet gezeid hebben, aan zijn manier van zijn viel er nu toch niet meer te tornen en dat hij zoo was en niet anders, had ook zijn goede kanten. Hij liet haar veel vrijheid zonder dat zij den schijn op zich laadde van die vrijheid gebruik te maken.

Zij waren tevreden te zamen, want zij hadden de wijste houding tegenover elkander aangenomen: leven en laten leven zonder iets ergs te vermoeden. Van de vier kinderen die zij gekregen hadden was er slechts één enkele in leven gebleven: hun zoon Willem, die in Brugge advokaat was, reeds een goeden naam gemaakt had en op weg scheen naar een prachtige toekomst. Enkele jaren geleden was hij getrouwd en zelfs had hij reeds een zoontje, den kleinen Erik, die af en toe ten huize van zijn grootouders verbleef.

De knaap was de eenige die zich niet stoorde aan de heilige stilte die in grootvaders werkkamer hing en er binnen liep als hij er lust toe voelde. Dat verlangen bekroop den kleine tamelijk dikwijls. Onverwachts stak hij de deur open en zijn blond kopje verscheen in de kier; welhaast gleed hij heelemaal naar binnen en kwam hij naast den notaris staan om hem een beetje te helpen bij zijn werk.

‘Hé opa?’

Zijn dwergenhandjes grabbelden in de papieren. De geleerdheid stond onmachtig tegenover het leven. Eric van de Male, de oude, verdroogde, beschimmelde Eric nam den kleinen hummel op zijn knieën, lachte eens en haastig, beschaamd om wat hij, een zestigjarige deed, kuste hij het blonde haar van het kind. Dan vervulde een

[p. 16]

onbestemd heimwee de vier kamers van zijn hart en hij dacht misschien is dat het leven: kussen... En zijn handen schoven bril en boeken weg.

Op zulk een bestaan moest een kalme dood volgen. Alle verwikkelingen schenen wel voor altijd uitgesloten. Nog enkele jaren werkzaamheid, dacht van de Male, en dan is de tijd gekomen om aan mijn taak de laatste hand te leggen. Daarop mocht er gebeuren wat er wilde. Hij zou zijn werk gedaan hebben en rustig zijn hoofd neervleien na een leven in dienst van de beschaving en de wetenschap.

Doch anderen waakten erover dat hij die jaren stilte niet meer genieten zou en toen hij reeds met het leven meende afgerekend te hebben, begon het zich amper kenbaar te maken. Zekeren morgen ontving hij een brief van den vader van Willems vrouw. Rechter Hans Hillegeer was nog een oud studievriend en er was dus reden toe om eens te glimlachen, zooals de notaris het ook deed, toen hij den omslag openscheurde. Maar onder het lezen van dat schrijven versomberde de uitdrukking van zijn gelaat en op den duur ging het zoo ver dat hij met zulk een onbeheerscht gebaar zijn bril afrukte, dat hij uit zijn hand gleed, en op den grond in stukken viel.

Een uur later, zonder tegen iemand boe of ba te zeggen, belde hij zijn zoon op en vroeg hem onmiddellijk naar het stadje te komen.

‘Wat is er aan den gang vader?’

‘Kom, zeg ik u.’ En hij belde af.

Willem wist dat zijn vader niet grillig was en dus vermoedde hij wel dat het iets heel erg moest zijn dat den oude zoo deed handelen. Wat het mocht wezen, kon hij niet raden. Hij belde een uur later nog eens, hopende dat het zijn moeder zou geweest zijn die aan het toestel was, doch hij vond zich bedrogen.

‘Ik verwacht u’, zei Eric scherp.

Goed dan. Willem nam plaats in zijn wagen en nog denzelfden avond zat hij in de werkkamer van zijn vader, samen met zijn ouders. Eric van de Male, die sedert jaren

[p. 17]

geen luid woord meer gesproken had, stond bleek en woedend nevens zijn schrijftafel en niemand zou gedacht hebben dat er nog zooveel kracht in hem zat als hij verspeelde met zijn geweldigen uitval. Hij wilde het niet hebben, bulderde hij. Zijn zoon moest afbreken met de vrouw met wie hij buiten zijn huwelijk betrekkingen onderhield, of hij mocht nooit meer een stap over den drempel van zijn vaderhuis zetten.

‘Ik wil door u mijn les niet gelezen worden!’ antwoordde Willem en hij stond recht.

Zijn moeder bekeek haar man als verwachtte zij dat hij zich zou laten vermurwen. Doch hij scheen het niet te merken. Hard en halstarrig schudde hij zijn hoofd: ‘Nooit, zei hij. In mijn huis komt gij niet meer.’

‘Zooals gij het wilt,’ was al wat Willem antwoordde. Hij stond met den deurknop in zijn handen. Toen kwam zijn moeder tusschenbeide. In die enkele minuten had zij een beslissing moeten treffen en het ook gedaan. Groot en strak stond zij nu nevens haar zoon tegen den muur geleund.

‘Als gij hem buitenzendt, moet ik meteen vertrekken’, zei ze beslist en hard.

‘Zijt ge gek?’ vroeg hij haar.

Toen spuwde zij het uit. Zij deed het met bitterheid en hartstocht en haar lichaam scheen onder haar spreken te sidderen. ‘Meent ge soms dat ik al die jaren naast een lijk kon leven zonder iets meer dan eten en drinken te krijgen? Weet ge zoo weinig af van den mensch?...’

Het begon met een vraag en het eindigde ermee dat het een aanklacht werd. Een aanklacht van de moeder en den zoon. Zij beschuldigden hem ervan het leven verraden te hebben en eigenlijk een mensch van zevende of achtste rang te zijn geweest. Stilaan was Eric's woede gaan liggen als een wind die uitgeraasd is. En ten slotte kon hij niet anders dan het hoofd buigen en hun vragen, onderdanig als een kind, als zij hem alleen wilden laten.

Groote, zilte tranen welden in de hoeken van zijn oogen naar omhoog. Op drie en zestigjarigen leeftijd zag hij eerst in dat hij zich in allen en alles had vergist. Wat

[p. 18]

kon Robrecht de Fries hem nog schelen, wat gewicht legde de arbeid en het plichtsvervullen van zoovele jaren nog in de schaal?

Moeder en zoon verwijderden zich niet. Trotsch en smalend keken zij hem aan en zij bleven het doen, even hooghartig, als zij zagen dat zijn hoofd allengs lager zonk en eindelijk op de tafel terecht kwam, waar het op papieren en brieven liggen bleef. Zij hoorden zijn snikken, zij zagen zijn wanhoop en haalden hun schouders op.

Willem lachte eens: ‘Meendet gij echt dat iedereen was als gij. Hoe kondt ge zoo dwaas zijn!’

Met een trage beweging kroop Eric overeind. Hij zei: ‘Ik zal zelf weggaan. Laat mij eens door...’

ANDRE DEMEDTS