Watapana. Jaargang 2

[p. 8]

Ku awa na wowo

Het is voor ‘Watapana’ een groot genoegen om nú reeds de tweede gedichtenbundel van de Antilliaanse dichter Luis H. Daal aan te mogen kondigen: Ku awa na wowo (Met tranen in de ogen).

Hier wordt gebundeld een twintigtal elegieën, dat de dichter geschreven heeft in 1962, na een bezoek aan zijn geboorte-eiland Curaçao.

‘Ku awa na nowo’ zal waarschijnlijk in de loop van het volgend jaar verschijnen. Wij hebben één van onze grootste dichters, Pierre Lauffer, verzocht hierover iets te schrijven voor de lezers van ‘Watapana’ en hebben hem daartoe bereid gevonden. Lauffer's visie laten wij hieronder volgen.

Voor wie het Papiamento nog niet machtig is, publiceren wij bovendien een artikeltje in het Nederlands over ‘Ku awa na wowo’, dat in het dagblad ‘Amigoe di Curaçao’ heeft gestaan (20 april 1963), ook van de hand van Pierre Lauffer.

Basta tempu kaba, den un anochi ketu, sintá den mi komedor, m'a jega di lesa Luis Daal su kolekshón di poesia ‘Ku awa na wowo’.

Mi ta kòrda kla, manera ta djis awor ei, ku m'a sinti un emoshón asina grandi, ku mesora m'a basha un artíkulo riba djé den Amigoe di Curaçao. Ta por mi no por a keda sin papia. Luis a waja e kandela di mi konfó.

I m'a grita ku boka grandi, gaba su obra, sin keber, sin ripára. Pasobra m'a sintimi ju di tera. Ai, si kwalke estranhero a riska o tribi bisa na e momentu ei ku nos no tin literatura! Lo m'a kanga saja ku ne.

Awor aki, ku e buki den mi man, tá un konosí bjew a jega na mi porta di kas. M'a saka tur dos blat di porta, p'é drenta.

I m'a guli nan atrobe. Golós-golós:

‘Pos sin awa’

‘Barku riba tera’

‘Fòrnu di kalki’.....

Kada metáfora i kada metonimia ku Luis a uza, tá un kwadro riba su mes.

Bo ta tende un solilokio, ku entonashón dje rosea di un pasahero kansá, mientras é ta sintá riba un drempi, rebibando su rekwérdonan.

Nostalgia.

Keremi. Bo no por tin goso kompletu di ‘Ku awa na wowo’, sin fondo di un wals di Corsow den mineur. O kisás kantika monótono di un mulina di bjentu. O kisás e chalalá eterno di lamán riba kosta. O, si bo ke, spiritu di Albert Palm, ku su wowo será, tokàndo ‘Por qué sufrir’ na pianu.

Mi ke baj mas lew.

Ta te ora awa báster na bo wowo, b'a jega na e nivel pa mira kada lágrima ku Luis a gotja.

Esún ku ke pone su kara na papijòt, tende!

....‘un temblor kòrá di solo

manera un hostja na kandela

ta chorja sangr

riba e lomba tur na blar

di un Ref zonzá.’...

[p. 9]

Tin mas.

... ‘oló di janéfr i gueni

kurtí ku skupi di tabak'i foja’...

I mas..

...‘i meskós ku bara pretu

di un brel tra'i bo orea

dos bres di palu

ku ta zèjlu i zo ja, fuma...

Mas.

...‘ku huma di un warapa pretu

den bo wówonan kansá’....

Mas.

...‘ora un trepochi póbr subi,

sinta kabaj riba bo róstr,

mjentras ku mardugá ta kibra’...

Hopi mas.

Den ‘Lensu mará-pèchi’

‘Palu di indju’

‘Ponchi bjew, ajó’.

I tantu otro mas.

Ma na final un alma ta rementá den un gritu:

‘Rekwèrdonan no baj

no disparsé ni dirti

den kalor di bjentu su purá’...

Luis, amigu Jei, si mi manda un palabra malu, ora mi lesa ‘No baj’, lo bo komprondé ku tal palabra tá pa mi ekspresá e mesun tristesa sin fin ku abo a sinti den e

‘kabaj kansá,

kabes abòw i mansu...

.....pero ku aínda den su boka

sabor dje jerba bèrdè’....

Kisás lo zona stranjo. Pero mi KJÈR bisa: Luis, awor nos por permitibo muri. Pasobra ja b'a pari e wesu di lomba pa nos tur. I mi ta pusta kwantu ku bo ke, ku despwés ku bo pasa pa mihó bida, kwalke ju di tera lo drumi boka 'bòw i sklama meskos ku un amigu di bo a jega di bisa tantu tempu pasa: ‘Despwés di Luis su morto, Luis su bunitesa’.

Rumán, konformabo. T'eséi ta danki pa tur alma grandi ku krea algu di balor.

Pierre Lauffer

[p. 10]

Elsschot schreef in zijn inleiding bij ‘Kaas’: ‘Probeer niet te schelden als gij niet toornig zijt, niet te schreien als uw ziel droog staat, niet te juichen zolang gij niet vol zijt van vreugde’.

Hoe waar is dat. Daarom heb ik dan ook de gedachte om deze week eens voor de verandering een ‘leuk’ stukje in elkaar te flansen van mij af gezet. Ik heb nu geen zin om de local joker te zijn. Ik zit trouwens helemaal niet in een lollige stemming. Misschien komt het door de gedichten van Luis Daal, die vóór me liggen, in manuscript.

‘Ku awa na wowo’ luidt de titel van zijn nieuwe verzenbundel. Het is kwart voor twaalf. Mijn vrouw en kinderen slapen reeds. In de eetkamer zit ik te schrijven en hoor hoe de kraan in de badkamer eentonig lekt. Ergens huilt een kind.

‘Geef mij je oprechte kritiek’, schreef hij. Ik heb het gedaan, nuchter en hard, omdat ik geen enkele goede vriend mag bedriegen met het dorpse ja-knikken en alles-goedvinden. Maar nadat ik de velletjes luchtpostpapier in een envelop had geschoven om die aan hem op te sturen, heb ik ze er weer uitgehaald. Want ik voelde plotseling de behoefte om nu eens rustig niet mijn verstand maar mijn ziel te laten luisteren naar de verre kreten van de Curaçaoenaar, die daar in Madrid zijn eigen tranen drinkt. Hij heeft mij geen toestemming gegeven om hierover in de krant te schrijven. Ik voel mij echter gedwongen dit te doen. Omdat ik nu reeds met klaroengeschal zijn prachtige verzen wil aankondigen.

Heimwee is iets verschrikkelijks en tegelijkertijd subliem. Luis heeft ontzettend veel tegenslagen gehad. Dat is nu eenmaal het lot van de profeet. Maar de loutering van tegenspoed doet elke ware zanger bloemen baren. Ik stel mij dan ook voor dat Luis bij het Olé-geroep van de stierengevechten in Spanje de echo terugvindt van het ‘Hola, kon ta?’

‘Temidden van een onmetelijk geluk’, schrijft hij in zijn inleiding, ‘kan een blik, een enkel woord, een geur ons diep ontroeren’. En verder: ‘Nu, ver van Curaçao, herleef ik die momenten, die als een droevig lied waren of een soort elegie. En met tranen in de ogen laat ik die herinneringen herleven, zoals ik ze eens met mijn geestesoog aanschouwd heb’.

Luis Daal doet mij hierbij denken aan de andere Curacaose dichter, Adolfo Wolfschoon, die in Rio Hacha zijn onsterfelijk gedicht schreef: ‘Curazao, tierra amada, de ti lejos nunca moriré’.

Zijn gedicht ‘Awa Morto’ klinkt als een reeks gitaar-akkoorden op een onmetelijke, eenzame vlakte:

‘M'a lanta
konose bo awa berde
ta hunga spil
pa kabes-di kas na sonjo,
balkon di kanchi,
mond'i mangl berde
mira nan kara 'den.

[p. 11]

Dit is het binnenwater achter het hospitaal, dat hij hier bezingt. Zoals het was. En zoals het gedoemd is te verdwijnen. In dit gedicht treedt weer naar voren de vreselijke melancholie van de doorsnee Curaçaoënaar, en van het Curaçaose landschap.

In ‘Santana riba seru’ (De begraafplaats op Berg Domi) ziet hij vanuit de verte:

‘Bo mortonan
Un tem' trankil te aki riba,
lora den klechi di olvido
ku mortaha di kjetut’.

De oudere Curaçaoenaars die vroeger als kind hun vliegers oplieten op de open plek naast deze begraafplaats, zullen begrijpen waarom Luis zo bedroefd wordt.

Een juweel is zijn ‘Pos sin awa’. Een couplet wil ik hier vertaald weergeven, voor degenen die het Papiamentu nog niet zo goed kunnen volgen. Ofschoon de kracht en de waarde van het gedicht geweld worden gedaan door een vertaling.

Eenzame put
gevangen in de droge vlakte
lees je, onvermoeid,
verhalen, die de wolken,
grillig, jou vertellen
op het blauwe hemelblad.

Wij kennen die verlaten, droge putten op dit eiland. Vele van ons hebben er dikwijls bij stilgestaan. Water! De zucht van het dorre landschap. Wolken! Zij beloven zo veel maar drijven steeds weer verder. Joseph Sickman Corsen beschreef deze wolken. Luis Daal de put.

Slechts enkele van zijn nieuwe verzen mocht ik lezen. Maar ik weet zeker dat al de andere even geladen zijn. Het manuscript heb ik reeds teruggestuurd. En ik hoop dat zeer spoedig alle Curacaoenaars en ook alle vreemdelingen op Curacao mogen genieten van deze prachtige heimweegezangen van een groot dichter, Luis Daal.