Walvisch van Berckhey

Dat is, eene beschrijvinghe des grooten vischs, die tot Berckhey ghestrandet is anno 1598. den 3. februarij

Om den goetwillighen ende Vader-landt-lievenden Leser noch breeder te onderrichten van t'ghene dat alreets in het Cleefsche Landt gheschiedt is,

en hebben wy niet willen laten dit ordentlijck verhael der Gheschiedenissen, die van den lesten Augusti Anno 1598. tot nu toe verloopen zijn, in den Lande van Cleve, door de aencomste van den Spaenschen Legher, haer onghehoorde wreedtheyt teghen de Cleefsche Steden, die sy innemen voor den Coninck van Spaignen ende Gods dienst, soo sy segghen: Ende hebben uyt de Latijnsche sprake getranslateert ende hier by gevoecht de copije des Briefs, welcke des Keysers Ghesant aen den Admirant gheschreven heeft, ende de antwoorde die daer op ghevolght is.

DOn Francisco de Mendossa, Admirante de Arragon, etc. Generael met Grave Frederick van den Berghe, als Veldt-Marschalck van den Legher of Krijchsheyr des Cardinaels Albert, is int beginsel van September aen den Rhijn ghecomen tot Orsoy met 62 Vendelen Spagnaerden, 19 Vendelen Italianen, 2 Vendelen Yrische, 4 Walsche Regimenten 43 Vendelen sterck, vier Duytsche Regimenten van 42 Vendelen, t'samen 168 Vendelen voetvolcx, die men achtet in als te zijn tweeentwintich duysent voetvolcx, met twee duysent Ruyteren, ende die Ruyterije bestondt in 28 Vanen, so Spaensche, Italiaensche, Nederlanders ende Albanoisen. ^* Ende met dese hoopen begheerde den Admirant voorghenoemt inghelaten te worden in het stedeken Orsoy, gheleghen aen den Rhijn, een mijl boven Berck, waer tegen den Marschalck van Cleve met den Landtschrijver waren, ende protesteerden als neutrale. Maer Admirante bestondt de Stadt te beclimmen, t'welck de Borghers siende, vervaert wierden, ende lieten sijn volck in, op belofte van alleenlijck den Rhijn te passeren. Maer hy gheen belofte houdende, bestondt in haest met grooter vlijt het Stedeken te stercken, ende liet over den Rhijn trecken thien Vende-

* Orsoy ingenomen.

[fol. B2r]

len Walen, ende drie Spaensche Regimenten, met 12 vanen Ruyteren, ende dede teghen over Orsoy een Schansse maken tot Walsem. ^* Op't Casteel te Orsoy laghen eenighe Soldaten van de Vorst van Cleve: Soo is Admirante selfs tot voor't Casteel gegaen met drye Monicken ende een Beul aen sijn zijde, hebbende veel stroppen in de handt, dreygende de voornoemde Soldaten, wilden sy't niet stracx verlaten ende hen overleveren, soo mochten sy haer biechten ende haer bereyden te hanghen, den Beul was daer toe veerdich. Alsoo moesten dese Soldaten het Casteel hem overleveren, dat hy daer logeren mochte. Voorts andere Steden ende Sloten rondtom gelegen liet hy opeysschen, afloopen ende brandtschatten, daer in niet verschoont en zijn de Steden Meurs ende Alpen, niet teghenstaende datse vercreghen hadden van den Cardinael Albertus om te moghen blijven neutrael.

Men heeft uyt sekere Brieven verstaen, die uyt den Legher geschreven waren in date x. Septembris, dat Admirante Orsoy ingenomen hadde, met meyninghe daer te blijven, ende dat te stercken op beyde zijden des Rijns, eer hy voorder yet wilde voornemen, dat het op Vrieslandt voorghenomen was. Den Legher en was anders niet uytrechtende, dan het landt van Cleef rondtomme als vyanden-lande afloopende ende beroovende. Men verstondt oock uyt eenighe gevangene, dat sy in de neutrale Landen meynden te winteren, om de Vlaminghen ende Brabanders wat te sparen, nae de toesegginghe van den Cardinael Albert, dat by ghebreck van ghelt t'volck seer verliep, dat de Hoofden in den Legher oneenich waren. Grave Frederick riet nae Overijsel te trecken, maer Admirante wilde den Rhijn langs af trecken. De Borgherije van Orsoy dede jammerlijck versoeck aen den Vorst haren Heere, te willen aen Admirante verwerven te moghen met Wijf ende kinderen wech trecken vry ende in vrede, achterlatende huys ende hof, want sy van den Spagnaerden worden ghedwongen te wercken als slaven.

Den xxv. Septembris besloten de Ridderschap ende Steden op den Landtdach te Cleef, dat men alle moghelijcke vlijte soude voorwenden, dat Orsoy mochte weder overghegheven worden, ende of t'selve gheweyghert wierde by den Admirante, dat dan daer op voorsien soude werden, om alle middelen tot Krijchsvolck te verschaffen, tot bewaringh des Landts, t'welck van velen luttel gheacht wierdt.

Den lesten Septembris besloten die Creytsen, tot Dortmont vergadert zijnde, den Grave van der Lippe aen Admirante te senden, om Orsoy over te leveren.

Daer was groot ghebreck int Legher van gelt ende victuali, want het landt wel vijf mijlen rondtom Orsoy was verwoest, soo dat het krijchsvolck verliep met groote hoopen, soo wel van Spagnaerden als andere.

In October den sesten dach, ^* treckt een deel van den Legher nae't Slot van den Graef van den Broecke, gheleghen op de Roer, de welcke niet tegenstaende dat hy alle goede Neutraliteyt, ende dat hy sijn vrijheyt wilde voorstaen, hebben hem sijn Casteel ende residentie-huys ofte woonplaetse, een Vorstelijck Berghs-leen zijnde, belegert, beschoten, vyandtlijck inghenomen, t'huys gheplondert, Wijf ende kinderen gevanckelijck in een Clooster ghevoert, de Bergsche ende Cleefsche Soldaten met de ghevluchte Huyslieden, contrarie haer belofte, buyten op't veldt doot ghesmeten. Den Grave als een crimineel gevanghen, ghehandelt, niet tegenstaende dat hy hem als een Rijcxverwante verantwoorde, ende hy daer op beriep, ende dat hy onder ghelofte ende conditie aller

* Casteel te Orsoy opgheeyscht ende overghegheven.

* De Graef van den Broecke vyandtlijck vermoort.

[fol. B2v]

vrijheyt aen lijf, have ende goederen voor hem ende die daer op laghen, dat opghegheven hadde, hebben hem willen dwinghen Misse te hooren: Ende als sy met hem hier over in disputatie raeckten, ^* soo hebben sy sijnen Neve den Heere van Herdenbergh met eenen Predicant doorsteken.

Dit Casteel van den Broeck aldus vyandtlijck inghenomen zijnde, sonder eens op de gelofte te achten, ende op de conditie dat het behoudens lijf ende goederen overghegheven was, soo heeft Don Francisco de Mendosa Admirante van Arragon wel dorven dit aen den Vorstelijcken Raden van Cleef defenderen, dat het niet en behoorde qualijck genomen te zijn wat sijn volck dede, men had haer oorsake ghegheven: Dat de Cleefsche ende Berghse behoorden al het ghene datter gheschiedde, niet te wreken, maer moesten al veel meer patientie hebben op hope van een goet eynde, van dese ellende diese nu uyt noot leden tot dienste van't alghemeynte goet, ende ten was niet behoorlijck dat yemandt vyandtschap soude toonen, op datse hen selven niet en brachten in een ongeluck van de strenge ende bittere wapenen der vergramde Soldaten die door sulcke gheterght zijn gheworden. Ende boven dien laten haer de Iesuiten hooren, dat die haer wederstant doen, hen onwettelijck de wreede straffinge onderwerpen, ende datse recht loon nae verdienste vercrijghen, soo datse ander tot exempel ghestraft hebben op dat niemandt en soude sulcx meer doen, maer alle anderen haer in goede onderdanicheyt ende verdrachlijckheyt sullen laten vinden in desen onderlinghen noot.

Den xj. October, als dit gheschiedden, heeft den Admirant een deel volcx naer Burick ghesonden op den Rhijn beneden Berck, teghen over Wesel gheleghen. Dese, alsoo sy Neutrael waren, weygerden hare Stadt te openen, maer siende dat sy met geweldt haer wilden overvallen, soo heeft de Burgherije uyt vreese de Stadt opghegheven, ende is met groote menichte overlast.

Op den selven dach is de schandelijcke moort gheschiet van den Graef van den Broeck, ^* nae dat hy van de Tafel opgestaen was, ende op de plaetse ginck wandelen, quamen by hem twee Soldaten, vraghende of hy begeerde in den Hof buyten te gaen, ende de poorte uytgegaen zijnde nae de Watermolen door den Cruythof, soo heeft den eenen soldaet onversien den Graef eenen stercken slach int slaep van sijnen hoofde gegeven met t'gheveste van't rappier, soo dat hy ter aerden viel, roepende: O Iesu. Daer over den soldaet sijn zijdt-geweir uyt trock ende hem eenen steeck gegeven heeft, daer over den Graef noch eens geroepen heeft, o Iesu. Den Dienaer van den Grave is ontloopen achter een staket aen de Roer ende Molen-gracht.

Den Vorst van Cleve sendt den xiiij. Octobris sijn Gedeputeerde int Leger van den Graef Mauritius, Raden van Staten ende Krijchs-raden, protesterende dat al het ghene den Admirant haer aendede, niet en geschiedde by ooghluyckinghe van't Landtschap, maer by louter gheweldt ende weder-wil van den Vorst ende Landtschap. ^* Des niet teghenstaende soo hadde men in de vereenichde Nederlanden opinie, dat den Spagnaert desen grooten inval int landt van Cleef niet en dede, dan onder expres consent van den Keyser, volgende des Admirante last van den Coninc van Spagnen ende den Cardinael Albertus, hem ghegheven, ende by hem anno 1596. vervolght by den Keyser, die hem doe belaste tot dien eynde sijn fortsen reede te houden, soo dat vele het daer vooren hielden, dat sy wel mochten het heele landt van Cleve soecken in handen te crijghen ende houdent met den Vorst in Tutele of Mombaerschap, ende alsoo versekeren die Landen van te vallen in de handen van den Vorsten van

* Den Heere van Herdenbergh ende den Predicant op't Slot doorsteken.

* Graef van den Broeck vermoort.

* Opinie van desen inval des Vorstendoms Cleefs.

[fol. B3r]

Brandenborgh ende Sweybrugghe, die van wegen hare Huysvrouwen mochten pretenderen de naeste erfghenamen te wesen, dat welcke die van Spagnen ende Ostenrijck souden dencken te beletten, om dat sy van de ghereformeerde Religie zijn, ende mochten met de vereenichde Nederlanden aenspannen. Van dese ende dierghelijcke raetslaghen hadden de vereenichde Nederlanden den Raet van Cleve meermalen verwitticht, ende om de selve raetslaghen voor te comen, hadden sy oock aengeboden eenige verbontenisse te maken, ende Ramen tot bevrijdinghe van den Rhijnstroom, om desen van alsdoe ghepretendeerden invalle te wederstaen, maer werdt doe niet gheacht noch ghelooft.

Dese ghemeyne opinie werdt alomme meer ende meer gheconfirmeert, om dat men ontrent desen tijdt verstondt, dat de steden Dinxlaken ende Holt mede inghenomen waren, Essen, Wijnendael, ende overvallen het Huys te Hullen, daer seer leelijcken levende, behendelijck ombrengende alle die sy achten van de gereformeerde Religie, ende haren voorslachs vyandt waren. Sy braken oock die nieuwe-vergunde Neutraliteyt dien van Meurs ghegheven, daer acht vanen Ruyteren in logeerende.

Admirant versocht oock aen die van Boeckholt, dat hy binnen hare Stede 500 Paerden mochte legghen, ende aen die van Borckum 300 Paerden.

Hy versocht aen die van Wesel, ^* dat sy wilden innemen 2000 Man van sijn voetvolck, ende duysent Ruyteren: Of dat sy opbrenghen wilden 200 duysent Croonen, ende broot voor een Maent voor sijnen Legher, ende Ostagiers ghelevert tot Burick, tot Borghe, dat Grave Maurits ontrent Wesel ende de Lippe gheen aenslaghen soude doen, met dierghelijcke meer soodanighe onbetamelijcke versoecken ende vreeslijcke dreyghementen, ende beroemde hem t'stuck van den Grave van den Broecke, hem vermetende alle anderen van gelijcken te doen, jae selfs den Grave van der Lip min noch meer te tracteren als die van den Grave van den Broecke, dat sy daerom haer niet en dorsten verlaten hulp van yemandt te verwachten, want niemant soude hem derren roeren int gantsche Duytsche Nation. Waer over de Borgerije in grooten noot zijnde, ghedwonghen zijn gheweest op den xxij. Octobris tot een accoort te comen, dat sy voor haer ende de stadt Rees hondert ende vijftich duysent gulden gheven souden, ende duysent Malder Rogge, ende beloven een Brugghe over de Lippe te maken, t'welck den xxiij. Octobris gheschiedde. Die van Santen beloefden 18 duysent gulden, ende andere verscheyden plaetsen meer.

Met dit ghelt betaelt hy sijn volck dat langhe ghelt gheroepen hadde, ende passeerde de Lippe, ende sonden alomme aen de Munstersche steden om ghelt ende brandtschatten, veel Ionckheeren huysen die sy veel, leelijcken plonderden, ende roofden de Dorpen Winterswijck ende Aelten, etc. ende begeert dat die van Emmerick een Brugge over t'water van Hetter maken souden. Hy sondt oock eenich volck met gheschut naer Rees, ^* begheerende dat sy hem voor een tijdt de Stadt leveren souden, om sijn volck in te legghen. Doe sy dit weygherden, dede hy noch meer gheschuts daer voor brenghen, ende verschrickte de Stadt alsoo, dat sy hem inlaten moesten, sonder respijt van een ure te mogen hebben om haer Borgherije by een te vergaderen: Ende leyde daer inne, tot laste van de Borgerije, acht Vendelen. Nam oock in alle de Casteelkens daer ontrent.

Op den 2 Novembris versocht Admirante passagie voor sijn gheschut door Emmerick, ende onder dien maeckte hy hem oock meester van de Stadt, ende lieter veel volcx binnen, treckende met sijnen Legher nae Elten, latende alle voorraet van sijnen Legher binnen Emmerick. Hy nam oock in Yselenborch,

* Wesel wort gedwongen ende accordeert om hondert ende vijftich duysent gulden, etc.

* Rees inghenomen van den Spagnaert.

[fol. B3v]

daer veel Borghers leelijcken vermoordt wierden.

De Vorst van Cleef had sijn Ghesanten by den Hertogh van Lotteringhen, ^* die beweeghden den Hertogh te schrijven aen Admirante ende den Regent tot Bruessel, versoeckende dat het landt mocht verlost worden van desen schrickelijcken overlast. Ende hy nam oock aen, den Coninck van Vranckrijck te beweghen, (naedien t'landt van Cleef mede in den pays begrepen was) dat hy tot dien eynde naer Brussel soude senden.

* Hertogh van Lotteringhe schrijft voor de Cleefsche.