Werk. Jaargang 1

[p. 45]

Novelle

Het is wonderlijk zooveel als sommige menschen kunnen ontberen en met hoe weinig ze in 't leven tevreden zijn. Daar had je Geert Dosius, die van jongsaf op de oude zeilschepen zwalkte. Als kind ging hij naar zee, niet omdat hij bepaald zeeman wilde worden, maar omdat er niets was, dat hij wèl zou willen worden. Hij bevoer de Noordzee, de Oostzee, de Middellandsche Zee en de groote oceanen van Oost naar West. Meermalen was hij een jaar of nog langer weg en dan kwam hij voor een paar weken thuis om daarna opnieuw weg te gaan. Hij was er niet bij toen zijn jongen geboren werd en hij zag hem niet opgroeien, maar als hij uit de brieven, die zijn vrouw hem schreef, vernam dat het hem goed ging, was Geert al voldaan. Voor zichzelf had hij weinig noodig; hij ging nooit den wal op of het moest zijn om een kleinigheid te koopen als welkom-thuis; op zee zat hij in zijn vrijen tijd schepen te snijden van hout of matten te vlechten van touwwerk.

‘Voor moeder de vrouw.’

Als zijn schip in de een of andere haven lag zat hij op den bak zijn pijpje te rooken en te kijken naar het gewoel op de kade, of hij zat in het matrozenverblijf zijn pijpje te rooken en de brieven van thuis te lezen en nog eens weer te lezen.

Het was een bijzondere dag voor hem toen zijn vrouw hem schreef dat de jongen nu ook naar zee zou.

‘Met de Pluto, die in het begin van de komende maand uitvaart’, schreef ze.

Geert Dosius keek naar de scheeve, puntige letters op het smoezelige papier.

‘Tjonge, jonge... met de Pluto’, mijmerde hij.

Het begon buiten al donker te worden; in het matrozenverblijf brandde de lamp laag en de vlammen van 't vuur, in het potkacheltje, deden schaduwen dansen over den vloer, langs den wand en langs de zacht heen en weer schommelende kooigordijntjes.

[p. 46]

In zijn eene hand hield Geert den brief, met de andere hand schoof hij de wit steenen koffiemok voor hem op de bakstafel heen en weer.

‘Tjonge, jonge... met de Pluto...’

Op de kade schold een verloopen zwerver tegen den wachtsman, die hem bij de valreep vandaan gejaagd had.

‘Met de Pluto...’

De Pluto was geen bijzonder schip om voor een eersten keer mee naar zee te gaan; het was alleen maar iets bijzonder dat de jongen van Geert Dosius nu al zoo oud was, dat hij kon gaan varen.

En toen hij dat goed besefte, kwam Geert van de bank overeind, hij legde den brief naast zijn tabaksdoos en zijn doos met stop- en naai-gerei op zijn kooiplankje, tastte naar zijn muts, die aan een spijker tegen den wand hing, zette ze op en zette ze weer af, keek den brief opnieuw nog even door en schonk zich daarna een mok koffie in.

‘Die koffie kookt... ik zal den ketel af...’, dacht hij nog, maar hij zette den ketel toch weer op het potkacheltje, dat rood gloeiend was. Toen begon hij een oud zeemansliedje, waarvan hij alleen de wijs kende, te neuriën en neuriënd stommelde hij, over de banken en over kisten heen, aan dek, waar hij, onder de klare vrieslucht, een oogenblik stond te luisteren naar de verre roezige geluiden uit de stad, tot hem plotseling iets in viel en hij weer naar beneden ging om den zeilmaker op te zoeken.

‘Slaap je al, Tjaard?’

Zeilmaker Tjaard sliep nog niet; hij lag op zijn rug in zijn kooi, te lezen; met een bril op zag hij er bij het gele lamplicht oud en vervallen uit; elke reis, die hij deed, kon zijn laatste zijn.

Toen Geert binnen kwam bleef hij door lezen; alleen mompelde hij even:

‘Nee, ik dacht, laat ik er maar bij gaan liggen.’

En hij wendde zijn oogen niet af van zijn boek.

‘Och ja...’, gaf Geert toe. Hij had den ander willen vertellen van zijn zoon, die nu ook al naar zee ging.

‘En het lijkt nog maar een oogenblik geleden, dat ik zelf voor den eersten keer monsterde’, maar hij voelde

[p. 47]

zich plotseling teleurgesteld, omdat Tjaard voor niets anders aandacht had dan voor hetgeen hij las.

‘Jij altijd met je boeken’, gromde hij en hij ging dadelijk weer heen.

Hij ging ook maar te kooi; doch toen hij daar den brief nog eens weer overlas verdween de teleurstelling, die hem een oogenblik, net als een gevoel van groote vermoeidheid, geheel beheerscht had en hij mijmerde weer:

‘Tjonge... met de Pluto... Ik weet nog best, dat ik mijn eerste reis deed met de Noordster... met de Pluto... dan is hij nu zeker al veertien... of nee, toen ik verleden jaar met de Hercules binnen lag was hij al veertien jaar; dan is hij nu zeker bijna vijftien. Vijf-tien jaar... tjonge, jonge...’

In die vijftien jaren was Geert maar een paar keer, telkens maar een paar weken, thuis geweest.

Hij besefte voor het eerst, dat het leven hem veel onthouden had, maar, zonder dat er reden voor was, geloofde hij, dat het zijn jongen minder zou onthouden.

En toen de matrozen dien nacht van den wal aan boord kwamen, lag hij, met een glimlach op zijn verweerde gezicht, te slapen.

* * *

Bij vertrek van Nieuw Holland vernam Geert Dosius dat zijn schip ongeveer tegelijk met de Pluto te Mauritius kon aankomen.

‘Dan kan ik daar mijn jongen opzoeken’, dacht hij dadelijk.

Het leek te mooi, hij durfde er niet over praten, hij durfde er slechts ternauwernood aan denken. Maar hij begon te rekenen:

‘Wij zijn den vier en twintigsten vertrokken; de Pluto vertrekt den negen en twintigsten van Kaap de Goede Hoop...’

Toch dacht hij tot het laatste toe:

‘Ik moet er niet te vast op rekenen!’

Maar toen ze eindelijk in de haven lagen en hij hoorde dat de Pluto ook elken dag verwacht mocht wor-

[p. 48]

den, keek hij telkens uit over de zee en telkens als hij heel in de verte een zeil zag klom hij in den voortop; dan klopte hem 't hart in de keel, net als bij een jonge kerel, die voor 't eerst naar een meisje zal gaan.

Toen had hij er al met een ieder aan boord over gepraat en een ieder keek evenals hijzelf uit naar al de schepen, die kwamen of passeerden.

Toch kwam de Pluto nog heel onverwacht.

Het was op een betrokken, stormachtigen morgen, terwijl de golven tegen de rotsen van Port Blanc braken en slechts enkele zonnestralen zich een weg zochten door de met zware wolken bedekte luchten.

Geert Dosius was in het kabelgat bezig, waar de stuurman hem waarschuwde:

‘Geert! Daar komt hij!’

Een oogenblik later stond hij met een paar van zijn maats, den bootsman en de stuurlui, op de campagne.

Ook een paar Engelsche fregatten stond een deel der bemanning, met de officieren, uit te kijken naar de Pluto, die onder klein zeil met een vliegende vaart voortstoof naar de haven.

Geert Dosius had lang genoeg op alle havens ter wereld gevaren om te weten dat het riskant was voor een schip nu bij dien storm naar binnen te loopen. Allen verwachtten dat de Pluto buitengaats zou blijven en daar ankeren tot de storm eenigszins geluwd of de wind gedraaid was; op de oorlogsschepen werden seinen geheschen toen ze te lang wachtte met opdraaien.

Geert Dosius stond tegen het hekwerk op de campagne; zijn gezicht was zoo grauw als de beroerde zee zelf; hij zei geen woord en hij scheen geen woord te hooren van hetgeen door de anderen om hem heen gezegd werd; hij hield den adem bijna in en klemde zijn knuisten om een stut.

Het ging allemaal heel gauw.

Toen men op de Pluto het dreigende gevaar bemerkte, kon ze nog juist op den wind draaien en vlak voor de rotsen beide ankers laten vallen. Zeilen klapperden; het schip danste over de golven, die van alle kanten tegen haar opkwakten; iemand schreeuwde boven het ge-

[p. 49]

weld van den storm uit. De kabels kwamen snaarstijf; de romp van het schip werd hoog opgetild en neer gesmeten; een bezaan woei uit de lijken en fladderde overboord.

Op hetzelfde oogenblik dat men aan boord van de fregatten een boot streek en bemande, braken de kabels van de Pluto en een oogenblik later lag het hulpelooze schip, dwarszee op het buitenste rif, nauwelijks driehonderd meter uit den wal, maar zoo door de branding gebeukt en door rotsen omringd dat het onmogelijk was hulp te bieden.

Minuten lang scheen het te worstelen tegen de elementen; het schoof heen en weer op het rif tot een hooge golf het opnam, op zij wierp en weer liet vallen.

Over het buitenste rif heen gesmeten dreef het naar de rotsen; niemand kon verwachten, dat het zich nog weer op zou richten; aan boord zwoegden de mannen, om de masten te kappen, onder lawines van stortzeeën en buiswater.

Al dien tijd stond Geert Dosius onbeweeglijk op de campagne aan boord van zijn schip, zonder iets te zeggen en zonder iets te zien dan de wanhopige worsteling van de schipbreukelingen tegen den wind en de zee. De sloepen van de fregatten roeiden langzaam, tegen den stroom en tegen den storm in, naar het wrak en deden een paar maal vergeefsche pogingen om door de branding op de klippen heen te komen.

Ze konden niets verrichten dan de paar schipbreukelingen, die van wanhoop overboord gesprongen waren, en die het geluk hadden zich even drijvende te houden, oppikken.

Na een half uur was het wrak uiteen geslagen en slechts negen man van de opvarenden waren gered.

En nog stond Geert Dosius op de campagne tegen het hekwerk!

Hij toonde geen belangstelling toen zijn stuurman een sloep praaide om de namen der geredden te vragen; hij scheen er van overtuigd dat zijn jongen zich niet onder hen bevond en toen bleek dat dit ook werkelijk het geval was liet hij zich gewillig door den bootsman en den baastimmerman naar het matrozenverblijf brengen. Maar hij

[p. 50]

wilde niet te kooi gebracht worden: ‘Er mankeert me niets! Ik ben niet ziek! zei hij, norsch. Waarom zou ik er bij gaan liggen?’

Hij bleef aan zijn werk; voor 't uiterlijk scheen hij voorloopig nog weinig veranderd; weken lang zat hij in zijn vrijen tijd evengoed bootjes van hout te snijden en matten van touw te vlechten.

* * *

Het gebeurde op een avond, toen het schip in een stiltegordel dreef en traag slingerde op een lange deining, dat Geert Dosius een mat zat te vlechten, toen zijn oogen bleven rusten op de handen van den lichtmatroos, die tegenover hem zat.

Een paar keer deed hij zijn mond open, alsof hij iets wilde zeggen, maar nog juist bedacht dat het beter was maar te zwijgen; een paar keer deed hij ook een machtelooze poging om overeind te komen.

Zijn oogen werden groot en puilden uit hun kassen; hij liet zijn werk los en balde zijn oude pezige handen tot vuisten; hij hijgde en hijgend stootte hij eindelijk uit:

‘Jongen! Ga weg!’

De jongen keek verschrikt op en week, op zijn bank, achteruit; anderen, die naar Geert zaten kwamen overeind:

‘Laat hem weg gaan! Oh, God, laat hem weggaan! kreunde hij toen. Laat hem weggaan of ik bega een moord!’

Zijn gezicht werd blauw, alsof hij zich geweldig moest inspannen; de aderen klopten heftig onder de strakke huid op het voorhoofd.

De handen van den lichtmatroos hadden hem doen denken aan de handen van zijn eigen jongen, die nu reeds op Mauritius begraven lag; ze leken op die handen.

‘Oh, God! Jongen, ga weg! Ga weg, zeg ik je!’

De zeilmaker legde zijn arm om Geerts schouders:

‘Laat me je naar je kooi brengen, maat! Laat me je naar je kooi brengen!’

Maar Geert herinnerde zich dat diezelfde zeilmaker zoo onverschillig in zijn kooi was blijven liggen lezen,

[p. 51]

toen hij hem wilde komen vertellen, dat zijn jongen naar zee zou voor 't eerst.

‘Tjaard! Donder op! Donder op, allemaal! Donder op! zeg ik, of ik bega een moooord... ooooaaaach!’

Hij rochelde en sloeg met het bovenlijf voorover op de bakstafel; de mat, waarmee hij bezig was geweest gleed van zijn schoot op den grond; hij stompte nog eens met de vuisten op het wit geschuurde hout van de bank.

Toen ontspanden de vingers zich; hij zuchtte nog eens en stamelde:

‘Ja, moeder... ja... we hebben... niet veel gehad... in ons leven...’

En den volgenden dag lieten zijn maats Geert Dosius, wien het leven zoo weinig gegeven had, in de golven glijden.

‘In Gods naam...’, fluisterde de ouwe, met een stem, die schor was van aandoening.

De zeilen klapperden machteloos tegen het wand; het schip slingerde traag op een langzame, lange deining.

K. van der GEEST