Watapana. Jaargang 2

[p. 6]

Taal en kultuur van de Nederlandse Antillen (II)

In het vorige nummer van ‘Watapana’ hebben wij het gehad over het tweetalige karakter van de Antilliaanse gemeenschap.

Wij hebben toen gezien, dat de Antilliaan zowel het Papiamento als het Nederlands spreekt en er als gevolg hiervan sprake is van een ‘dubbel-kultuur’ in de Nederlandse Antillen.

Dit maal willen wij trachten de inventaris op te maken van de eigen Antilliaanse kultuur. Wij beperken ons daarbij echter tot de literatuur, niet omdat er geen andere vormen van kunstuitingen zijn, maar om de eenvoudige reden, dat de literatuur nu eenmaal de meest ontwikkelde vorm van kunst in de Antillen is.

Toen J.S. Corsen aan het begin van deze eeuw zijn eerste gedicht in het Papiamento schreef, was het nog zo, dat het Papiamento niet als taal beschouwd werd. Omstreeks 1947 echter kreeg deze taal meer betekenis en dit heeft o.a. de opvoering van toneelstukken in het Papiamento bevorderd. Het bekende stuk ‘L'avare’ en ‘Le Médecin malgré lui’ van Molière werden door May Henriquez in die taal vertaald als ‘Shon Pichiri’ respectievelijk ‘Ami dokter, lubidá’. Later volgde de vertaling van ‘Pygmalion’ van Bernard Shaw.

Het Middeleeuwse stuk ‘Marieke van Nimwegen’ werd door Raúl Römer vertaald als ‘Mari di Malpaís’. Jules de Palm heeft in 1955 van hetzelfde stuk een bewerking gemaakt, speciaal voor Aruba en wel met de titel ‘Mari di Mahuma’. In oktober van datzelfde jaar volgde het stuk ‘Juancho Picaflor’ van René de Rooy. Hoewel Cola Debrot over dit werk opmerkt, dat het beschouwd kan worden als een aanpassing van het Franse toneelstuk ‘Cyrano de Bergerac’, geloof ik, dat we het beter kunnen zien als een combinatie van laatst genoemde en de ‘Don Juan Tenorio’ van de Spaanse romanticus José Zorrilla.

In de meeste gevallen kwam de opvoering van deze toneelstukken tot stand met medewerking van de Stichting Cultureel Centrum Curaçao. Nog begin vorig jaar werd van Shakespeare het stuk ‘A midsummernight's dream’ in het Papiamento opgevoerd met medewerking van de Sticusa, de Stichting Culturele Samenwerking met Suriname en de Nederlandse Antillen te Amsterdam. Het stuk werd vertaald door Jules de Palm; régisseur was Henk van Ulsen.

Ook het werk van de Spaanse toneelschrijver Federico García Lorca schijnt de laatste tijd erg in trek te zijn.

Het blijft echter niet bij vertalingen. Van de hand van Hubert Booi, een Bonaireaan, die op Aruba woonachtig is, is de originele passiespel ‘Golgotha’. Willem Kroon, Manuel Fraai, Pater Poiesz e.a. hadden eerder al kerstspelen en farsen in het Papiamento geschreven.

De krant, die in de 19de eeuw het meest bijdroeg tot een kulturele ontwikkeling, was de in het Papiamento verschijnende ‘Civilizadó’, waarin echter ook gedichten en artikelen in het Spaans werden opgenomen. ‘Gydelcra’, een geheel in het Papiamento gesteld tijdschrift, verscheen voor het eerst in 1944 en is van belang geweest

[p. 7]

voor de ‘bewustwording’ van de Papiamentse zaak.

Het literaire tijdschrift ‘Simadán’, dat in 1950 opgericht werd door Nicolás Piña, Pierre Lauffer, Rafael Martínez en Andrés Grimar (pseudoniem van de eerder genoemde René de Rooy) was ook zeer karakteristiek voor de Antilliaanse kultuur. In dit tijdschrift werden nl. uitsluitend bijdragen in het Papiamento opgenomen, althans aanvankelijk, want later verschenen er ook Nederlandse en Spaanse teksten. Men was waarschijnlijk gedwongen de taal-preferentie, met name voor het Papiamento, op te geven.

Immers, we hebben gezien, dat de Antilliaanse gemeenschap, wat taalgebruik aangaat, een zeer flexibel karakter heeft.

Ondanks het feit, dat dit literaire tijdschrift een kort bestaan had, (er zijn slechts enkele nummers verschenen), heeft het toch een grote invloed gehad op de bloei van de literatuur in de landstaal.

Toen er in 1954 door het Cultureel Centrum Curaçao een literatuurprijsvraag werd uitgeschreven, waren er 62 inzendingen, waarvan méér dan de helft in het Papiamento gesteld was. De rest was in het Nederlands, Spaans of Engels.

Naast Joseph Corsen, de pionier van het gedicht in de landstaal, zijn het vooral de dichters Pierre Lauffer, Elis Juliana en Luis Daal, die de Antilliaanse literatuur verrijkt hebben.

Een opvallende trek van het poëtisch oeuvre van Lauffer is, dat het veel romantische elementen vertoont. Thema's als de eenzaamheid, ontgoocheling, het ontvluchten van de werkelijkheid, heimwee naar het verleden, zijn bij hem geen zeldzaamheid.

De gedichten van Elis Juliana zijn opgewekter. Zijn composities, waarbij hij o.a. bepaalde figuren uit de Antilliaanse gemeenschap treffend weet te schetsen, zijn vooral bekend om hun humor. Wij denken bijvoorbeeld aan Palu Wico, de Curaçaoënaar, die uit Cuba terugkeert en opschept over het betere leven op dat eiland. De humor zit hier vooral in het taalgebruik. De grappige manier, waarop een Cubaan of Venezolaan Papiamento spreekt, wordt treffend weergegeven en nog sterker geaccentueerd door het feit, dat de dichter de woorden heeft gelegd in de mond van een landskind, een volkstype, dat wij zouden kunnen vergelijken met Jerolimo, de hoofdfiguur uit ‘De Spaanse Brabander’. Heel vaak echter onderkent men onder die laag humor een milde ironie. De gedichten van Luis Daal zijn, in tegenstelling tot die van Lauffer en Juliana, vaak vertikaal gericht: ze doen ons soms denken aan de mystieke gedichten van Guido Gezelle.

Uiteraard zijn er, behalve de hierboven genoemden, andere dichters en schrijvers, die in de landstaal schrijven, maar het werk, dat ze gepubliceerd hebben, is relatief zo klein, dat we ons moeilijk een concreet beeld daarvan kunnen vormen. Dichters zoals Nicolás Piña, Hubert Booi en Ornelio Martina, die nooit tot bundelen zijn gekomen.

Van de laatste echter is een bundel korte verhalen bekend (‘Ban ban pasa un ron-

[p. 8]

du’), die in 1954 de prijs voor verhalen gewonnen heeft. In datzelfde jaar won ook Guillermo Rosario de literaire prijs met zijn novelle ‘Dos Bida’ (Twee Levens). Luis Daal behaalde in datzelfde concours de eerste prijs voor korte verhalen in het Spaans met zijn bundel ‘Cada vida es un mundo’ (Ieder leven is een wereld).

De verteltrant van Guillermo Rosario is boeiend, al is zijn stijl niet altijd even verzorgd als die van bv. Pierre Lauffer. Maar erkend moet worden, dat hij erin geslaagd is te komen tot het schrijven van een langer verhaal met een probleemstelling, intrige en ontknoping, iets wat nog weinige Antilliaanse literatoren gepresteerd hebben, althans in de landstaal.

Tot de dichters van de jongere generatie behoren o.a. Frank Martinus en Federico Oduber. De eerste is raciaal ingesteld, de tweede is meer sociaal georiënteerd.

In de poëzie van Oduber treedt er een nieuw element naar voren.

Was de ironie van bijvoorbeeld Elis Juliana, waarbij hij de negatieve aspecten van de Antilliaanse gemeenschap schetste, overgoten van een laagje humor, de ironie van Oduber is helemaal niet gecamoufleerd. Integendeel, zijn poëzie is naakt en zijn verbittering treedt duidelijk naar voren. Zijn taal is nl. onomwonden, zonder omhaal, direkter.

Sinds 1960, het jaar waarin het laatste nummer van ‘Simadán’ verscheen, is er, voor zover ons bekend, geen literair tijdschrift meer opgericht, althans niet een bij uitstek Antilliaans tijdschrift.

De ontstane hiaat bleef sindsdien opgevuld worden door de ‘Antilliaanse Cahiers’. Maar de stimulerende kracht voor de jongere generatie, die op zoek is naar de eigen identiteit, was bij dit tijdschrift ver te zoeken.

Veel nuttiger lijkt ons een blad, waarin behalve gedichten en verhalen ook literaire essays en kritieken opgenomen worden, waardoor er meer waardering zou kunnen ontstaan voor de eigen literatuur. Een blad, dat, naast het oogsten van de literaire vruchten, zich ten doel stelt deze oogst ook zoveel mogelijk begrijpelijk en acceptabel te maken.

Daarbij dient men zeker rekening te houden met het sterk hybridisch karakter van de literatuur in de Antillen, een meng-literatuur.

Niet uitgesloten is de mogelijkheid, dat men zich straks geconfronteerd ziet met een literatuur voornamelijk in de landstaal.

H. Habibe