Werk. Jaargang 1

[p. 27]

De man, die begraven werd

De verwanten stonden dicht bijeen in de sterfkamer en terwijl zij fluisterend met elkaar spraken, keken zij met bange en toch nieuwsgierige blik naar het bleeke gezicht van den doode. Hij lag lang uitgestrekt op het ouderwets breede bed en was zoo duidelijk niet meer van de wereld der levenden, dat de menschen in de kamer alle een tevreden gevoel van verlichting bijna niet konden onderdrukken. Tijdens zijn leven van afzondering en eigenaardige zelfgenoegzaamheid hadden zij hem gevreesd en veracht als een zonderling: nu waren de verhoudingen echter voor hen rechtvaardiger geworden en zij voelden zijn eenzaam sterven als een genoegdoening van het leven aan hen, de levenden. Nu pas wisten zij zeker, dat niet hij maar zij de juiste opvattingen hadden gehad en zij voelden zich sterk als overwinnaars.

‘Van jongs af was hij altijd een zonderling’ zei een oud-tante met beverige stem.

‘Hij was een geleerde en een philosoof’ meende zijn neef, die in de stad studeerde, ‘maar een onmogelijk mensch.’

‘Toch had hij ook vriendelijke trekken’ merkte zijn jongste broer op, een plattelandsdominee en hoofd van een krachtig gezin, ‘maar hij had één groote fout: wat wij ernstig opnamen, beschouwde hij als onbelangrijk en wanneer wij met grappen en plezier ons vermaakten, dan scheen hij zich te vervelen.’

‘Maar tot rechter heeft hij het toch nog gebracht’ antwoordde een vrouw, die heel ver familie was. Haar man, die als gemeenteklerk weinig in tel was, begreep haar bedoeling en zei dadelijk, ‘En toch was hij nog te egoïst om te trouwen of te gierig en zonder liefde voor vrouw en kinderen.’

Toen kwam de oude huishoudster binnen en zei met haar vriendelijke stem, ‘In de eetkamer staat het avondeten voor u klaar. Na uw reizen zult u wel moe en hongerig zijn.’

[p. 28]

Langzaam gingen de familieleden de kamer uit, terwijl sommige van hen nog een onderzoekende blik op het gezicht van den doode richtten, als wilden zij nog een laatste poging wagen om hem de geheimen van zijn leven en zijn dood te ontnemen. Maar onder het eten hervonden zij hun natuurlijke houding en toen zij laat in de avond naar het hotel gingen om de nacht door te brengen, voelden zij zich opgewekt als na een familiefeest. De volgende dag zou de begrafenis zijn en zou door den notaris het testament worden voorgelezen: het werd een belangrijke dag.

In het huis van den doode rumoerden nog laat de meiden met het opruimen van het eetgerei en de huishoudster was nog lang bezig met regelen en rangschikken. Maar eindelijk werd ook hier alles stil en waren de huisgenooten gaan slapen, vermoeid na deze ongewoon drukke dag en met een volgende dag van nog zwaarder en ongewoner bedrijvigheid in het vooruitzicht.

De doode lag eenzaam nu, maar in het flikkerend licht van de twee kaarsen, die naast hem waren gezet, leek het of zijn lippen bewogen in een tevreden glimlach.

De volgende morgen werd hij vroeg gewekt door het luid kraaien van een haan.

Hij keek naar buiten, zag de heldere voorjaarslucht, stond snel op en kleedde zich aan met de zekere gebaren van iemand, die een doel voor oogen heeft.

Het duurde niet lang of hij verliet zijn huis en liep met vlugge passen de straat uit, terwijl hij de frissche lucht met welbehagen inademde. Een kar, volgeladen met glanzende koolen en kleurige worteltjes met veel groen, daverde hem achterop. De hoeven van het paard vonkten over de straatkeien, een dampende adem schoot haastig door zijn snuivende neusvleugels, zijn huid was glanzend bezweet en de boer groette den voetganger, terwijl hij luid met zijn zweep klapte.

‘Hij is laat voor de markt’ mompelde de doode bij zichzelf, ‘welke mond heeft hem onderweg vervoerd en welke blanke armen te lang gevangen gehouden?’ en hij glimlachte.

[p. 29]

Enkele arbeiders kwam hij tegen en hun stemmen klonken gedempt tusschen de huizen, als was er nog een rest slaap in hun hoofd blijven hangen en als waren zij nog slechts ten deele in het leven. Maar hun werktuigen blonken helder en voorspelden in duidelijke taal, dat het leven gauw geheel zou ontwaken.

Eindelijk bereikte hij het groote plein voor het oude, eerbiedwaardige stadhuis en de doode liet zijn blik keurend en genietend langzaam rondgaan als iemand, die voor het laatst iets beziet dat hem dierbaar is en hij lange tijd in zijn geheugen wil bewaren. Van het stadhuis met de breede trappen, hooge vensters en de vele beelden van trotsche kooplui uit vroeger dagen, dwaalde zijn oog naar de fontein met Sint Joris en de Draak. Juist waar de heilige held, zich moedig vooroverbuigend langs de nek van zijn hoog steigerend paard, zijn lans in de geopende muil van het schubbig monster stootte, stroomde zacht klaterend het water naar buiten als vloeide het uit de doodelijke wond. Duiven streken klapwiekend neer op de steenen rand langs het water en tripten kirrend rond, terwijl zij hun veeren glad streken.

Verder ging de blik van den doode, naar het Gerechtshof, dat met zijn zware deuren, nauwe ramen en ijzeren tralies duidelijk zijn vroegere bestemming van stadsgevangenis verraadde. Dagelijks had hij het tijdens zijn leven in deze stad betreden en hij zuchtte bij de herinnering, zooals hij zoo vaak, ongemerkt voor de eerbiedig groetende burgers, had gezucht wanneer hij het sombere gebouw betrad.

En snel wendde hij zijn hoofd af naar de kerk, die groot en hoog zich verhief boven de huizen van de stad. Hoe dikwijls had hij niet langs de stijlen omhoog gestaard, terwijl hij achter zijn tafel in het Gerechtsgebouw zat, hoe vaak niet de smalle toren van zijn stoel uit beklommen, tot zijn oog niets dan de blauwe lucht zag en de stad beneden hem niet meer telde. Ook nu keek hij naar de toren en hij knikte als begroette hij zijn vele droomen en verlangens, die langs de dunne spits naar boven waren gestegen en vergleden in de eindelooze lucht, zonder kans op terugkeer in de werkelijkheid van het leven.

[p. 30]

Zwaar galmden zes klokkeslagen over het plein en verbraken het gepeins van den doode. Snel liep hij verder, ging zonder opzien langs de deftige herberg, waar zijn familieleden nog sliepen en sloeg een zijstraat in. Hij haastte zich voort en liep zonder zich om iets of iemand op zijn weg meer te bekommen. Hij liet de laatste huizen van de stad achter zich en volgde een kronkelende landweg, die eerst tusschen vroolijk groene weilanden liep maar verderop tusschen hooge boomen verdween. Soms kwam hij langs een buitenhuisje met een kleurige tuin, enkele landhuizen met breede oprijlanen en statige gazons ook, maar zijn oogen keken steeds verder en zijn voeten rustten nergens.

Pas toen hij bij een huis gekomen was, dat vroeger zeker een rijke boerenhofstede was geweest, hield hij zijn gehaaste passen in en scheen te weifelen, wat te doen. Hij keek over de hooge heg maar niemand in het huis scheen nog ontwaakt, want alles was stil en nergens een spoor van werkende menschen. Alleen de kippen deden bedrijvig en dwaalden over het erf rond, terwijl de haan fier rondstappend haar bewaakte. De vroolijke zonnestralen en de frissche morgenlucht maakten den haan uitgelaten van vreugde en zijn kop achterover buigend, kraaide hij nogmaals schallend zijn morgenlied, dat mensch en dier oproept voor de nieuwe dag.

De doode schrok door de stem van den haan en bedacht, hoe hem deze ochtend reeds eerder een haan had gewekt en tot daden aangespoord. Hij ging het erf op en liep om de hofstede heen naar de achterzijde, waar hij door een smalle deur in het woonhuis kwam.

Even stond hij stil in de hal en keek luisterend om zich heen, toen ging hij langzaam de trap op. Ergens gromde een hond maar toen de doode stil hield en wachtte, sliep het dier weer rustig verder. Op de bovengang vond hij de deur en hij ging de kamer binnen.

De vrouw, naar wie hij gekomen was, zat bij de haard naast een ronde tafel. Zij staarde naar de nog laag brandende vlammen en drukte soms vermoeid haar hand over haar oogen. Op de tafel lagen wanordelijk verspreid opengevouwen brieven, enveloppen en papieren.

[p. 31]

Toen hij binnen kwam, keek de vrouw op en zei, ‘Ik ben blij, dat je gekomen bent. Was de weg niet mooi, zoo vroeg in de ochtend?’

‘Ja’ antwoordde hij, ‘maar ik heb daar niet steeds op gelet. Kreeg je het niet koud, hier aldoor op mij te wachten? Daar moest ik steeds aan denken.’

‘Het vuur brandde goed en ik had zoo veel te lezen, dat ik er nauwelijks op lette. En nu komt de zon weer gauw.’

Na een oogenblik zwijgen, hervatte hij, ‘Zie je, het kan mij soms zoo spijten, dat mijn leven geheel doelloos is verloopen.’

‘Waarom kwel je hiermee jezelf steeds weer’ antwoordde zij zacht verwijtend.

‘De dagen vielen mij alle lang, te lang meestal en nu ik over mijn leven terug zie, lijkt het toch zoo snel voorbij te zijn gegaan.’

De vrouw zei hierop niets maar zij boog zich voorover en wierp een zware tak op het vuur, zoodat haar gezicht zich een oogenblik van hem afwendde. Heftiger ging hij verder, ‘Alles in mijn leven werd eigenlijk een mislukking, geen goed rechter was ik, omdat ik mijn dwaze droomen nooit geheel kon vergeten maar om daar alles aan te geven, ontbrak mij ook weer de kracht en zelfs voor jou ben ik niet geweest, wat ik had willen zijn.’

‘Meer dan je voor mij deed, heb ik nooit gevraagd’ zei de vrouw en vervolgde toen haastig, terwijl zij opgewekt glimlachte, ‘Herinner je nog, toen wij samen naar de bergen gingen en verdwaalden.’

‘Dat was niet de eenige keer, dat wij de goede weg verloren en hoe vaak vergaten wij niet de tijd! Het waren mooie zomers, toen wij nog meenden met een zorgelooze lach de wereld in het ongelijk te kunnen stellen.’

‘En toen wij in de haard van die leegstaande hut een vuur wilden branden, maar huilend van de rook terug in de kou en de regen moesten vluchten.’

‘Maar zelfs dat was toen voor ons niet erg’. En hij lachte bij de goede herinnering, terwijl de vrouw in haar geheugen nog verder terug ging en uitriep, ‘En

[p. 32]

toen wij naar het afgebrande bosch gingen en later niet meer door het dorp terug durfden, omdat wij zoo vuil waren geworden, vol zwarte strepen van het verkoolde hout. Was het toen, dat wij de jonge arenden in hun rotsnest hoorden schreeuwen of een jaar later?’

Toen kraaide de haan buiten nog eens, om de zon te helpen bij het wekken der menschen en de doode schrok op. ‘Hoor je’ sprak hij, ‘de menschen eischen mij weer op.’

‘Zoo eindigde het vroeger ook altijd’ antwoordde de vrouw, ‘maar laat nu niet zoo veel jaren voorbij gaan, vóór je weer komt. Werkelijk, ik verlang soms zoo om je stem eens te hooren en de tijd valt zwaar bij het wachten.’

Hij antwoordde haar eerst niet en staarde strak in het houtvuur, maar zei toen eindelijk, ‘Er is nu te veel tusschen ons, dan dat het weer kan zijn als vroeger. Wij hebben steeds meer ons eigen leven gekregen en wij doen beter ieder naar onze eigen herinnering terug te gaan, want het oude is weg en kan nooit meer terug komen. Eens hebben wij het zoo gewild en nu kan het niet veranderd, want wij kunnen ons niet meer losmaken uit ons leven, waar de ander alleen een verre herinnering in is, zonder verder hierin te deelen. Het verleden was mooi maar zooals het was, kan het niet meer voor ons worden. Wij hebben beide onze eigen plaats, waar wij noodig zijn en niet vandaan kunnen. Zooals de nacht overgaat in een stralende dag, zoo leek mij eens het leven. Nu is de avond gevallen en de nacht is dichtbij, maar een mensch is als een ééndagsvlinder, die uit de nacht komt, één dag in de vroolijke zon rondfladdert en veel schoone bloemen begroet en in de naderende nacht weer ten onder gaat. Ook een mensch leeft maar één dag op deze aarde.’

Toen ging hij naar de deur en terwijl hij de knop al omdraaide, liet hij zijn blik voor een laatste maal door de kamer gaan. De vrouw had haar gezicht naar het vuur gewend maar toen zij de deur hoorde, keek zij op en zei, ‘Vreemd dat je zoo lang ook mijn beste vriend was en dat het dus dubbel moeilijk is je zoo te laten weggaan.’

[p. 33]

En zij glimlachte verontschuldigend en als om zich zelf moed te geven.

Hij knikte haar toe en zei op een bijna vroolijke toon, ‘Ik vergat haast nog je te zeggen dat ik de bloemen, die je mij gestuurd hebt, zoo mooi vind dat ik ze wel altijd met mij mee zou willen nemen.’ Daarna ging hij weg en de vrouw bleef alleen in de kamer, waar de zon steeds grooter lichtvlekken op de vloer en de meubelen liet vallen.

Niet lang daarna werd de vrouw wakker, streek verbaasd met haar hand de slaap uit haar oogen en keek rond als meende zij, dat nog iemand bij haar in de kamer was. Toen schudde zij haar hoofd, stond zuchtend op en schoof de brieven en papieren, die over de tafel verspreid lagen, bijeen om ze weer weg te bergen. Even begon zij een oude brief van het haar zoo goed bekende handschrift te herlezen, maar beneden klonken kinderstemmen luid en onbezorgd, voetstappen stommelden haastig op de houten trap en ergens sloeg hard een deur en haar aandacht werd weer terug geroepen naar de dagelijksche plichten van het leven. Snel ruimde zij de papieren op en verliet haar kamer.

In de stad werd de rechter deze ochtend begraven en de familieleden waren tevreden, want het was een voorname plechtigheid. Officieele afscheidswoorden werden gesproken, veel personen bewezen ambtshalve de laatste eer, geen wanklank werd vernomen en toen de oudste broer namens de familie bedankte, klonk zijn stem ontroerd.

W.H. STENFERT KROESE